Мақалада тілдің қолданылу аясының кеңдігін танытатын құбылыстың бір түрі болып табылатын метонимиялардың поэзиядағы тілдік табиғаты және көркемдік бейнелілігі қарастырылған. Сонымен бірге поэзиядағы метонимиялардың ықшамдылық және ойды нақты, дәл жеткізу үшін қолданысы көрініс тапқан. Метонимия алмастырып, құбылтып жұмсай отырып, сөздің қуатын таныта түседі. Жалпы, ақындар поэзиясындағы метонимиялардың мағыналық сипаты, поэтикалық тіл мүмкіндігінің кеңдігін танытады. Метонимия көркем әдебиет стилінде тек жеке сөз түрінде ғана емес, тұтас бір орам, тіркес болып та келіп отырады. Мұндай орам түріндегі метонимияның мағынасы да жалпы контекстен аңғарылады. Метонимияның өзіндік осы ерекшеліктеріне байланысты, ол өзге стиль түрлерінің көбінде қолданылмайды. Метонимияның табиғаты, оған тән сипат-ерекшелік көркем әдебиет стилінде ғана жан-жақты, толық көрінеді. Келтірілген өлең жолдарындағы қолданылып отырған сөздер, ой жалғастығын, тіл ұшқырлығын көрсетеді. Поэтикалық мәтінде ақындар қолданған метонимиялар адамның ішкі әлемімен, қоғамның барлық құбылыстарымен байланыста ашылып, ақын көзқарасымен ұштасып, көркем сөйлеудің тағы бір ұтымды құралы ретінде ашылған. Метонимия контексте басқа сөйлемдермен ұштасып, ойды толық жеткізуге, оқырманға түсінікті болуға мүмкіндік береді. Ақындар көркем шығармада метонимияны жиі қолдануға тырысады. Себебі, шығарманы әсерлі, мазмұнды етіп тұратын да метонимия.

https://doi.org/10.48081/FSPT2576

2025

Выпуск 3

Мақалада тілдерді екінші немесе шет тілі ретінде оқытудың жаңа бағытының бірі – транслингвизм, яғни тілді транслингвалды оқыту мәселесінің зерттелуін зерделеу негізінде қазақ тілін түркітілдес білімгерлерге транслингалды тәсіл арқылы оқытудың ғылыми-теориялық негіздерін айқындау мәселесі қарастырылады. Мақаланың мақсаты - қазақ тілін түркітілдес білімгерлерге транслингалды тәсіл арқылы оқытудың ғылыми-теориялық негіздерін айқындап, басты қағидаларын анықтау болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін аталған мәселе бойынша әр жылдары алыс-жақын шетелдік, отандық лингвистика және әдістеме ілімінде шыққан ғылыми-теориялық, ғылыми-әдістемелік еңбектер мен ғалымдардың озық тәжірибелерімен танысып, талдай келе, жалпы тілдерді шет тілі және екінші тіл ретінде транслингвалды аспектіде оқыту мәселесінің зерттелуіне шолу жасалынды. Отандық тіл білімінде, әлеуметтік лингвистикада кейінгі кезде транслингвизм ұғымы пайда болғанымен, әдістеме саласына бұл ұғым әлі ене қойған жоқ. Сондықтан отандық және шетелдік зерттеушілер еңбектеріндегі транслингвалдық тәсілдің басты ұғымы, мәні мен типологиясын зерделеу; жаһандық тәжірибе мен ұлттық сабақтастық негізінде оқытудың транслингвалды тәсілін қазіргі отандық лингводидактиканың теориялық және әдіснамалық аппаратына енгізудің маңыздылығын айқындау бағытында оиандық, алыс және жақын шет елдік ғалымдардың іргелі ғылыми жұмыстарына еңбектеріне теориялық әдіснамалық қырынан шолу жасалынды. Соның нәтижесінде тілдерді транслингалды аспектіде оқытудың дәстүрлі оқыту жүйесінен ерекшелігі анықталып, ғылыми-теориялық негіздері айқындалды. Кілтті сөздер: транслингалды аспект, транслингвизм, көптілділік, кодаралық, қазақ тілі, екінші тіл, парадигма.

https://doi.org/10.48081/PQBZ6220

2025

Выпуск 3

Аңдатпа Мақалада саяси дискурс пен қазақ саясаткері сөйлеу портретінің прагмалингвистикалық ерекшеліктері қарастырылады. Тақырыптың өзектілігі қоғамның саяси мәдениетінің дамуы, ақпараттық кеңістіктің кеңеюі және саяси коммуникация рөлінің артуына байланысты. Саясаткердің көпшілік алдында сөйлеген сөзі оның кәсіби беделін қалыптастырып, саяси мақсаттарға жетуде шешуші рөл атқарады. Зерттеудің негізгі мақсаты – қазақ саясаткері саяси дискурсының тілдік құралдарын, риторикалық тәсілдерін, прагматикалық стратегияларын анықтау, қоғамдық пікірге әсер ету тәсілдерін сөйлеу портретін талдау арқылы айқындау. Саяси дискурс тек идеялар мен құндылықтарды білдіру құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар манипуляция, бұқаралық санаға ықпал ету және сендіру құралы ретінде де қарастырады. Зерттеуде саясаткердің сөйлеу портретінің семантикалық және прагматикалық аспектілерін айқындауға мүмкіндік беретін сыни дискурстық-талдау әдісі қолданылды. Талдау барысында саясаткер сөзіндегі эмоционалды үндеулер мен риторикалық стратегиялардың саяси мақсаттарға жетудегі рөлі анықталады. Теориялық тұрғыдан, жұмыс саяси дискурстың құрылымы мен функцияларын тереңірек түсінуге үлес қосса, практикалық жағынан, саясаткердің шешендік сөздеріне прагмалингвистикалық талдау арқылы саясаткердің тұлғалық бейнесін қалыптастыратын тілдік құралдар қарастырылды. Зерттеу қазақ саясаткерінің саяси коммуникацияның ерекшеліктерін анықтауға және тіл мен саясаттың өзара байланысын тереңірек түсінуге бағытталған.

https://doi.org/10.48081/OTQO1924

2025

Выпуск 3

Халық ақындары әрі эпикалық ақын, әрі ақын-импровизатор, дана жыршы және дастаншы ретінде қызмет атқарды. Олар өнер шебері ретінде азаматтық және саяси поэзияның дамуына үлес қосты. Халық ақындарының ұлылығы оның ақындық шеберлігінде ғана емес, сонымен бірге оның халық поэзиясындағы жаңа ағымның жаратушысы, халық ақындарының шығармашылық рухын парасатпен жандандырушы болғанында. Олардың сөздері халық үні болды, заман тынысы мен мүддесінің жыршылары болды. Халық ақындары жыршы-дастаншылардың терең эпикалық дәстүрлерін жаңа арнаға айналдырып, ежелгі қазақ суырып салма өнерінің жаңа қырларын ашты, оларға жаңа мазмұн берді. Аталмыш мақалада әдебиеттану тарихында шығармашылықтары фольклордан бастау алатын ХХ ғасырдағы халық ақындарының шығармашылығы мен өздерінің өңірлік фольклорлық қазынасын және ән шырқау мақамының дәстүрін, сондай-ақ шынайы суырыпсалма ақындық өнерлерінің Бекмұрат Уахатовтың зерттелуіндегі ерекшеліктері туралы мәселе қарастырылады. Қазақ даласының әр түкпіріндегі халық ақындары шығармашылығын қамти зерттеген ғалымның назарынан Кенен Әзірбаев, Болман Қожабаев, Қалқа Жапсарбаев, Үмбетәлі Кәрібаев, Омар Шипин, Нұрқан Ахметбеков, Нұрлыбек Баймұратовтардың шығармашылықтарының ерекшеліктері туралы жазылған ғылыми тұжырымдамаларына салыстырмалы талдау жасалынады. Халық ақындарының шығармашылық көркемдік табиғатын танытудағы ғалымның ғылыми ұстанымы танытылады.

https://doi.org/10.48081/JZIB1837

2025

Выпуск 3

Мақалада зерттелгелі отырған өзекті тақырып – қазақ халқымен туыс Солтүстік Кавказ өңіріндегі түркі тектес қарашай және балқарлардың фольклорлық драматургиялық театрландырылған ойындарындағы салт-дәстүр көріністері, сахна өнерінің бастауы және даму ерекшеліктері қарастырылады. Ауыз әдебиеті мұраларындағы алғашқы драмалық элементтер, қолжазба және қазіргі пьесаларының көркемдік шеберлігі мен идеясы және қазақ халқымен мәдени-рухани байланысы, интеграциясы, ұлттық-этникалық идеялар парадигмасы зерделенеді. Солтүстік Кавказ аймағындағы түркі халықтарының драматургиясы мен театр өнерін зерттеу бірінші рет тарихи-мәдени, хронологиялық, аумақтық, халықаралық ынтымақтастық, пәнаралық негізде жүйелі жұмыстың нәтижесінде жүзеге асады. Қарашай, балқарлардың драмалық шығармаларына, сахналық қойылымдарына, рольдерде ойнаған алғашқы дала актерларының шеберлігі де арнайы сөз болады. Қолжазба пьеса мәтіндері драматургия заңдылығымен талданады. Драмалық туындылардың таралу ауқымын, сонымен қатар қолжазба пьесаны алғаш көшірушілер мен оны оқушылар, сахналану ортасы да анықталады. Алғашқы пьесаларының қай тілде жазылып немесе түпнұсқадан көшірілген қолжазбасын тауып, кейінгі нұсқаларымен және туыстас қарашай, ноғайлардың драмалық шығармаларымен салыстыру арқылы зерделенеді, көркемдік тұрғыдан шеберлігі танылады. Қарашай-балқарлардың қолжазба сахналық қойылымдары мен қазіргі кәсіби театр өнері жаңа ғылыми парадигма негізінде салыстырмалы түрде зерттеледі.

https://doi.org/10.48081/NRQL3381

2025

Выпуск 3

Аннотация Мақалада қарастырылғалы отырған өзекті мәселе – Солтүстік Кавказ аймағындағы түркі тектес халықтар ноғай, қарашай, балқар, гагауыз, құмық, қарайым сияқты халықтардың алғашқы қолжазба драмалық шағын пьесаларының тууы, қағазға түсуі, қалыптасуы, жариялануы мен сахналану өнерінің бастауы және даму ерекшеліктері зерттеледі. Қолжазба, қазіргі пьесаларының көркемдік шеберлігі мен идеясы және қазақ халқымен мәдени-рухани байланысы, интеграциясы, ұлттық-этникалық идеялар парадигмасы драматургия, театртану заңдылығымен зерделенеді. Зерттеуші авторлар жоғарыда аталған халықтардың алғашқы шағын пьесалардың жанрлық ерекшелігін, тартыс пен мінез мәселелерін көркемдік шеберлік тұрғысынан талдайды. Сонымен қатар сахналану, бейне сомдау, актерлік шеберлік мәселелеріне де тоқталып салыстырмалы түрде саралайды. Мақалада алғашқы қолжазба сахналық қойылымдар мен қазіргі кәсіби театр өнерін жаңа ғылыми парадигма негізінде салыстырмалы түрде сөз болады. Түркі халықтарының драма және театр өнерінің мәдени-рухани ынтымақтастықты арттырудағы рөлінің маңызды екенін ескеріледі, зерттеудің теориялық-әдстемелік негізі жасалынады. Кавказдың солтүстік аймағындағы түркі халықтарының драматургиясы мен театр өнерін зерттеу жүзеге асады. Аталған тақырып бойынша осындай зерттеу жұмыстары осы уақытқа дейін екі ел арасында халықаралық деңгейде арнайы зерттеу болмағаны дәлелденеді.

https://doi.org/10.48081/LTRV5838

2025

Выпуск 3

This research examines culture-specific linguistic units known as cultural keywords, exploring their role in explaining one culture to another, conveying cultural norms, and shaping a culture’s image. These keywords often carry connotative meanings that go beyond dictionary definitions and reflect a nation’s history, values, and evolving identity. As expressions of widely accepted beliefs, cultural keywords influence how audiences perceive and accept ideas. In argumentation theory, they serve as key tools for constructing arguments, frequently functioning as the terminus medius—the middle term in a syllogism that conveys an unstated but commonly accepted belief, or endoxon. This study reviews existing scholarship on the argumentative use of cultural keywords, employing the pragma-dialectical approach and the Argumentum Model of Topics. The findings show that such keywords strengthen standpoints and enhance persuasive communication. These insights can inform strategies for using cultural references effectively in argumentation, leading to more culturally resonant and persuasive discourse.

https://doi.org/ 10.48081/NPCW8313

2025

Выпуск 3

В статье в сравнительном аспекте описывается состояние проблемы оценки качества перевода за рубежом и в Казахстане на современном этапе. Цель исследования – выявление новых тенденций и наиболее эффективных аспектов в решении данной проблемы в отечественном и зарубежном переводоведении. Научная новизна исследования состоит в том, что впервые в отечественном переводоведении ставится задача поиска методологии оценки качества перевода (ОКП), основанной на системном подходе, с учетом достижений в этой области ведущих исследовательских центров. Гипотеза исследования: для выработки системного подхода к оценке качества перевода необходимо провести мониторинг современного состояния данной проблемы за рубежом и в Казахстане. Общие и различительные черты национальных систем ОКП не были ранее предметом специальных исследований. Для проведения обзора использованы как общенаучные (анализ, синтез, обобщение), так и частные методы лингвистических и переводческих исследований: описательно-аналитический; методы сопоставления, апперципирования; дескриптивный, диахронический методы. В результате установлено, что исследования в области ОКП в Казахстане выполняются бессистемно, в зависимости от аспекта изучаемых проблем в области сопоставительного языкознания и перевода. Обзор научных исследований, проведенных в мире, показывает, что проблема ОКП и ее критериев дискуссионна. Перспективы исследований состоят в формировании, распространении и подготовке к внедрению конкретных рекомендаций по совершенствованию оценки качества перевода (на материале английского, казахского и русского языков).

https://doi.org/10.48081/QIJG2501

2025

Выпуск 3

The article investigates informal global communication through digital genres, with a specific emphasis on Kazakh language travel blogs. Travel blogs are considered a hybrid type of discourse. This area of research is predominantly studied by Western scholars. Currently, Kazakhstani travel bloggers are actively promoting travel destinations via Instagram accounts, thereby providing practical material in the Kazakh language. The diverse range of language materials available offers rich opportunities for linguistic analysis, underscoring the relevance of this research. The article aims to identify the linguacultural aspects of the most popular communicative strategies and tactics, as well as their linguistic tools, which are effective in engaging readers and influencing their travel choices. To achieve this aim, the following objectives were set: to define the linguistic notion of “travel blogging” and to explore the linguacultural aspects of posts that provide reliable information about tourist destinations. The scientific significance of this article lies in its contribution to the research of travel blog discourse as a branch of hybrid discourse. Practically, the research materials can be used in the development of teaching aids for students and undergraduates in the fields of philology and tourism. Additionally, these materials can aid in the enhancement of lexicographic dictionaries for the tourism industry, and in the creation of marketing and advertising texts, as well as travel guides in the Kazakh language.

https://doi.org/10.48081/IPNG7148

2025

Выпуск 3

Мақалада қазақ мақал-мәтелдеріндегі «мемлекет» ұғымының лингвокогнитивті сипаты қарастырылады. Зерттеу қазақ тіліндегі «мемлекет» концептісін құрайтын ассоциациялық жүйені және танымдық қабатты анықтауға бағытталған. Фразеологиялық қордың маңызды бөлігі ретінде мақал-мәтелдер мәдени құндылықтар мен нормаларды жеткізе отырып, халықтың ұжымдық тәжірибесі мен ділдік ерекшелігін көрсетеді. Қазақ мақал-мәтелдерін талдау мемлекеттің әртүрлі аспектілері – билік, сот төрелігі, әлеуметтік институттар, мемлекет пен азаматтар арасындағы өзара іс-қимылдың тілде қалай көрініс табатынын анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу сонымен қатар мәдени және тарихи факторлардың қазақ қоғамындағы мемлекет туралы түсініктердің қалыптасуына әсерін көрсетеді. Сондай-ақ зерттеу мақаламызда мемлекеттілікті айқындайтын белгілер арқылы қазақ танымындағы «мемлекет» концептісінің толық бейнесі анықталады. Мемлекет болудың басты белгілеріне негізделген қазақ тілінде кездесетін паремиялар негізінде «мемлекет» концептісінің лексика-семантикалық аясы айқындалып, тілдік бірліктер сипаты талданады. Мақаланы жазу барысында концептілік талдау, компонеттік талдау, лексика-семантикалық талдау, өрістік талдау, ассоциациялық талдау секілді лингвистикалық әдіс-тәсілдер пайдаланылды. Зерттеу нәтижелері қазақ тіліндегі «мемлекет» ұғымын түсіндіретін когнитивтік тетіктерді тереңдей тануға ықпал етеді. Жұмысымызда келтірілген тұжырымдар тілтанушы, этнограф, мәдениеттанушы т.б. әлеуметтік ғылымдар мамандары үшін көмекші құрал бола алады.

https://doi.org/10.48081/EZKT7264

2025

Выпуск 3