В статье проведен краткий сравнительный обзор трудов казахстанских лингвистов и искусствоведов начала XXI в. по проблеме функционирования портрета в произведениях литературы и изобразительного искусства Казахстана. На основе системного, лингвистического, искусствоведческого методов проанализировано содержание имеющихся на данный период научных исследований, изучено проблемное поле художественного портретирования, как специфической формы постижения человека, охарактеризованы особенности интерпретации портрета в произведениях изобразительного искусства и литературы Казахстана XXI в. в трудах отечественных филологов и искусствоведов. В процессе изучения проблемы выявлено, что портрет, как объект исследования, не рассматривался филологами с позиций лингвокультурологии, этнопсихолингвистики, лингвоконцептологии. Основными подходами в изучении феномена портрета в современной филологии являются лингвистический, литературоведческий. В работах искусствоведов проблема функционирования портрета в изобразительном искусстве Казахстана представлена многопланово. На основе хронологической систематизации научных трудов сделан вывод о небольшом количестве публикаций филологов по проблеме функционирования портрета на примере произведений художественной прозы и поэзии Казахстана, что создает предпосылки для широты ее научного осмысления.

https://doi.org/10.48081/HVXG4595

2022

Выпуск 2

В статье рассматриваются понятия «концептосфера» и «концепт» в литературоведении. Принимая во внимание тот факт, что концептосфера складывается из отдельных концептов, уместно предположить, что концепты могут вступать друг с другом в отношения различия и сходства. Для проведения исследования, авторы настоящей статьи обращаются к сравнительно-сопоставительному анализу концепта «степь» в казахской и русской литературах, на материале произведений И. Б. Джансугурова и А. П. Чехова, в которых описанию степного художественного пространства отводится значительное место в повествовании. Реализации концепта «степь» в произведениях также уделяется пристальное внимание. Произведения были написаны в разные периоды времени, представителями разных народов и культур, потому воплощению концепта «степь» в них присуще определенные сходства и различия. Авторы статьи соглашаются с утверждением, что художественный концепт является единицей «индивидуального» сознания концептосферы, которую писатели вербально изображают в художественных произведениях. Поэтому обращение к концептуальной сфере произведений И. Б. Джансугурова и А. П. Чехова, ее сравнение и сопоставление, позволяют сделать вывод о том, что степь является национально значимым пространством русского и казахского народов.

https://doi.org/10.48081/GHZI5630

2022

Выпуск 2

Данная статья посвящена аналитическому обзору основных направлений теоретического и прикладного исследования парламентской коммуникации, среди которых особое внимание уделяется теории политического дискурса и политической лингвистики. Перспективы сравнительного изучения общественного парламентского общения выделяются как одна из сравнительно малоизученных составляющих политического дискурса. Сегодня парламентский дискурс, являясь одной из составляющих политического дискурса, является предметом и объектом ряда гуманитарных дисциплин. Основные системообразующим фактором парламентского дискурса является его институциональность, определяющая как форму, так и содержание парламентской коммуникации. Развитие парламентской коммуникации как демократическая форма осуществления государственной власти находится под влиянием исторического, социального и культурного прогресса человечества в целом, и особенности достижения этого прогресса в отдельных странах. Несмотря на наличие универсальных демократических рамок, определяющих статус парламента как общественного учреждения в разных странах, его деятельность имеет национальную и культурную специфику. Сравнение и выявление общечеловеческих и национально-культурно-специфических языковых особенностей парламентского дискурса в разных странах — насущные задачи политической лингвистики. Данная статья посвящена аналитическому обзору основных направлений теоретического и прикладного исследования парламентской коммуникации, среди которых особое внимание уделяется теории политического дискурса и политической лингвистики. Перспективы сравнительного изучения общественного парламентского общения выделяются как одна из сравнительно малоизученных составляющих политического дискурса. Сегодня парламентский дискурс, являясь одной из составляющих политического дискурса, является предметом и объектом ряда гуманитарных дисциплин. Основные системообразующим фактором парламентского дискурса является его институциональность, определяющая как форму, так и содержание парламентской коммуникации. Развитие парламентской коммуникации как демократическая форма осуществления государственной власти находится под влиянием исторического, социального и культурного прогресса человечества в целом, и особенности достижения этого прогресса в отдельных странах. Несмотря на наличие универсальных демократических рамок, определяющих статус парламента как общественного учреждения в разных странах, его деятельность имеет национальную и культурную специфику. Сравнение и выявление общечеловеческих и национально-культурно-специфических языковых особенностей парламентского дискурса в разных странах — насущные задачи политической лингвистики.

https://doi.org/10.48081/CGFY3002

2022

Выпуск 2

Шет тілін оқыту және оны меңгеру халықтардың өзара әрекеттестігі мен ынтымақтастығын қамтамасыз етуі керек. Осыған байланысты шет тілдерін оқыту процесі тіларалық, мәдениетаралық қатынасқа дайындыққа бағытталуы керек.Мәдени білімнің жетіспеушілігі коммуниканттардың бір тілде сөйлесуіне қарамастан, жиі түсінбеушілікке, тіпті қақтығыстарға алып келеді. Бұл мақалада авторлар екі жақты табысты байланысқа қол жеткізу үшін оқу процесіне қ ұлттық-аймақтық компенентті қосудық маңыздылығы мен қажеттілігіне назар аударады. Оқытудағы тәжірибе көрсеткендей, тек шет тілі оқылатын елдің мәдениетін зерттеуге бағытталған практика студенттердің өз аймақтық мәдениетіне қатысты фактілер мен құбылыстар туралы ақпаратты жеткізе алмайтындығына әкеледі, сондықтан нақты қарым-қатынас процесінде олар оның өзіндік ерекшелігін жеткілікті аша алмайды.Шет тілін оқытуда аймақтық мәдени зерттеулерді пайдалану оқытушы мен студенттер үшін тіл мен сол елдің мәдениетін меңгеруде кең мүмкіндіктер ашады. Алдарыңызға ұсынып отырған зерттеу жұмысының мақсаты - студенттердің коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған тәжірибе мен ақпарат алмасу барысында студенттің басқа елдер өкілдеріне отандық мәдениетті таныстыру қабілетін пайдалана отырып, жұмыс тәсілдерінің кешенін әзірлеу және сынақтан өткізу. Бұл зерттеу ағылшын тілін А2, В1 деңгейлерін меңгерген ЖОО студенттерімен жүргізілді.

https://doi.org/10.48081/YPLO4619

2022

Выпуск 2

Ғылыми мақалада грамматикалық синонимдердің мәтін аясындағы қалыптасу ерекшелігі және олардың субъективтік модальділіктің ішкі реңктерін жасауға қосар үлесі талданды.Аталмыш қолданыстардың семантикалық дамуына, коннотациялық реңктерге ие болуына әсер ететін тілдік емес уәждердің, яғни ұлттық таным-түсініктің, ұлттық діліміздің, әлеуметтік ортаның ықпалы дәйектелді.Сонымен қатар, грамматикалық синонимдердің мәтін аясындағы функциясы негізінде талдаулар жасалып, субъективтік модальділікке қатысты теориялық тұжырымдар кеңейтілді. Атап айтсақ, субъективтік модальділіктің ішкі мәндерін қалыптастыруға ұйытқы болатын бір ғана «өмір» грамматикалық синонимініңсемантикалық модельдері кешенді жүйеде сараланып, модальділік санатының күрделі грамматикалық құрылымын ажыратуда мәтін деңгейіндегі салыстырулардың қажеттілігіне назар аударылды. Яғни, аталған заңдылықтың өзіндік құрылымы, дербес жасалу жолы бар, мәтіндегі семантикалық шеңбер аясында жүйеленетін күрделі, ауқымды заңдылық екені сараланды. Грамматикалық синонимдердің мәтіндегі түрленуімен сабақтастыра отырып, субъективтік модальді мәннің үнемі ашық тірек құрылымдар арқылы жүйелене бермейтіндігіне мән берілді. Бұл тұста астарлама қызметіндегі синонимдердің сөйлеу тіліндегі қызметі негізгі талдау нысаны ретінде сипатталды. Нәтижесінде грамматикалық синонимдердің қатысымдықмүмкіндіктері этнолингвистикалық уәждер әсерінен кең өріс алып, модальді мәннің жасалу жолын кеңітетіні дәлелденді.

https://doi.org/10.48081/SWVQ7240

2022

Выпуск 2

Мақалада жаңартылған білім мазмұнына сай қазақ тілінен оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда тілдің негізгі салаларымен байланыста тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің рөлі сөз болады. Осыған орай, әдістеме ғылымында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу мәселелерін зерттеген ғалымдардың еңбектеріне тоқталынады. Әрі мақалада тіл дамыту жұмыстары теориясының функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мәселесінің негізі болатындығы айтылады. Негізінен,оқушы тұлғаның функционалдық сауаттылығының қалыптасуы тілдік тақырыптарды терең түсініп, лингвистикалық негізін танумен байланысты. Мәселен, сөздік құрамдағы сөздердің семантикалық ерекшелігін, қолданылу аясын білмейтін адам сауатты сөйлей де алмайды. Сондықтан мақалада тіл дамыту жұмыстары сөздің лексика-семантикалық топтарымен байланыста жүргізілуі керектігі сөз болады. Осы ретте тіл дамыту жұмыстарын тілдік тақырыптармен байланысты жүргізудің рөлі жөнінде зерттеген ғалымдардың көзқарастары сараланады. Әрі ғалымдардың көзқарастарында да тіл дамыту жұмыстарының функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың негізі болатындығы байқалады. Мақалада тіл дамытудың теориялық мәселесін тек қана лексика-грамматикалық заңдылықтарды, жалпы тілдік тұлғаларды жаттанды түрде үйретіп қана емес, сөзді қызмет ету аясында, сөздің функционалдық қызметін таныту барысында шешуге болатындығы айтылады. Осы орайда, мақалада тіл дамыту жұмыстарының негізінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға болатындығы көрінеді.

https://doi.org/10.48081/WSAQ8854

2022

Выпуск 2

Мақалада антонимия құбылысы тіл-тілдің барлығына тән универсалды, тілдік, стильдік және логикалық табиғаты күрделі құбылыс екенді және оның тілдегі, көркем әдебиеттегі қолданыс аясы жайында баяндалады. Антонимиялық қарама-қайшылықтардың тілдегі және көркем әдебиеттегі тілдің эстетикалық сипатын жүзеге асыру мақсатында жиі қолданылатын ерекше көркемдік құралдардың бірі екендігі ұлы Абайдың шығармалары негігінде жан-жақты сипатталған. Аталмыш мақалада, сондай-ақ, сөз зергері Абайдың өзін қоршаған әлеуметтік ортаны, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, адамдардың түрлі мінез құлықтары мен іс-әрекеттерін сипаттауда тілдегі мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздерді мен сөз оралымдарын аса ұқыптылықпен сұрыптап ала отырып, кеңінен қолданғандығы сөз болады. Сонымен қатар, мақалада тілдегі антонимия құбылысының антитеза, диатеза, акротеза, альтернатеза, амфитеза, антиметабола, оксюморон сипатында болып келген түрлері және олардың стиьдік қызметтері ұлы Абайдың өлеңдері мен қара сөздері негізінде жан-жақты қарастырылған. Абайдың қара сөздері қазақ әдебиеті тарихындағы бұрын соңды болмаған, ақынның тереңнен толғанған озық ойларының туындысы және аса құнды әдеби мұра болып табылады. Бұл туындылардың өзіндік тілдік және стильдік ерекшеліктері мол, әрі сан қырлы. Мақалада Абайдың бірнеше қара сөздері стильдік тұрғыдан талданып, ақынның өмір құбылыстарын бейнелеп суреттеу немесе баяндап жеткізу, адамның ішкі жан дүниесін, психологиясын ашып көрсетуде антонимдік қарым-қатынастағы сөздер мен сөз тіркестерін ұтымды да шебер қолдана білгендігі баяндалады.

https://doi.org/10.48081/FXLV5040

2022

Выпуск 2

Берілген мақалада тіл саясаты мен тілдік жоспарлау мәселелеріне қатысты ғылыми зерттеулерге аналитикалық шолу жасалды. Шетел және Қазақстан ғалымдарының қазіргі әлеуметтік лингвистикалық, тарихи, демографиялық, саяси және экономикалық факторлар контекстінде баяндалған тіл саясаты мәселелері жайлы ғылыми еңбектері талданып, зерттеу нәтижелерінің ұқсастықтары, айырмашылықтары және негізгі тенденциялары аталды. «Тіл саясаты» ұғымы және оның қазіргі интегративті процестер жағдайындағы мәні айқындалған. Тіл саясаты қоғамдағы және мемлекеттегі тіл мәселелерін шешуге бағытталған нормалардың, идеологиялық принциптердің және практикалық шаралардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Тіл саясаты мәслесін зерттеудің өзектілігі бірнеше факторларға байланысты. Біріншіден, жаһандану үдерістерінің қоғамға, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық құрылымына, оның тілдік ландшафтына әсерін есепке алмай, қазіргі уақытта тіл саясатын жүзеге асыру тәжірибесін зерттеу жеткіліксіз болып отыр. Екіншіден, Қазақстанның тіл саясаты туралы зерттеулер көп жағдайда қазақ және орыс тілдерінің өзара әрекеттесуін және олардың қоғамдағы рөлін зерттеуге бағытталса, ағылшын тілін енгізу тақырыбы негізінен педагогика тұрғысынан қарастырылады. Сонымен қатар, мақалада тіл саясаты мен тілдік жоспарлаудың маңызды компоненттерінің бірі болып табылатын «тілдік кеңістікке» сипаттама беріліп, тіл мамандарының жүргізген зерттеулері жөнінде айтылған.

https://doi.org/10.48081/RRIX6118

2022

Выпуск 2

Ұлттық әдебиетіміздің белгілі қаламгері О.Сәрсенбаевтың «Адамның құны қанша?» атты рисала жанрында жазылған туындыларының тағылымы тереңде. Берілген мақалада Оразбек Сәрсенбаевтың рисала жанрында жазған әңгімелерін қарастырдық. Қазақ әдебиетінде рисала жанры - күні бүгінге дейін зерттеле қоймаған жанр. Адамзаттың даму тарихында қашанда қаламгерлерді адам болмысы, оның рухани қасиеттері мен құндылықтары жайлы сұрақтар толғандырып келді. Осы тұста «Адамның құны қанша?» туындысында адамдықтың белгісі оның ішкі жан байлығы мен ықыласында жатқандығы, оның бүгінгі көкейкесті рухани мәселелермен сабақтастығы, көркемдік және пәлсапалық сипаттары бағамдалады. Мақалада О.Сәрсенбаевтың «Адам құны қанша?» рисалалар жинағына енген мазмұны терең, діни, мысал-өсиет рухында жазылған осы аттас шағын әңгімесі әдеби, теориялық, пәлсапалық тұрғыдан талданады. Сонымен қатар мақалада осы жинаққа енген «Сопылар салты», «Табыну мен тағұттың арасында», «Бақыт деген немене», «Махаббат пен ғадауат», «Қанағат қағидалары», т.б. шығармалары да зерделенеді. Қаламгердің адам бойындағы асыл қасиеттерді қоғамда болып жатқан рухани құбылыстармен, бүгінгі адамдардың іс-әрекеттерімен, өмір шындығымен байланыстыруы әдеби мысалдармен талданған. Мақалада жазушының ерекше суреткерлік қыры өмірде болып жатқан құбылыстарды бүгінгі күн тұрғысынан шынайы толғағаны туралы қорытындылар жасалады.

https://doi.org/ 10.48081/TEIX1961

2022

Выпуск 2

В данной статье речь пойдет об исторических легендах, собранных Машхур Жусипом, в том числе об Абылай хане – исторической личности, возглавлявший казахский народ. Здесь особенно подробно рассматриваются различные варианты, касающиеся личности Абылай хана, публикуемые в разных сборниках, книгах, сравниваются между собой. Образцы фольклора об Абылае, собранные из уст народа, анализируются в сравнении с версиями Ш. Уалиханова, В. Радлова и др. Особенности и различия, возникающие в ходе этих сравнений и т.д., описываются в статье. В статье разносторонне рассмотрено, что некоторые фольклорные версии связанных с личностью Абылай хана сохранились только в рукописях Машхур Жусипа. Все это показывает, насколько ценны исторические легенды, собранные Машхур Жусипом, в том числе фольклорные образцы, касающиеся личности Абылай хана.

https://doi.org/ 10.48081/EECX6686

2022

Выпуск 2