Аталмаш мақалада қазақ ауыз әдбиеті кеңістігіндегі балалар фольклорының дамуы мен қалыптасуы тарихын зерттеудегі фольклорист ғалым Бекмұрат Уахатовтың зерттеу нысанысының мазмұны қарастырылады. Халық ауыз әдебиеті аясындағы балалар фольклорының қалыптасу тарихы жүйеленіп, Бекмұрат Уахатовтың зерттеулері арқылы жаңаша ғылыми пайымдаулар негізінде сараланып және ғалымның концепциялық ұстанымы басқа фольклорист ғалымдар пікірімен салыстыра қарастырылып, сонымен қатар фольклортануға қосқан жаңашыл көзқарасы, қосқан үлесі зерделенеді. Балалар фольклорының тарихы тек қазақ фольклористикасы тұрғысында ғана емес, туысқан түркі тектес ұлттар мен халықтардың балалар фольклорының ерекшеілктерімен салыстыра қарастырылып, тақырыптық, жанрлық, сюжеттік, поэтикалық табиғатына баға беріледі. Бекмұрат Уахатов алғаш рет балалар фольклорын философиялық, психологиялық, педагогикалық, этнографиялық тұрғыда қарастырып, бала санасы тұрғысынан және ата-ана, қоғам тұрғысынан өлең көркемдігіне талдау жасайды. Осы принцип негізінде балалар фольклорының жиналу реті мазмұн-мәні, айтылу шарты туралы жасалынған пайымдауларына баға беріледі. Бекмұрат Уахатов балалар өлеңдерін поэтикалық тұрғыдан алғаш рет жан-жақты талдаған ғалым ретінде танылып, эпикалық таным жүйесін саралаған тұжырымдары отбасылық ғұрып фольклорының кешенді бір тармағы екендігіне сипаттама берілді.

https://doi.org/10.48081/BJIX5375

2024

Выпуск 3

Мақалада түрік әдебиетіндегі әйелдер бейнесі қазақ халық ауыз әдебиетімен салыстыра талданып, фольклорлық мұрадағы әйел культі түркілік дүниетанымдағы мифтік құбылыстармен және ертегілер мен мақал-мәтелдердегі әйелдер образымен біртұтастықта талқыланып беріледі. Қазіргі таңда әйелдің ауыз әдебиетіндегі қоғамдық рөлін айқындап, ана бейнесінің, жалпы әйел кейіпкерлерінің фольклорлық мұралардағы көрінісін салыстырмалы талдау мәселесі гендерлік саясат тұрғысынан алғанда өзекті тақырыптар қатарынан табылады. Жалпы алғанда көркем әдебиеттегі әйел образының берілуі халық ауыз әдебиетінен қазіргі кезең әдебиетіне дейін әдебиеттану ғылымында қарастырылып келе жатыр. Сол себепті де зерттеу мақалада әйелдер бейнесінің ежелгі көнетүркілік адамзат дамуындағы жетекші орны айқындалып, отбасы ұйытқысына айналған кезеңіне дейінгі сипаты нақты туындылар аясында талданып ашылады. Әйелдер образының алғашқы кезеңдегі құдыреттілік сипатының біртендеп қоғамның дамуына, көршілес әдебиеттердің әсерінен жағымды немесе жағымсыз сипатқа ие болуы сараланып берілген. Түрік және қазақ мақал-мәтелдеріндегі әйелдер бейнесінің отбасы институтын құрудағы орны айқындалады. Жалпы алғанда зерттеу мақалада түркі дүниетанымындағы рухани құндылықтар мәселесі түрік халық ауыз әдебиетіндегі мол мұралар мен халықтың тұрмыс-тіршілігі сабақтастыра талданып, түрік әдебиетінің әлемдік фольклортану ғылымы аясындағы өзіндік ерекшеліктері қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/BTFZ5430

2024

Выпуск 3

Бұл мақала Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің фольклорлық мұрасы туралы және оның шығармашылығы бүгінгі күні қаншалықты деңгейде зерттелгені жөнінде кешенді талдау болып табылады. Қазақ әдебиетінің дамуына, соның ішінде фольклортану ғылымдарының өсіп-өнуіне зор үлес қосқан Мәшhүр Жүсіп Көпейұлының шығармашылығын жан-жақты зерттеу ісі - бүгінгі күннің өзекті тақырыптарының бірі болып және де осы бағытта көптеген жұмыстар атқарылғандығы анық. Белгілі ғалымдар мен әдебиеттанушылар оның қазақ тілі мен әдебиеті және мәдениетіне қосқан үлесін тереңірек түсіну және бағалау үшін Мәшһүр Жүсіп Копейұлының еңбектерін зерттеумен айналысты. Осындай зерттеушілердің қатарында тіл мен әдебиет, тарих және философия, психология мен педагогика, этнография, мәдениеттану салаларындағы ғылым докторларын, фольклортанушы-ғалымдарды атауға болады, олардың жұмыстары Мәшһүр Жүсіптің шығармашылығы және оның Қазақстан тарихы мен мәдениетіндегі рөлі туралы түсінігімізді кеңейтуге көмектеседі. Мәшһүр Жүсіптің шығармашылығына, фольклорға қатысты жазылған түрлі зерттеу жұмыстарын сараптай отырып, ақынның мол мұрасын қаншалықты деңгейде зерттелгенін қарастыру, сонымен бірге Мәшһүр Жүсіп мұраларының қай саласында әлі де толық талдау жасалмағанын айқындау, ашып көрсету мақаланың мақсатына жатқызылады.

https://doi.org/10.48081/WCDU8052

2024

Выпуск 3

Мақалада стиль ғылыми проблематикасы қарастырылған. Автор бұл мәселенің өзекті теориялық және әдіснамалық қырларына мән берген. Стиль өзінің табиғатына орай жалпыфилологиялық құбылыс ретінде қарастырылған. Тіл білімі және әдебиеттану ғылымдарындағы стиль мәселесінің тілдік және әдеби тұрғыдағы ғалымдардың пікірлері мен оған берілген ғылыми анықтамалар негізге алынып, тұжырымдар жасалған. Оның ішінде, шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері келтірілген. Сипатына орай көркем мәтіндегі стильдің бірнеше қабаттары көрсетілген. Мақаладағы ғылыми қорытындылар көркем шығармалар негізінде орындалып, қажетті салыстырулар жүргізілген.

https://doi.org/10.48081/HPQI7977

2024

Выпуск 3

Мақалада қазақ тіл білімінің жаңа бір саласы әлеуметтік лингвистиканың өзекті мәселелері ретінде қарастырылып жатқан норма мен узус туралы түсінік береміз. Қазіргі қазақ әдеби тілінің кодификациялық қорына енбеген, бірақ тіліміздегі қолданып жүрген коммуникативтік тәжірибедегі норма мен узус мәселелерін сөз етеміз. Сонау ғасырлар қойнауынан мәдениеттер мен өркениеттер мидай болып араласып, үлкен ұлттар шағын ұлттардың тілі мен ойлау, сөйлеу өрісін тарылта бастаған бүгінгі жаһандану дәуіріне өзінің сөз байлығы мен ой-өрісін сақтап, аман жеткен қазақ тілі үшін де бұл ортақ қағида. Қағидаға адал болсақ, тілімізді дамыта алғанымыз. Тілімізді сақтап-дамыта алсақ, ұлт ретінде өмір сүру, қоғамдасып ғұмыр кешу, мемлекет болып бірге бекіту дейтін іргелі де күрделі мәселелерді шеше алғанымыз. Негізгі мақсат та осы. Тілдің қолданыс аясының кеңеюі қазақ тілінде сөйлеу мен жазу мәдениетінің көтерілуіне тек оң ықпал етті деп біржақты жауап бере алмасымыз анық. Бүгінде қазақ тілінің қолданысында норма мен узус мәселелері араласып, оны теориялық жағынан қайта зерделеп, күнделікті тәжірибедегі қолданысын, әсіресе публицистикалық стильдің көрінісі саналатын БАҚ-да реттеудің өзектілігі жоғары болып отыр. Тілдік норманың сақталуын қадағалап, сөз мәдениетінің деңгей-дәрежесін сараптап отыру – тіл мамандарының міндеті. Қазіргі коммуникациядағы тілдік мысалдар талқыланды. Норма мен узустың аражігін барынша айқындауды мақсат еттік

https://doi.org/10.48081/PUZR3627

2024

Выпуск 3

The perception of the world, the environment, life, information is a complex mental process consisting of a layer of concepts that are not similar to each other from an individual point of view. Today, “perception” has become a hot topic in various scientific fields. “Perception” is not only a psychological phenomenon, but also a cognitive system realized through a combination of physiological nature, social environment, proper functioning of the cerebral cortex and cognitive processes. The article analyzed the scientific works of domestic and foreign researchers on the topic. We tried to analyze the perception of readers of fiction in the online book platform of Kazakhstan Kitap.kz, dedicated to domestic and foreign literary works. Based on the methods of analysis and experiment carried out on this topic, scientific conclusions were identified that in the future can be used in Literary Studies, cognitive studies, gender differences and in writing dissertations.

https://doi.org/10.48081/YERB7156

2024

Выпуск 3

Әлихан Бөкейханның жан-жақты білімі мен қалам қуатын танытатын бір қыры – аудармашылық шығармашылығы. Сондықтан оның аудармаларын зерттеу әлихантанудың өте маңызды тармағы болып саналады. Ә.Бөкейхан – дәлме-дәл аударуға да, мәтінді ұлт тіліне бейімдеуге де шебер аудармашы. Бірақ бұл мақалада негізінен оның дәлме-дәл аудармалары туралы ғана сөз болады. Мақалада көлемі әртүрлі аударма мәтіндерді тұтас қалпында беру мүмкін болмағандықтан, олардан мысал ретінде алынған үзінділердің орысшасы мен қазақшасы салыстырыла талданады. Салыстыра талдау арқылы екі тілдегі мәтіннің мағыналық, мазмұндық, құрылымдық сәйкестіктері мен сәйкессіздіктері анықталады. Түпнұсқадағы ақпарат пен ондағы мәліметтердің аударма мәтінінде бұрмаланбай дәл көрініс табу дәрежесі айқындалады. Бөкейхан аудармаларының дәлме-дәл аударманың басты талаптарына сай екендігін дәлелдейтін түйіндер мен тұжырымдар түпнұсқа мен аударманың бір бөлігін ғана емес мәтінді тұтастай алып қарау арқылы жасалады. Ал аударма мәтіннің бейімделген бөлігінің түпнұсқаның мазмұны мен құрылымына, тақырыбы мен идеясына, ой желісі мен басты тұжырым-түйіндерін еш нұқсан келтірмейтіні көрсетіледі. ХХ ғасыр басындағы аударма үлгілерінің, соның ішінде осы кезеңде аудармамен жүйелі, өнімді түрде айналысқан Әлихан Бөкейхан аудармаларының көркем және ғылыми аудармадағы дәлдікті жаңа сатыға көтергені, оның аудармаларының дәлдік коэффиценті жоғары екені дәлелденеді

https://doi.org/10.48081/FOLO6225

2024

Выпуск 3

Мақала ғылыми (лингвистикалық) мәтіндерді аудару барысында баламалылыққа қол жеткізу тәсілдерін зерделеуге арналған. Зерттеу материалы ретінде Майкл Райан мен Джули Ривкиннің университеттердің филологиялық факультеттеріне арналған «Әдебиет теориясы: Кіріспе» атты оқулығының ағылшын тіліндегі түпнұсқасы және оның қазақ тіліне аудармасы таңдалды. Аталмыш оқулықтың ағылшын тіліндегі түпнұсқасы «Literary Theory: A Practical Introduction» 1998 жылы жарық көрген. Ал қазақ тіліндегі аударма 2017 жылы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы негізінде «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі жаңа 100 оқулық» шеңберінде жүзеге асырылды. Соңғы жылдары ағылшын тілді әдебиеттер қазақ тіліне кеңінен аударылып келеді. Бұл әрине өз кезегінде қазақ тілді оқырмандар үшін өз өрісін кеңейтіп, әлем әдебиеті жайлы жан жақты білім алып, батыс ғалымдарымен ой алмасуға мүмкіндік береді. Алайда, аударма барысында орын алатын кемшіліктер мен қателіктер түпнұсқа мәтініндегі автордың ниеті мен мақсатын реципиентке (қабылдаушыға) бұрмаланып жетуіне түрткі болады. Сол себепті де мақалада ғылыми лингвистикалық мәтінді ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы аударма әдіс-тәсілдері мен баламалылыққа жету жолдары қарастырылады. Аударма сапасын бағалау категориялары мен жіктемелері талданады. Аударма үрдісі кезінде орын алған әртүрлі аударма трансформациялары, лексикалық және грамматикалық қателіктер мен кемшіліктерге, сонымен қатар біздің ойымызша оңтайлы деп танылған аударма шешімдеріне аса көңіл бөлінеді.

https://doi.org/10.48081/HUHW2781

2024

Выпуск 3

This article presents the analysis on the colors used by W. Shakespeare in Sonnets 1-126 dedicated to a young man, and their translation in Samuil Marshak's and Khamit Yergaliev's variants. The most frequently used colors in the Sonnets 1–126 of the English writer are revealed in this work. Excerpts from the Sonnets with colors using are given and compared with their Russian and Kazakh translations. The purpose of this study is a detailed analysis in three variants of the colors appeared in W. Shakespeare's sonnets 1-126. In the process of scientific work, the differences and similarities of the translated variants, as well as the features of each writer, are determined. The idea of the article is to compare the translation of colors in these Sonnets, to identify the colors most frequently used by the author and by the translators, to allocate the colors into thematic groups of sonnets proposed by A. Anikst. The scientific significance of this work lies in the insufficiency of research on the interpretation of colors in translated variants of W. Shakespeare's sonnets. The practical significance of the study is determined by the usefulness of the presented data and results in the classes on the theory and practice of translation, comparative lexicology and grammar. In the article, the methods of analysis and synthesis, the sorting method, the comparative method were widely used and led to corresponding results. This research work will be able to give direction for further research on the analysis of the translated variants of the Sonnets, the translation of English colors into Russian and Kazakh languages.

https://doi.org/10.48081/XGVY1237

2024

Выпуск 3

Статья посвящена изучению юмористического дискурса. Актуальность исследования объясняется тем, что юмористический дискурс в казахском языкознании не являлся предметом специального исследования. Известно, что понятия, относящиеся к категории юмора, сатиры и т.д. всесторонне рассматриваются в областях философии, психологии, логики, литературоведения. Однако изучение юмористического дискурса в рамках антропогенной парадигмы языкознания позволяет выявить общечеловеческие универсальные черты и этнические особенности. В научной работе проводится анализ определений термина дискурс. Рассматривается изучение юмористического дискурса зарубежными и отечественными исследователями. Проанализированы определения понятия юмористического дискурса, предложен собственный вывод. Определяется разность понятий смех и комедия. Жанровая классификация юмористического дискурса изучается по теории речевого акта и учения о текстоведении. Юмористический дискурс определяется как репрезентативный, декларативный, оценочный, коммуникативный, карикатурный, фатический, референтный, аккумуляторный, конативный юмористические жанры. Выделяют три характерных признака юмористического дискурса: коммуникативное намерение участников общения отказаться от серьезного разговора; юмористическая атмосфера общения, т. е. свободное общение в дружеских отношениях, отсутствие стеснения, колебания и желание критически мягко пересмотреть актуальные понятия; смехотворное поведение, наличие определенных моделей поведения, принятых в этой лингвокультурной среде.

https://doi.org/10.48081/DQPY8624

2024

Выпуск 3