Берілген мақалада қазақ фольклорлық прозасындағы мифтік лексикасының классификациясы аясында зерттeу жасалған, яғни мифтік кейіпкерлердің дифференциалды белгілері, оның ішінде реалды және ирреалды белгілері, ортақ ұқсас атрибуттары мен олардың (мифтік кейіпкерлердің) ерекшелігі жөнінде сөз болады. Шетел және отандық ғалымдардың мифтік кейіпкерлерге қатысты айтқан ғылыми тұжырымдары саралана отырып, лингвофольклористика аясында айтылған ғалымдар пікірі негізінде мифтік лексиканың басты ерекшеліктері мен дифференциалды белгілері, яғни реалды және ирреалды белгілері бар мифтік кейіпкерлер қатары анықталады. Мифтегі таным ондағы кейіпкерлердің сипаты, түрі, олардың қимыл-қозғалысы, жалпы кейіпкердің болмысы, оларға тән ерекше белгілер арқылы берілетіні белгілі. Жалпы кейіпкерлер арқылы сол халыққа тән таныммен қатар белгілі бір бәріне ортақ, түсінікті, айтпаса да айдан анық ұғымның пайда болып, қалыптасатындығы да жасырын емес. Дүниежүзі халықтарын ортақ жүйе, ортақ модельге тоғыстыру үрдісі заманында әр этностың ұлттық мәдениеті мен тіл ерекшелігін сақтап қалу мәселесі қазіргі таңда өте өзекті. Адамзаттың танымын суреттейтін символдар, этномәдени белгілер, ұлттық реңкті білдіретін аялық білім және т.б. да рухани құндылыққа толы дүниелер әр ұлттың болмысын танытатыны ақиқат. Сол ұлттық болмыстың бірден бір көрінісін мифология әлемінен табатынымыз айдан анық, әсіресе мифтік кейіпкерлер әлемін зерттеу арқылы халық танымының қыры мен сырынан көп ақпарат аламыз.

https://doi.org/10.48081/DHNR8599

2025

Выпуск 1

Аңдатпа. Мақалада аударматанудағы ең күрделі мәселелердің бірі – аударма мәтінінің коммуникативтік әсер тудыру, реципиентке прагматикалық әсер ету қабілеті болып табылатын түпнұсқа мәтіннің прагматикалық әлеуетін беру мәселесі қарастырылған. Неміс ғалымы А.Нойберттің теориясына сәйкес, төл тілде сөйлейтіндерге арналған көркем шығармалар көп жағдайда басқа тілдерге аударылады, сондықтан оларда прагматикалық факторлар маңызды рөл атқарады. Мәтіннің прагматикалық параметрлері оның барлық элементтерін қамтитындықтан, мәтіннің өзі мен қарым-қатынас субъектілері, автор мен адресат арасындағы қатынас бір белгі түрінде немесе балама түрде бекітіледі. Аудармашы аударма тіліне мәтінді прагматикалық бейімдеу кезінде мәтінге қосымша элементтерді, басқа тілді реципиенттің көзқарасына сәйкестендіріп, артық элементтерді түсіріп жіберуді, сондай-ақ семантикалық түрлендірулерді қолданады. Осының салдарынан түпнұсқа мәтінді түпнүсқа тілінде сөйлеуші-реципиент пен аударма тілінде қабылдаушы-реципиент тұрғысынан бағалайтын аудармашы-реципиент арасында сәйкессіздіктер туындайды. Осы өзекті мәселені шешу үшін белгілі жазушы-драматург Дулат Исабековтің көркем аударма мәселелеріне көзқарасы, оның шығармаларының аудармасының сапасына ғана емес, автордың аудармашыларға берген ұсыныстарына қатысты деректі сұхбаты негізінде зерттеу жүргізілді. Жалпылай алғанда. бүгінгі таңда Д.Исабековтің шығармалары әлемнің 11 тіліне аударылды, оның пьесалары шетел сахналарында қойылды. Бірақ аудармалардың сапасы, аудармашылардың түпнұсқа мен аударма мәтін арасындағы тілдік және мәдени тосқауылдан өту жолдары, аудармада қолданылған трансформациялар мен олардың болашақта әкелер салдары авторлық прагматикалық тұрғыдан қарастырылып, зерттелмеген. Сондықтан да мақалада тікелей диалог арқылы лингвистикалық және экстралингвистикалық қиындықтар, оларды шешу жолдары, шығармаларын аудару процесіне тікелей араласқан жазушының өзі бетпе-бет келген аударма сапасы мен сыни мәселелері қарастырылады. Сұхбатта кеңестік басылымнан аудармаларды басып шығару барысында орын алған олқылықтар да ашылып, орыс тілін аралық тіл ретінде қолданудың салдары сараланады. Тікелей сұхбат барысында алынған нақты деректер отандық аударматану саласында, атап айтқанда, көркем аударма теориясы мен аударма дидактикасында қолдану тұрғысынан құнды материал болып табылады.

https://doi.org/10.48081/BXRQ4963

2025

Выпуск 1

Статья посвящена выявлению, определению и анализу коммуникативных стратегий и тактик в рекламных текстах. Актуальность работы определяется необходимостью использования коммуникативных стратегий и тактик при составлении рекламных текстов и возможностью достигать определенных объемов продажи и воздействовать на мысли и чувства адресата. В статье исследуются ключевые принципы, влияющие на эффективность рекламы в современном мире. В условиях перенасыщенного информационного пространства рекламные сообщения требуют особого внимания к выбору стратегий и тактик для установления успешного общения с целевой аудиторией. Работа делится на несколько частей. В первой части рассматриваются теоретические аспекты коммуникации в рекламе, включая понятия стратегии и тактики. Стратегия определяется как долгосрочное направление, которое устанавливает общие цели и задачи рекламной кампании, тогда как тактика представляет собой конкретные приемы и методы, используемые для их достижения. Во второй части статьи обсуждаются различные коммуникативные тактики, а также их влияние на восприятие рекламного текста. Акцент делается на важности понимания потребительской психологии и формирования эмоциональной связи с аудиторией, что способствует повышению эффективности рекламного сообщения. Третья часть посвящена анализу конкретных примеров рекламных текстов, где применяются различные тактические приемы, такие как стимулирование, обратной психологии и др. Успешное использование данных приемов может значительно усилить воздействие рекламы на потенциальных клиентов. Статья завершается выводами о необходимости интеграции комплексного подхода к конструированию рекламных текстов, который сочетает в себе как стратегии, так и тактики. Это позволит рекламодателям не только донести необходимую информацию, но и сформировать положительный имидж бренда, а также увеличить его конкурентоспособность на рынке.

https://doi.org/10.48081/SNHG1359

2025

Выпуск 1

Phraseologism is formed in the language of each nation based on their cultural customs and historical events. The article aims to compare national and cultural features and their image in phraseological units in Kazakh, Russian and English languages. During the research, the national similarities and peculiarities were defined in each language's phraseological units by recognizing each nation's cognition and culture. The linguistic worldview can be made by collecting phraseological units and making linguistic analysis (comparative, descriptive). This research is actual on this aspect. The worldview, cognition, and opinion of each nation are various and they are described in phraseological units in different ways. The main object of the article is the national and cultural phraseological units. The article's results are considered the study of the origin of phraseologisms of mentioned languages with the connection of the country's history, and the conclusion of the survey results. The specific feature of the article is using theoretical materials relating to definite practical examples and integrating them with the survey.

https://doi.org/10.48081/ZLYV5668

2025

Выпуск 1

Статья посвящена русским переводам романа О. Уайльда «Портрет Дориана Грея», выполненным М.Е. Абкиной, А.Б. Грызуновой и М.В. Немцовым, Д.Н. Целовальниковой, В.В. Чухно. Переводы рассмотрены с позиций идентичности как критерия достижения точности. При этом идентичность трактуется в аспекте передачи готического и двойничества. Обобщение способов воплощения готического и двойничества, установление идентичности как инструмента достижения точности перевода позволили систематизировать и описать особенности переводческих стратегий. Предметом исследования стали переводческая множественность и дисперсии. Выбор стратегии переводчиками, или авторская идентичность как проявление вторичной языковой личности переводчика, показан как прием воздействия на адресата текста. Установление типологии и своеобразия результатов переводов способствует определению перевода, близкого к оригиналу. Для понимания такой задачи важен анализ готического и двойничества как компонентов эстетизма Уайльда. Сравнение переводов позволило систематизировать разные виды идентичности и типы переводов. Идентичность писателя и английская идентичность в «женском» переводе Абкиной в силу приверженности творческому переводу обусловили утрату викторианской морали. Ориентация на массового читателя, замены и перестановки в «мужском» переводе Чухно тем не менее обеспечили близость роману Уайльда по причине стилистической точности. Обусловленность перевода Грызуновой и Немцова социально-культурным контекстом иллюстрирует наибольшее отклонение от оригинала.

https://doi.org/10.48081/SVTJ9104

2025

Выпуск 1

Мақалада анимистік, магиялық және шамандық нанымдар бойынша қазақ халқының санасындағы киелі, қасиетті деген ұғым-түсініктер сумен де астасып жатқаны әулие, баба, ата, бала, Алла, шайтан сөздерімен тіркескен гидронимдер негізінде қарастырылды. Статистикалық талдау барысында әулие, баба, ата, бала, Алла ұғымдарымен байланысты киелілік, магиялық сипаты бар 98 өзен атауы анықталды. Шайтан сөзі өзен атауларында кездеспейді, көлмен, құдықпен, бұлақпен байланысты ғана айтылатыны белгілі болды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, әулиелік культімен байланысты гидронимдердің Қазақстанның әр түкпірінде бірдей кездесуі ислам дінінің бір орталықтан тарап, бір рухани қайнардан бастау алғанын көрсетеді. Мұндай «әулие» киелі таңбалаушы термині бар гидронимдердің семантикасында мифологиялық, киелі уәж бар, имплицитті түрде ол нақты және о дүниенің ара-жігін бөлетін шегараны көрсетеді. Баба, ата, бала тірек сөздерімен келген гидронимдер отбасы құндылықтарын танытса, шайтанмен байланысты атаулардың көптеп қойылу себебі нысанның алыстығымен, жолы қиын, қауіптілігімен және ол жерді қору, табиғатын сақтап қалу үшін қорқыту, үркіту мақсатында қойылғаны анықталды. Аталған су нысандарының барлығы дерлік халықтың тіршілік ортасы мен ментальды болмысын танытады.

https://doi.org/10.48081/KNDT2471

2025

Выпуск 1

Мәшһүр Жүсіп жазбаларында фольклордың барлық жанрлары қамтылған. Атап айтқанда: ертегілер, батырлық жырлар, ғашықтық жырлар, қисса-дастандар, тұрмыс-салт жырлары, аңыз-әңгімелер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, айтыстар т.б. Қазақтың тарихи аңыздары негізінен хандар, батырлар, билер, шешендер т.с.с. тұлғалармен байланысты болып келеді және де аңыздың бұл түрі өзге халықтардың фольклорында кездеспейді. Бұл мақалада Мәшһүр Жүсіп жинаған жанрлардың бірі – тарихи аңыздар сөз болады. Оның ішінде қазақ халқын басқарған тарихи тұлғалар: хандар бейнесі жайлы мағлұматтар аңыз күйінде беріледі. Әсіресе Абылай хан тұлғасына қатысты циклдік әдіспен жинаған 16 аңызы жан-жақты қарастырылады. Бұл ел аузынан жиналған 16 фольклор үлгісі өз замандағы В. Радлов, Н. Смирнова, Ш. Уәлиханов, С. Дәуітов, Р. Бердібаев т.б. нұсқаларымен салыстырыла талданады. Осы үлгілерде кездесетін кейіпкерлердің іс-әрекетіне, оқиғасына, айналасына т.б. көңіл бөлінеді. Абылай хан тұлғасына қатысты кейбір фольклорлық нұсқалар тек Мәшһүр Жүсіп қолжазбасында ғана сақталғандығы да жан-жақты сөз болады. Мұның бәрі Мәшһүр Жүсіп жинаған тарихи аңыздардың қаншалықты құнды екендігін және халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинаудағы, жариялаудағы, зерттеудегі еңбектерінің маңыздылығын көрсетеді.

https://doi.org/10.48081/YBXR7478

2025

Выпуск 1

Мақалада көркем шығарманың нарративті мағыналық-құрылымдық ерекшеліктері зерделенеді. Гуманитарлық білімнің қарқынды дамуы теориялық ұғымдарды жүйелеу барысында ғылыми ізденістерді нарратологиялық тұрғыда талдауды көздейді. Нарратор-әңгімешінің оқиғаға тікелей қатысын кейіпкер атынан баяндауы сюжет дамуындағы белсендікті арттырумен қатар, болмысын күрделендіру арқылы шығарманың эстетикалық әсерлігін көрсетеді. Көркем туындының нарративті мағыналық-құрылымдық ерекшеліктері «Қазақ солдаты» романындағы автор мен баяншы арасындағы қарым-қатынас негізінде қарастырылады. Нарративті стратегия шығарманың коммуникативтік бірлігін сипаттайды. Ол автор, әңгімеші (нарратор) және адресат (нарратор) сынды үш инстанциядан тұрады. Олардың ішінде мәтінде тікелей коммуникацияның базалық инстанциялары болып әңгімеші мен адресат танылады: біріншісі – көркем ақпараттың жіберушісі, екіншісі – оны алушы. Нарративті стратегия жазушының көркемдік әдісін көрсетеді және белгілі бір әдеби бағыттың типологиялық белгісі ретінде сараланады. Нарративті стратегияны нақты тәжірибенің материалында зерттеу әңгімелеу ғылымының теориялық жағдайын толықтыруға, тереңдетуге және орнықтыруға мүмкіндік береді. Мақалада әдебиет теориясындағы өзекті мәселелердің бірі – көркем шығармадағы нарратордың орны қарастырылады. Сонымен қатар автор туралы негізгі теориялық түсініктер мен әртүрлі көзқарастардың оқиғаға қатысы сөз етіледі, көркем мәтін мен нарративтің сюжетті дамытудағы орны талданады.

https://doi.org/10.48081/EXUX6301

2025

Выпуск 1

Мақалада ұлт мүддесіне қызмет еткен, саяси, мәдени өміріне белсене араласып, атсалысқан тұлға І.Жансүгіровтің баспасөз беттерінде жарияланған сараптамалық мақалаларының рөлі, ондағы көтерген мәселенің өзектілігі, шыншылыдығы, фактінің берілуі сарапталды. Ілияс Жансүгіровтің публицистік еңбегі, проблемалық мақаласы бүгінгі күн тұрғысынан бағаланып, қазақ баспасөзіндегі мақала жанрын бағамдаудағы орны айқындалады. І.Жансүгіров шығармашылығы негізінде баспасөздің ХХ ғасыр басындағы дамуының ішкі заңдылықтары ашылып-айқындалды. Ілияс Жансүгіров мақалаларының маңыздылығы қазақ халқының дүниетанымдық көзқарасын қалыптасыруға, рухани әлемін байытуға, ұлттық сананың өсуіне, қоғамдағы келеңсіз құбылыстарға терең талдау жасай отырып, өз оқырманына жол көрсете білуінде. Оның мақаларын сараптау арқылы оқиғаға баға бере алуы, шындықты шеберлікпен жеткізе білуі талданды. Автордың қазақ халқының ұлттық мүддесін қорғауға бағытталған публицистикалық туындыларының саяси астары, публицистік өзіндік көзқарасы, өзекті мәселелерді шешу жолындағы ой тұжырымдары мен айғақты пікірлері ашып көрсетілді. Оның шығармалары оқырмандарды терең ойлануға және қоғамның өзекті мәселелерін шешуге шақырады. Қазақ қоғамының рухани және мәдени дамуына үлкен үлес қосты. І.Жансүгіровтің ұлтының тарихи-мәдени өміріне өзінің парасаттылығымен, көкейкесті проблемаларды көрсете алуымен қоса сыни ойлана білуі, сол мәселелерге сергек қарап, жедел үн қоса білуі қарастырылды.

https://doi.org/10.48081/CBNR7133

2025

Выпуск 1

Мақалада лингвистикалық әдістерді қолдана отырып, іскери келісімшарттарды талдауға арналған заманауи зерттеулерге шолу болып табылады. Бизнес-келісімшарт іскерлік дискурстың негізгі жанрларының бірі бола отырып, отандық және шетелдік зерттеушілердің назарын аударады. Бұл мақалада негізгі тақырыптар, композициялық-құрылымдық, лексикалық-семантикалық және лингвистикалық-прагматикалық ерекшеліктер, сондай-ақ осы салада жүргізілген зерттеулердің нәтижелері қарастырылады. Терминология, келісімшарттардың құрылымы, тілдің ерекшелігі және іскери құжаттарда қолдану стилі сияқты негізгі аспектілерге ерекше назар аударылады. Осы мәселемен айналысатын шетелдік және отандық ғалымдардың жұмыстары талданады. Негізгі аспектілер мен тұжырымдар ұсынылған, сонымен қатар осы саладағы әрі қарайғы зерттеулердің болашағы анықталған. Сонымен қатар, бұл мақалада лингвистикалық әдебиеттің ең маңызды еңбектерін жүйелеуге және теориялық тұрғыдан түсінуге тырысады. Сонымен, мақаланы жазу үшін бастапқы материалдар - зерттелетін тақырыпқа арналған ғалымдардың диссертациялары мен рефераттарының материалдары, ал екінші көздер - әдебиеттерге шолулар мен сыни талдаулар болды. Осы материалдардың барлығын зерттеу зерттелетін мәселе көлеміндегі зерттеулердің қазіргі жағдайы туралы кең түсінік алуға және өз зерттеулерінің бағытын анықтауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, бұл тақырып бизнес-құқық, заңды құжаттар, халықаралық келісімдер мен іскерлік қарым-қатынастар тұрғысынан маңызды болып табылады.

https://doi.org/10.48081/BYXU8910

2025

Выпуск 1