Бұл мақалада кірме сөздердің көбеюі салдарынан сөз тудыру процесінің жандануы нәтижесінде тілімізде пайда болған, сөзжасамда толықтай әлі де зерттелмеген, бір бөлігі кірме бөлшек немесе сөз, ал екінші бөлігі төл бөлшек немесе сөз болып келетін терминдер қарастырылады. Бұл терминдердің шетел тіл білімінде аталу жолдары көрсетіліп, қазақ тіл біліміне аударылған «қоспа», «будан» нұсқаларынан мақалада «будан» атауы таңдалынады. Будандардың тіл білімінде пайда болу тарихы мен зертелуі жайлы мәліметтер беріледі. Будан терминдердің терминқордағы үлес-салмағын анықтап, жасалу тәсілдерін, мағыналық жəне құрылымдық ерекшеліктерін көрсетіп, тілдік табиғатына тереңірек үңіліп, жан-жақты қарастыру мәселесі қазіргі қазақ тіл білімінің, терминтанудың зерттеу нысаны бола алмай отыр. Бұл мәселені зерттеудегі ең негізгі мәселелердің бірі – будан терминдердің жасалу жолын анықтау. Мақалада қазақ тіліндегі будан терминдердің жасалу жолдары көрсетіледі. Будан терминдерді жасаушы терминбөлшектер мен будан терминдердің құрылымдық бөліктері сипатталады. Сонымен қатар бір бөлігі кірме сөздерден тұратын терминдердің құрамы мен жасалу жолына байланысты синтетикалық тәсіл арқылы жасалған будан терминдер талдау жасалынады. Талдау барысында қосарлану, сөзқосым, тіркестіру, қысқарту тәсілдері арқылы жасалған будан терминдер көрсетіледі. Нәтижесінде будан терминдердің жасалу моделдері анықталды.

https://doi.org/10.48081/FXPI7754

2022

Выпуск 4

Мақалада қазақ және дүнген мақал-мәтелдеріне салғастырылмалы түрде лингвомәдени талдау жүргізіледі. Лингвомәдени бірліктерге талдау жасау барысында қазақ және дүнген халқы мәдениетінің сабақтастығы мен өзіндік этникалық ерекшеліктеріне назар аударылады. Дүнген ұлттық тағам дайындау мәдениетіне қатысты мақал-мәтелдерге лингвомәдени талдау жүргізіліп, қазақ халқының ас-тағам дәстүрінен эквивалент болатын атаулар, әдет-ғұрып үлгілері келтіріледі. Этностық ерекшелік пен өзгешелікті халықтың заттық мәдениеті, оның ішінде тұрмыстық мәдениеті жан-жақты танытады. Дүнген ұлтының ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық дүниетанымы, наным-сенімі, әлеуметтік көзқарасы, салт-дәстүр, ырым-тыйымдар жиынтығы халықтың күнделікті тұрмысын бейнелейтін мақал-мәтелдердің бойында көрініс тапты. Олардың ішінен, әсіресе, ас-тағам дайындау ерекшелігі мен оған байланысты әдет-ғұрып үлгілерін сипаттайтын мақал-мәтелдерді ажыратамыз. Дүнген ұлттық тағам дайындау дәстүрі қытай мәдениетінің жалғасы бола тұра, ислам дінінің ықпалы тиген өзіндік сипатқа ие болды. Дүнген тағамы азық-түлік таңдаудан бастап тағам дәстүріндегі тыйымдар, этика-эстетикалық нормалармен ерекшеленеді. Дүнген тіліндегі лингвомәдени бірліктерге талдау жасау барысында қазақ халқының салт-дәстүрінде кездесетін бірдей, ұқсас элементтермен салыстырылады. Сонымен қатар дүнген ұлтының этникалық ерекшелігін танытатын, әдет-ғұрпынан хабардар ететін мақал-мәтел үлгілері де берілген. Қазақ және дүнген халқының рухани сабақтастығының бір саласы – ас-тағам мәдениеті, оған қатысты екі ұлтқа ортақ және ұқсас әдет-ғұрыптар екеніне көз жеткізілді.

https://doi.org/10.48081/AZJX7635

2022

Выпуск 4

В данной статье рассмотрены лингвокультурологические особенности архетипа литературного героя «трикстера» в английских народных сказках как воплощение образа героя-хитреца, обманщика и ловкача, одного из наиболее значимых литературных архетипов. Цель статьи – поиск и лингвокультурологический анализ черт, присущих «Трикстеру» в сказочном образе героя-хитреца на материале некоторых волшебных и бытовых английских народных сказок. В работе были рассмотрены такие народные сказки, как: «Джек и бобовый стебель» ("Jack and the Beanstalk”), «Джек – убийца великанов», ("The Adventures of Jack the Giant-Killer"), «Джек Хэннефорд» ("Jack Hannaford"), «Ленивый Джек» ("Lazy Jack"), «Джек и золотая табакерка» ("Jack and his Golden Snuff-box"). Кроме того, проводится лингвокультурологический анализ лексических средств, используемых в сказках, отображающих национально-культурные особенности народа, поиск общего и отличий с русскими сказками. Авторы приходят к выводу о том, что мифологизированный герой английских народных сказок в образе простака и хитреца (в рассматриваемых сказках это герой по имени Джек) является собирательным, а некоторые черты характера (трюкачество, хитрость, обман, ловкость, находчивость) сближают его с Трикстером.

https://doi.org/10.48081/DYQD4170

2022

Выпуск 4

Қазіргі таңда көне түркі тілдерін зерттеудің, сонымен қатар топонимикалық жүйенің негізгі әрі маңызды міндеттерінің бірі – тарихи құнды материалдарды терең тарихи-лингвистикалық талдау, зерттеу нәтижелерін айқындау, қорытындылау және де тарихи атауларының қалыптасуының, таралуының, өзгеруінің тілдік заңдылықтарын анықтау болып отыр. Осы орайда, аталмыш мақалада Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданының топонимикалық жүйесінің тілдік қабаттары тарихи-лингвистикалық аспектісіне зерттеу жасалды. Зерттеу барысы Үржар ауданының өткенінің құпияларын ашуға ықпал ете отырып, тіл тарихы мен халықтың күрделі мәселелерін нақтылау үшін құнды ақпараттарды айқындауға мүмкіндік берді. Әсіресе, аймақтың этникалық құрамымен, сондай-ақ қазіргі таңдағы Үржар ауданындағы ұзақ уақыт өмір сүрген әртүрлі халықтардың араласу, тілдік қабаттары және көші-қон үрдістерімен тығыз байланысты екендігі анық көрінді. Сонымен қатар, Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданының топонимикалық жүйесінің тілдік қабаттары тарихи-лингвистикалық бейнесін сенімді әрі толыққанды зерделеу үшін кешенді әрі ауқымды ғылыми көзқараспен қалпына келтіруге болады екендігін алға тартуға болады. Осыған сәйкес, Үржар ауданы топонимикалық жүйесінің тілдік қабаттары тарихи-лингвистикалық негізін зерттеу барысында - қол жетімді тарихи дерек көздерді саралау, лингвистикалық ақпараттарды есепке алу, талдау, салыстыру, жалпылау кейіннен синтездеу және тағы да басқа әдіс-тәсілдері қолданылды.

https://doi.org/10.48081/UWVV4166

2022

Выпуск 4

The article aims to uncover the phonetic peculiarities of an attorney’s defence speech in the English and Kazakh languages from the perspective of persuasive speech technique. The reason for analizing the phonetical peculiarities of an attorney’s defence speech is that the responsibilities of an attorney comprise the litigation of the client from the beginning to the end of the case; in particular, working with the client, revealing evidence and witnesses; identifying, selecting, and collecting paperwork; talking with the client to formulate the exhibits; clarifying the issue through questions and answers, and the last step is defending in court. These activities require an attorney to be well acquainted with legal literature and the language of the court, which precisely, takes place in the courtroom. Thus, we have collected the fragments of attorney defence speech that took place at the trial from the YouTube channel and analysed the phonetic features using the Praat computer program. The authors demonstrate how phonetic features are realised during cross-questioning moments using excerpts from an attorney's persuasive speech. These findings shed light on how the persuasive speech of the attorney can create the discursive space and phonological features of the speech to effectively impact the process.

https://doi.org/10.48081/CKJA3829

2022

Выпуск 4

Мақалада дискурс және дискурстың теориялық мәселелері қарастырылады. Дискурс лингвистикамен қатар философия, әлеуметтану, педагогика, семиотика, логика және т.б. ғылыми салаларда да кең қолданысқа ие. Сондықтан ауқымды зерттеулерге арқау болған дискурс туралы түрлі көзқарастар мен анықтамалар бар. Мақалада сол зерттеулерге шолу жасалып, ғылыми тұжырымдар жүйеленеді. Дискурсты зерттеушілердің алдында тұрған тағы бір маңызды мәселе – оның типологиясы. Дискурс типологиясы туралы зерттеу сараланады. Біраз зерттеулерде дискурс ұғымын мәтін ұғымымен сабақтастырып, екеуін бір ұғым ретінде қарастыру бар. Зерттеулерге сүйене отырып дискурс пен мәтіннің ерекшелігін көрсеттік. Дискурс – адамға тән қарым-қатынастың бірі. Ол мәтінмен тығыз байланысты болғанымен екеуі бір емес. Сөйлеу арқылы дискурс дамып, бірнеше түрге бөлінеді. Солардың бірі – жарнама дискурсы. Жарнама дискурсының ауызша және жазбаша түрлері, онда қолданылатын тілдік құралдар, бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарнаманың өзіндік құрылымы, жазбаша дискурста қолданылатын тілдік тәсілдер қарастырылады. Әлеуметтік жарнаманың тілі де басқа жарнамалық дискурстан ерекше болып келетіні, ол бұқараның назарын қоғамдағы маңызды мәселеге бағыттайтыны дәлелденеді. Әлеуметтік жарнама дискурсы мен туристік жарнама дискурстарына лингвистикалық сипаттама беріледі.

https://doi.org/10.48081/ZLCM6582

2022

Выпуск 4

Ambivalence refers to the simultaneous combination of two opposite attitudes, ideas, etc., towards a person, a thing, etc. this study attempts to trove not only that ambiguity is a semantic-pragmatic device, but also that it is a result of certain stylistic deviations from the norm of the Linguistic levels of Language. The study also hypothesizes that ambiguity in poetic texts highly affects meaning, semantic deviation is the most frequent type which creates different types of ambivalence. Furthermore, the article focuses on the pivotal place of ambiguity that modernist critical theory ascribed to ambiguity in the definition of meaning and structure in poetry. In particular, we consider the way in which the category of experience is deployed in the discourse of ambiguity but is limited to only certain narratives of so-called experience. We argue for a contemporary practice less focused on ambiguity and more on notation and provisional structure, demonstrating key elements in poems.

https://doi.org/10.48081/NROR7959

2022

Выпуск 4

Мақалада тілдік оралым мен қалжыңның лингвомәдени аспектідегі байланысы қарастырылды. Қалжың мәтініне тән ерекшеліктер, яғни мәтіннің астарлы мағынасы мен эмоционалдық мазмұны, мәдени код пен стереотиптер зерттелді. Себебі осы құбылыстар қалжың мәтінінің ерекше лингвориторикалық (сөйлеу әркетіндегі түрлі сөйлеу мәнерінің ережелері мен нормаларын анықтайтын) мазмұның құрайды. Тілдік оралымдарды сөйлеу әрекетіндегі лингвокреативті қабілеті тұрғысынан анықтау үшін, тілдік жүйенің түрлі мүмкіндіктерін қолдану үстінде тілдік нормалар арнайы бұрмаланып, белгілі бір нақты сөйлеу мәнмәтіндегі тілдік белгіні қабылдаудың образдық мәнмәтіні тілдік нормамен байланыстырылады. Көркем мәтіннің семантикалық құрылымындағы тілдік оралымдар сөз қолдану тұрғысынан нормадан ауытқу нәтижесінде өз ойын білдірудің ерекше формасы ретінде импликационалға бағытталып, қалжың көркем мәтінде дискурсивті түрде сипатталады. Тілдік оралымдар – ерекше мәдени ой-пікірді жеткізу қабілетіне ие метатіл. Көркем мәтіндегі қалжың жеке авторлық дүниетанымның маңызды құрам бөлігі болып, лингвомәдени аспекті тұрғысынан талдау жасауға мүмкіндік беретін ұлттық ерекшелік. Қалжың субъектісінің ұстанымы өзіне тән ерекшелікпен беріліп, қабылданады. Қалжың – кез келген лингвомәдениеттің ажырамас бөлігі, сол себепті бұл категорияны жеке тілдік тұлғаны танытуда және жалпы әлеуметтің коммуникативтік білімінің өзіндік ерекше тезаурусы ретінде зерттеу қазіргі кезде көкейкесті.

https://doi.org/10.48081/JPQS5670

2022

Выпуск 4

Мақалада тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетінің өкілі Қ.Түменбайдың «Жасыл жанып тұрғанда» хикаятындағы психологизм көріністері талданады. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі хикаят жанрындағы психологизм мәселесі әлі күнге дейін зерттеліп жатыр. Белгілі бір кейіпкердің өмірдегі орны мен тұлғалық болмысын жоғалтып алмас үшін жанталасқан әрекеті оның психологиялық сипаттамасы болып шығатыны белгілі. Көркем шығармадағы кейіпкердің сыртқы болмысына көбірек мән беріп, ішкі әлемі қалыс қалып жататын тұстар болады. Көркем шығарманың басты нысанасы адамның ішкі, сыртқы болмысы шынайылықпен сомдалуы тиіс, осы тұрғыда адам жанын жандандырудың басты тәсілі психологизмнің алатын орны ерекше. Қаламгер өз туындысында кейіпкердің ішкі әлеміндегі ахуалдарды түрлі психологиялық әдістер арқылы сипаттаған. Негізгі кейіпкердің балалық шағында көрген психологиялық жарақаттары, есейген шағында өз баласында қайталануы рухани сабақтастыққа жетелейтіні, хикаяттың реалистік сипатта жазылып, қазіргі қоғамда көтеретін әлеуметтік жүгі туралы қорытынылар жасалды. Мақалада басты кейіпкер ойының ұдайы шиеленісуін, бір тоқтамға келе алмауын, ішкі қақтығыстарын түрлі психологиялық әдістер арқылы көрсеткен автордың жазу шеберлігін зерттедік. Автор хикаятқа арқау болып отырған бас кейіпкер Отарәлінің ішкі дүниесі мен қосалқы кейіпкерлер арасында болып жатқан іс-әрекеттерді, оның өмірінде орын алып жатқан оқиғаларды баяндай отырып, нақты шешім шығаруды оқырманның өзіне қалдырады.

https://doi.org/10.48081/JXDT7058

2022

Выпуск 4

Бұл мақалада қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалаушы ғалым, тіл білімінің зерттеушісі, тюрколог, мәдениет қайраткері, ағартушы – Ахмет Байтұрсынұлының фольклортанушылық еңбектері жан-жақты қарастырылды. Мақалада Ахмет Байтұрсынұлының фольклор саласындағы ізденіс-зерттеулері – алдымен ол жазған «Ер Сайын», «Тіл-құрал» т.б. деген еңбектерінен көрінеді. Бұл еңбектеріне ел арасынан және кітап пен қолжазбалар жүзінен жиыстырған ауыз әдебиеті мен фольклор үлгілері кіреді. Мәселен, ғалымның жазған оқу құралдарында фольклор үлгілері ең алдымен жанрлық ерекшеліктері жағынан көзге түседі: оның ішінде ең жиі қолданылғаны – мақал-мәтелдер, сонымен қатар жаңылтпаштар, жұмбақтар, шешендік сөздер, ертегілер, тұрмыс-салт жырлары үлгілері, батырлар жыры мен айтыс нұсқалары т.б. Ғалым өз еңбегінде мақал-мәтелдерді, бір жағынан дайын тілдік материал көзі ретінде колданды. Екінші жағынан ғылыми, ағартушылық, танымдық, эстетикалық, тәрбиелік т.б. мақсаттарда да пайдаланды. Еңбетерінде фольклор үлгілерін саралап қайта-қайта қолдануы, жан-жақты талдауға түсіруі, ғылыми-бұқаралық сипатта жариялауы т.б. – бәрі фольклорист ғалымның ағартушы-демократиялық көзқарастарынан туындайтынын дәлелдейді. Жалпы мақалада Ахмет Байтұрсынұлының қазақ фольклорын жинаудағы, жариялаудағы және зерттеудегі еңбектері қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/TXBE9344

2022

Выпуск 4