Тема архетипа впервые была детально рассмотрена и изучена швейцарским психиатром Карлом Юнгом. Юнг верил, что существуют универсальные переживания, которые присущи человеческому опыту, такие как принадлежность, любовь, смерть и страх. Эти переживания, которые он называл "коллективным бессознательным", выражаются в том, что он называл "архетипами". Юнг считал, что эти архетипы находятся под влиянием эволюционного давления и проявляются в поведении и переживаниях индивидов. Он впервые ввел концепцию первичных образов, которые позже назвал архетипами, чтобы объяснить эту идею [1]. В данной статье была сделана попытка проанализировать архетип Волка в первой части трилогии Есенберлина “Кочевники” в оригинале и в переводе на русский язык. В мировой мифопоэтике трудно отыскать образ, настолько семантически яркий, глубокий и близкий в разных культурных традициях, как Волк. Подавляющее большинство исследований, посвященных культу Волка, рассматривает его как символ мужского начала – врожденной воинственности, преданности своим целям, принадлежности к сакральному боевому братству, беспощадности к врагам [2]. Тема архетипических образов в казахской литературе всегда будет представлять живой интерес как составляющие национальной культуры, истории и быта казахов. Именно зооморфные архетипы в исторической прозе недостаточно изучены и требуют более детального рассмотрения.

https://doi.org/10.48081/AIZQ6118

2024

Выпуск 1

Өнер адамының өмірі мен шығармашылығын тақырып арқауы еткен туындылардың қай-қайсысы да көркемдік шеберлігінің өзіндік өрнегімен, өзекті эмоциялық қуатымен, таным-талғамымен, өмір туралы ғибратты, салихалы ой, философиялық толғам айтуымен ерекшеленеді. Мақалада белгілі қаламгер Зейтін Ақышевтың «Жаяу Мұса» романында бейнеленген ұлт тарихы үшін қазақ даласында өнерімен аты аңызға айналған, қара халықтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, жазықсыз жала жабылып қуғынға ұшыраған, қазақ өнерінің қайталанбас өкілі, әнші, композитор Мұса Байжанұлының өмір жолы мен шығармашылығы, ұлт руханиятындағы орны сөз болады. Автор қаламгердің Мұса Байжанұлын тек өнер адамы ретінде емес, халқының қамын ойлаған қайраткер ретінде де суреттегенін дәлелдеп шыққан. Өнерпаз кейіпкер өмірін даралап, өмір құбылысы мен әлеуметтік теңсіздікке саятын тартыстың астарында халық мүддесі қалай көрініс табатынына маңыз береді. Көркем шығармаға тарихи тұрғыдан қарау, тарихи кейіпкер мен оның көркем бейнесінің ара салмағын безбендеп, өмір шындығы мен көркем шындықтың арақатынасы жазушылық шеберлік тұрғысынан қарастырылады. Сонымен қатар, З.Ақышевтың өмірде болған нақты кейіпкерді көркем образға айналдырудағы көркемдік ізденістері, заман шындығын, кезең келбетін шынайы суреттеуде штрих, детальдарды қолданудағы қаламгерлік шеберлігі де назардан тыс қалмаған. Адам мен заман, тарих пен тарихи тұлға туралы зерттеулерге ғылыми-танымдық пайымдаулар жасалады.

https://doi.org/10.48081/WGZJ8113

2024

Выпуск 1

Бұл жұмыс қазақ тіл ғылымы мен әдебиеттану ғылымында өзіндік биік орны бар біртуар тұлға, ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсынұлы шығармашылығындағы білімді, алғыр, жасампаз шәкірт тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріне қатысты еңбектерді талдауға арналған. Қазіргі қазақ тілі мен әдебиеттану ғылымдарының қалыптасып, дамуына үлкен еңбегін сіңірген ағартушы шығармашылығын зерттеу, ғалымның білім беру мәселелеріне қатысты ойларын талқылау бүгінгі жаңартылған білім беру саласы үшін маңызды. Тақырыптың дәл осы негізде таңдалуы бүгінгі білім беру үдерісінде маңызды орын алатын 4К оқыту моделі мен оның құрамдас компоненттерінің әрқайсысының мән-маңызымен кеңірек танысу, оқытудың аталмыш жүйесін қамтыған Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерін зерттеу қызметімен тікелей байланысты. Білім беру саласындағы 4К моделінің Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерінде көрініс табуын зерттеу арқылы ғалымның туған халқының мүддесіне қызмет еткен терең ойларымен, жасампаз идеяларымен, әдісітемелік бағыт-бағдарларымен танысуға мүмкіндік туады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысы тіл ғылымына қатысты әдістемелік еңбектер мен оқыту құралдарына қосымша материал ретінде қолданыла алады. Бұл зерттеу жұмысының мақсаты – 4К оқыту моделін жүйелі түрде сипаттау, 4К оқыту жүйесінің білім саласындағы маңызын нақтылау, ағартушы еңбектеріндегі 4К моделінің көрініс табуын талдай отырып, ғалым еңбектерінің тіл ғылымында алатын орнын анықтау.

https://doi.org/10.48081/WSXW2390

2024

Выпуск 1

Мақалада қазақ әдебиетіндегі және әлем әдебиетіндегі архетип кейіпкерлердің пайда болуы, өзгеруі сөз болады. Кейіпкерлердің өзгеруі мен басқа сипатқа ие болуы архетипке байланысты. «Архетип» терминін 20 ғасырда психолог Карл Густав Юнг енгізген. Әдеби архетип салыстырмалы құбылыс: сюжеттің дамуына қарай кейіпкер бейнесі айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Әдеби архетип салыстырмалы құбылыс: сюжеттің дамуына қарай кейіпкер бейнесі айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы ықтимал. Бұған мысал ретінде Лев Толстойдың Наташа Ростовасын келтіре аламыз. Көркем әдебиеттегі кейіпкерлердің мынадай архетиптері бар: Нағыз ер қаһарман, азған кейіпкер, дос мінезді кейіпкер, Бүлікшіл әрі айлакер кейіпкер, жоғалған жан, шытырман оқиғаларды іздеуші, шындық іздеуші кейіпкер. Шығармалардағы әйел кейіпкерлердің бірнеше архетиптері бар: тәкаппар әрі іскер, өз пікірінде қатал және айналасындағылардан мойынсұнуды талап етуші, сенгіш, батыл, азғырушы. Кейіпкерлер секілді әңгіме архетипі де белгілі бір заңдылыққа бағынады. Көркем шығармаларда әр уақытта пайда болатын белгілі бір сюжеттік архетиптер бар. «Том Сойердің шытырман оқиғалары» шығармасындағы архетиптік сюжет баланың өсуін, түрлі қиындықтарды танып-білуін көрсетеді. «Кек» сюжеттік архетипін қолданудың мысалы ретінде Александр Дюманың «Граф Монте-Кристо» кітабын алуға болады. Басты кейіпкердің басты мақсаты – әділеттілікті қалпына келтіру. «Саяхат» архетиптік сюжетіне Джон Толкиеннің шығармаларын, атап айтқанда, оның «Сақиналардың әміршісі» кітабын келтіруге болады. Бұл кітапқа көптеген оқырмандардың қызығушылық танытқаны белгілі. Бірнеше архетиптерді қолдану автордың ниетін толық ашуға көмектеседі. Оның жарқын мысалы – Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» романы. Мұнда біз бірден бірнеше архетиптердің тоғысқанын көреміз: «махаббат», «құрбандық», «жетілгендік», «қарсылық», трансформация.

https://doi.org/10.48081/VFDZ8351

2023

Выпуск 4

Бұл мақалада тілді дамыту мен қолданудағы жеке сөйлеу бұзылыстарына қатысты аналитикалық процедураларды қамтитын лингвистиканың пәнаралық салаларының бірі ретінде нейролингвистиканың маңыздылығын түсіндіреді. Талдау нәтижесі олардың тілдік мүмкіндіктерін жақсарту моделі мен стратегиясын жасау үшін қолданылады. Нейролингвистиканың жол картасы 2006 жылдан бері Sastra және тағы да басқа ғалымдардың жүргізген кейбір алдыңғы зерттеулерді қамтиды. Бұл зерттеулер тіл мен сөйлеу бұзылыстарын, соның ішінде ойлау бұзылыстарын зерттейді және нейролингвистиканың жеке мәселелерін шешуге қосқан үлесі туралы маңызды сұраққа жауап береді. Аталмыш мәселелер мидың сол және оң жақ жарты шарларындағы кейбір бұзылуларынан туындайды. Психолгингвистиканың қарқынды дамуының арқасында бұл сала – теориялық психолингвистика (адамның тілді қолдануының психикалық аспектілеріне назар аударады), өсу және даму психолигингвистикасы (бірінші және екінші тілдерді меңгеруге бағытталған), әлеуметтік психолингвитстика (тілдің ішкі байланыс ретіндегі әлеуметтік аспектілері), білім беру психолингвитикасы (тіл және тілдерді оқыту), эксперименттік психолингвистика (тілдік әрекет пен ауызша мінез-құлық эксперименттері туралы), неврологиялық психолингвитика және нейро-психолингвистика (тіл, қолданыстағы тіл және адам миының байланысы туралы), қолданбалы психолингвистика (білім беру, неврология, психиатрия, әдеби сын және коммуникация) сияқты келесі пәндерден тұрады. Ғылыми тұрғыдан алғанда, нейролингвистика әрқашан дамиды, өйткені тілдік құбылыстар әрқашан адам өмірінде ойлау және сөйлеу арқылы жүретіндігі дәлелденген.

https://doi.org/10.48081/WCBG6144

2023

Выпуск 4

Мақалада кез келген тілдің семантикалық жүйесіндегі ең маңызды құбылыстардың бірі – көпмағыналық.туралы баяндалады. Автор жаңа мағыналардың қалыптасуына ең бейім адамдар мен жануарлар денесінің бөліктерін білдіретін сөздік қабаттардің бірі – соматикалық лексемалардың негізгі сипаттамаларын қарастырады. Шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектерін талдай отырып, автор көп мағыналылықтың, оның ішінде соматикалық лексемалардың түрленуінің теориялық аспектілерін қарастырады. Зерттеу барысында лексемалардың семантикалық құрылымы, олардың бастапқы (негізгі) және қосалқы (екіншілік) мағыналарына тоқталады. Негізгі дереккөз ретінде алынған 1897 жылы Орынборда жарық көрген ХІХ ғасырда кирил әліпбиімен жазылған «Киргизско-русскiй словарь» жазба ескерткішіндегі соматикалық лексиканың көп мағыналығы талданып, топшаларға бөліп қарастырылады. Мақалада аталмыш соматикалық лексемалардың мағыналарына компоненттік талдау жасалады. Компоненттік талдаудың көмегімен соматикалық лексемалардың семантикалық құрылымы, полисемантиканың лексика-семантикалық варианттары арасындағы байланыс түрлері талданады. Талдау барысында соматикалық лексиканың дамуы мен бастапқы мағыналарды түрлендіру процесінде талданатын лексемалар ауыспалы (қосалқы) мағынаның едәуір үлкен санына ие болғандығы айқындалды. Жаңа мағыналардың қалыптасуы метафоралық, метонимиялық немесе функционалдық ауысулардың көмегімен жүзеге асуы сөз болады. Сөздегі мағыналар тізбегінің сипатына қарай жасалған лексика-семантикалық варианттар радиалды, тізбекті және радиалды-тізбекті түрлері арқылы өзара байланысы көрсетіледі.

https://doi.org/10.48081/RSNM3937

2023

Выпуск 4

. Бұл мақалада мемлекеттік тілді оқытуда ЖОО студенттеріне қазақ тілінің жиілік сөздігін қолданудың тиімді әрі маңызды екендігі жайлы баяндалады. Яғни, жиілік сөздіктердегі ең жиі қолданыстағы (актив) сөздер алдымен сөздіктің бас жағында орналасатындықтан, оларды қазақ тілінің қарым-қатынас жасау кезіндегі жиі қолданылатын сөздер ретінде тануға болатындығын және сандық мәліметтер тілге де беретін өзіндік септігі бар тұстарын көрсетіп өтеміз. Ал бұл жалпы алғанда тілді оқытуда, әртүрлі лексикалық минимум сөздіктер құрастыруда негізгі құрал қызметін атқарады деуге толық негіз бар. Яғни коммуникативтік актіні ұйымдастырудың негізгі лексикалық қоры болып табылады. Тілді оқыту процесі мүмкіндігінше оңтайландырылуы керек. Осыған орай меңгертуде мүмкіндік беретін ұтымды әдістер мен бағдарламаларды қамтамасыз ету маңызды болып табылады. Жиілік сөздіктері әртүрлі салаларда қолданылады, мысалы: лингвистикалық типологияда, тілді оқыту, статистикалық лексикография, әлеуметтік ғылымдар, сонымен қатар тіл және сөйлеу теориясында. Осы айтылған жайттар мақалада кеңінен талданып, сараланады. Жиілік сөздіктерді практикалық сабақтарда қолданудың тиімділігі сипатталады. Әсіресе жиілік сөздік негізінде техникалық жоғары оқу орындары студенттеріне мемлекеттік тілді деңгейлетіп оқыту технологиясын әзірлеу қажет екендігіне мән беріліп, басты міндеттемелер ұсынылады.

https://doi.org/10.48081/PZWH1678

2023

Выпуск 4

Бұл мақалада ұлы ақын Абай айналасына топтасқан өнер иелері туралы айтылады. Абайдың мектебі оның ақын шәкірттерімен ғана шектеліп қалмағаны белгілі. Ақынның айналасындағы өнерлі топ өкілдерін әдеби ортадан бөліп қарауға болмайды. Әнші мен күйші, тоғызқұмалақшы мен дойбышы, балуан мен құсбегі, қолөнер шебері мен Ағашаяқтай цирк өнерінің майталмандары Абай маңына үйірілді. Өйткені, Абай ауылы тек өлең ғана емес, барлық өнердің бас қосқан құтты мекеніне, шын мәнінде өнер ордасына айналды. Абайдың айналасына топтасқан шығармашыл жастарды жан-жақты қолдауы, қазақ ортасына скрипка, гармонь, мандолина сияқты аспаптарды таныстыруы – оның шын мәніндегі ән мектебін қалыптастырғандығының дәлелі. Көкбай, Шәкәрім, Ақылбай, Турағұл, Әрхам, Әлмағамбет, Мұқа т.б. өнер иелерінің орындаушылық шеберлігі қазақ музыка мәдениетінің өскенінің айқын дәлелі. Абай шәкірттерінің әншілік мұрасы – әлі зерттеле қоймаған тың жатқан дүние. Оның себептеріне келсек, Абай шәкірттерінің өзі тек тәуелсіздік жылдары ғана қолға алынып, ғылыми қауымның назарына іліне бастады. Зерттеуіміздің мақсатына орай Абай айналасындағы ән өнерінің дамуы, даралық cипаты деген мәселелерді анықтай отырып, ондағы ұстаз Абайдың орны, Абай әндерін өз дәрежесінде орындап халықтың жүрегіне жеткізуші әнші шәкірттердің рөлі, олардың ән өнеріне қосқан өзіндік үлесі деген сияқты мәселелер қарастырылды.

https://doi.org/10.48081/ZXJO1535

2023

Выпуск 4

The article analyzes the linguistic nature and national-cognitive features of media texts for children in the Kazakh language. the purpose of the study is to identify the linguocognitive nature of media culture for children. The relevance of the study is manifested in the consideration of media culture for children in the linguocognitive aspect according to the anthropogenic paradigm. In the course of the study, methods of generalization, cognitive analysis, and interpretation of materials were used. The article defines the features and linguistic nature of media texts, analyzes the cognitive function of media libraries for children. In conclusion, the author concludes that the study of the cognitive function of the language of TV programs determines the expression of national knowledge in the language of teletext, the verbalization of the Kazakh people's ideas about the worldview and lifestyle, the world through the national language. The results of the study can be used in research in the fields of «Cognitive linguistics», «Мedia linguistics».

https://doi.org/10.48081/POGZ2010

2023

Выпуск 4

Бұл мақалада қатысымдық жаттығулардың грамматикалық негізі қарастырылды. Лингвистика мен оқыту әдістемесі мәселелері қарастырылған ғылыми еңбектер тақырыпқа сай зерделенді. Зерттеу тақырыбына қатысты тілші-ғалымдардың, әдіскерлердің көзқарастары мен пікірлеріне шолу жасалды. Қатысымдық жаттығулардың грамматикалық негізін құрайтын тілдік бірліктер коммуникативтік аспектіде «тіл-сөйлеу-сөйлеу әрекеті» тұрғысынан сараланып, құрылымдық және функционалдық қызметі негізінде анықталды. Сөйлем деңгейіндегі дайын құрылымдар ұсынылып, түсінік берілді. Бұл дайын құрылымдар, қатысымдық жаттығу түрлерін қалыптастыруға ықпал етеді. Сөйлеу моделінің тілдік модельден ерекшеленетін белгілері көрсетілді. Грамматиканы оқытудағы проблемалар және оларды шешудің жолдары ұсынылды. Зерттеу барысында оқу үдерісінде тілдік құралдарды, яғни лексикалық бірліктер мен грамматикалық формаларды коммуникативтік мүддеге сай дұрыс қолдану іскерлігін дамытуды көздейтін, есте ұзақ мерзімге сақтауды қамтамасыз ететін қатысымдық жаттығулардың рөлі ерекше екендігі дәлелденді. Оқыту мақсатына сай, күтілетін оқыту нәтижелеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін қатысымдық жаттығуларды дұрыс құрастырып, әдістемелік тұрғыдан шебер қолдану, тілдесім барысында оларды пайдалана білу дағдыларын қалыптастыру ғана емес, сонымен бірге қарым-қатынаста, яғни сөйлеу актілерін жүзеге асыруда тіл үйренушінің тілдік тәжірибесін қалыптастыруда маңызды деген тұжырым жасалды.

https://doi.org/10.48081/ZECV3392

2023

Выпуск 4