The study is dedicated to the analysis of the peculiarities of a child's linguistic worldview and values formation through fairy tales. The aim of the study is to identify the linguistic units representing the nominative field of the concept "Jaqsylyq / goodness", on the material of fairy tales. The algorithm used by the authors to determine language units is based on the analysis of lexical, morphological, stylistic and textual levels that verbalize the concept in fairy tales. This approach is based on the integration of methods of cognitive and linguocognitive analysis and associative experiment. The research materials are the fairy tales from the book "Folk Tales of Kazakhstani People". Also, in the present research interrelationships of linguistics, cognitive linguistics and culture, different points of view of scientists on the term concept are considered. The description of the concept "Jaqsylyq / goodness" is based on the analysis of the dictionary entries that revealed its conceptual content as a whole. The concept was analyzed in fairytales, which allowed to see the reflection of national reality through language. The formation of the concept in the linguistic consciousness was revealed on the basis of the associative experiment with the concept "jaqsylyq/goodness" and on the results of the analysis of the vocabulary of 10-11 year-old schoolchildren. The results of the research work may be used in the field of cognitive linguistics, cultural linguistics.

https://doi.org/10.48081/LPQZ3711

2022

Выпуск 4

Когнитивті нейролингвистика – бұл сөйлеуді тану мен құрудың, тілді игерудің және тілдік символизмнің негізін құрайтын ми процестерін зерттейтін ғылыми пән. Бұл ғылым сөйлеуді оның адам танымымен қарым-қатынасында қарастырады. Бұл әлем туралы білімді жинақтаудың, жүйелеудің, өңдеудің және қолданудың негізгі құралдарының бірі ретінде ұсынылған. Берілген мақала когнитивті нейролингвистиканы тарихи-ғылыми және әдіснамалық талдауға арналған. Нейролингвистиканың тіл философиясымен және жалпы тіл білімімен байланысы зерттелуде. Қазіргі заманғы нейролингвистикаға әсер еткен философияның үш негізгі тәсілі – структурализм, формализм және қызмет философиясы ерекшеленеді. Нейролингвистика теориялық және практикалық медицинада кеңінен қолданылады неврологиялық немесе психиатриялық патологиялар нәтижесінде пайда болатын ми қызметіндегі әртүрлі өзгерістердің пациенттердің сөйлеу мінез-құлқының ерекшеліктеріне әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Когнитивті нейролингвистика білімді жинақтау, сақтау, өңдеу және қолданумен байланысты ми процестеріне сөйлеу функцияларының қатысуына баса назар аударады. Медициналық қолданудан басқа, когнитивті нейролингвистика педагогикалық психология үшін үлкен маңызға ие. Бұл мақаланың мақсаты – танымдық нейролингвистиканың дамуының ХХ ғасырдың бірінші жартысында пайда болған сәттен бастап қазіргі уақытқа дейінгі негізгі кезеңдерінің қысқаша тарихи-ғылыми эскизін құрастыру. Сонымен қатар, жұмыста нейролингвистиканың дамуының соңғы он жылындағы негізгі әдістер мен біздің көзқарасымыз бойынша маңызды нәтижелер талданады және оны одан әрі дамытудың мүмкін бағыттары қарастырылады. Мақалада нейролингвистиканың одан әрі даму перспективалары қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/SFDC5929

2022

Выпуск 3

Бұл мақалада ағылшын тілі сабағында қолданылатын коммуникативтік құзыреттің компонеттері туралы қарастырылады. Коммуникативтік құзырет ‒ кәсіби және тұлғааралық өзара әрекеттесу мақсаттары мен шарттарына сәйкес тиімді қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік беретін психологиялық білімнің жүйесі, қарым-қатынас дағдылары мен әлеуметтік жағдайлардағы мінез-құлық стратегиясы. Авторлар коммуникативтік құзырет компоненттерін, сөйлеу әрекеттерін және ерекшеліктерін сипаттайды. Сонымен қатар әйгілі әдіскерлердің коммуникативтік құзырет компоненттерін саралап, қысқа тұжырымдамалар берген. Коммуникативтік құзыреттің маңыздылығының екі тұсын атап көрсеткен. Олар: әдепті сөйлеу мен интеллектуалды даму. Әдепті сөйлеу - сөйлеу қызметінің мазмұны мен құрылымы деңгейінде еркін сөйлеуде, сөйлеуді қалыптастыру сәтінде тіл арқылы ойды тұжырымдауда көрінеді. Интеллектуалды даму ‒ ақпарат іздеу қабілеті, ақпаратты алу және өңдеу, ақпаратты түсіндіре білу, осы ақпаратты жеткізудің түрлі тәсілдерін білу, трансформациялау, негізгі және қосымша ойды ажырата алу, ұғымдардың маңызды ерекшеліктерін анықтау, тұжырымдамалар арасындағы байланыстарды айқындай алу болып табылады. Лингвистикалық, прагматикалық және социолингвистикалық компоненттерді қамтитын коммуникативтік құзырет моделі ‒ адамдар арасындағы ой мен сезімді тіл арқылы алмасудың әлеуметтік процесі ретінде қарым-қатынасты үйретуді дәлірек көрсетеді деген қорытындыға келеді.

https://doi.org/10.48081/XRIQ4197

2022

Выпуск 3

Мақалада лингвистикалық зерттеулердегі медиадискурс ұғымы, зерттелуі, медиадискурс түрлері қарастырылады. Медиадискурсты талдау мәселелері, жаңалықтар дискурсы, жарнама дискурсы, PR дискурстар; ақпараттық, аналитикалық, публицистикалық дискурстар, идеологиялық дискурстар және т.б. дискурс түрлері мен олардың бір бірінен айырмашылықтары туралы сөз болады. Мақалада медиадискурстық талдаудың шындықты сипаттау, оны түсіндіру, адресаттардың қызметін реттеу (мысалы, мәжбүрлеу немесе шектеу), адресаттардың санасына әсер ету (мысалы, ұсыныс), шындықты бағалау, болжау т.б. мақсаттары айқындалады. Медиадискурстың мақсаты оның белгілі бір пәндік салаға қатысты белгілі бір модальділікте болуын білдіреді. Медиадискурс аясына оның тақырыптық және семантикалық «өзегін» құрайтын ұғымдарды кіреді. Медиадискурсты зерттеудегі негізгі мәселелер сараланып, оларға медиамәтін деңгейінде мағынаның құрылуы, шындыққа қатысты орындалатын дискурсивті әрекет, дискурсты ұйымдастырудағы коммуниканттардың адресат және адресант топтарының құрылуы т.б. мәселелерді жатқызады. Сонымен қатар мақалада медиадискурстың өмір сүру формасы болып табылатын медиамәтіндердің ерекшеліктері сипатталады. Мақала авторы медиадискурсты зерттеудің негізгі мәселелерін, медиадискурстың мақсаттарын саралай келе, медиадискурс - БАҚ саласындағы өнімдер мен процестердің жиынтығы болып табылатын дискурс нысандарының бірі деген тұжырым жасайды

https://doi.org/10.48081/PBTI6470

2022

Выпуск 3

Мақалада қазақ тіліндегі әскери терминдердің лингвистикалық сипаты қарастырылған. Терминологияның басқа салаларына қарағанда құрамы мен құрылымының өзіндік ерекшелігі бар әскери терминология қазіргі қазақ тіл біліміндегі өзекті тақырыптардың бірі болып табылады. Әскери терминдер – лингвистикалық тұрғыдан арнайы ұғымдарды дәл білдіру үшін және әскери білім-ғылым саласында қолданылатын арнайы тілдік қолданыстар. Қазақ лексикасының көлемді бір саласын қамтитын әскери терминдерді зерттеп, тілдік тұрғыдан ғылыми тұжырымдар жасау қажет. Себебі әскери терминдер қазақ лексикасының үнемі толығып отыратын көлемді бір саласы екені белгілі. Мақалада қазақ әскери терминдерінің зерттелу тарихына шолу жасалады. Он тоғызыншы ғасырдан бастап жариялана бастаған алғашқы сөздіктер мен ілгері-кейінді жазылған ғылыми зерттеулердің әскери терминология саласын қалыптастырудағы үлесі сараланады. Қазақ тіліндегі әскери терминдер құрылымдық-семантикалық тұрғыдан талданып, құрылымы бойынша әскери терминдердің бір компонентті және көп компонентті болып бөлінетіні, көп компонентті терминдердің саны бір компонентті терминдердің санынан көп екені ғылыми зерттеулерді негізге ала отырып, мысалдар арқылы дәлелденеді. Қазақ тіліндегі әскери терминдердің сөзжасамы қарастырылып, әскери терминдердің терминжасамның түрлі тәсілдері негізінде үздіксіз дамып келе жатқаны және әскери терминдердің жасалуында синтаксистік әдістің активтілігі анықталады.

https://doi.org/10.48081/YKLU4230

2022

Выпуск 3

Осы мақалада қазақ саясаткерлері сөйлеу портретінің прагматикалық аспектілері, пресуппозиция мен импликация ерекшеліктері қарастырылады. Саясаткерлер сөйлеу портретін зерттеудің қажеттілігі бүгінгі қоғамда саясат қайраткерлерінің сөз саптау, астарлап сөйлеу, саралап сөйлеу, шешендігі сияқты мәселелер өзектілігінің артуы негіз болды. Зерттеу материалы ретінде қазақ саясаткерлерінің көпшілік алдында сөйлеген сөздері, берген сұхбаттары, әңгімелесуі, әлеуметтік желіде жазған посттары талданып, прагмалингвистикалық ерекшеліктері айқындалды. Прагмалингвистикадағы пресуппозиция дискурста әлем туралы астарлы болжам немесе сол тұстағы сенім екендігі, және оның растығы айтылым барысында күмәнсіз қабылданатынына мысалдар келтірілді. Талдау барысында пресуппозициялар айтушы мен тыңдаушыға да белгілі болуы керек шарттылығы, орындылығы, оның жай хабарлама немесе теріске шығару, сұрақ ретінде болуы нақты бір грамматикалық белгімен (пресуппозиция триггері) немесе лексикалық элементпен байланысты болатын тұстары қарастырылыды Саяси бағыттағы сөйлеуде саналы және бейсана түрде тыңдарманға немесе оқырманға ықпал ететін тілдік бірліктер, айтылымдар (высказывания) мен фразалардың прагмалингвистикалық ерекшеліктеріне мысалдар келтіріліп, саясаткерлердің сөйлеу портреті негізін құрайтын доминанттық белгілерге назар аударылды. Қазақ саясаткерлері сөздеріндегі пресуппозициялар мазмұны, прагматикалық мағынасы, қисындылығы, орындылығы жағынан қарастырылды.

https://doi.org/10.48081/VBSX1339

2022

Выпуск 3

Бұл мақалада ағылшын тілінде және басқа да тілдерде кездесетін кірме сөздер мәселесі қарастырылады. Тілдік байланыстар лингвистикалық, мәдени және тарихи факторлардың өзара әрекеттестігінде байқалады және мәдениетаралық коммуникацияның маңызды процесі болып саналады. Мақалада тілдің түрлі тарихи сатылардан өтуі нәтижесінде және түрлі тілдердің арасында болатын кейбір дыбыстық сәйкестіктер мен дыбыстық алмасулар лингвистикалық өзгеріске әкеп соқтыратыны туралы айтылады. Тіл механизмі ретінде түрлі тілдерде белсенді қолданылатын түркі лексикалық элементтері ерекше назар аударуды талап етеді. Әрқилы объективті себептерге байланысты тіл сол жаратылған қалпында сақталып қалмайды, ол үнемі дамып, заман, қолданыс талабына сай азды-көпті өзгерістен тыс қала алмайды. Тілдердің мұндай тоғысуы халықтар арасындағы қарым-қатынас барысында туады. Ел мен елдің арасында болып жатқан саяси-экономикалық, мәдени байланыстардың арқасында тілдер арасында алмасу, араласу басталады. Осындай байланыстардың нәтижесінде түркі кірме сөздерінің тек ағылшын тілінде ғана емес, шығыс славян тілдерінде де көп кездесетіні байқалады. Мақалада кірме сөздердің белгілі бір жүйенің әсерінен көптеген фонетикалық, грамматикалық, тіпті семантикалық өзгерістерге ұшырайтыны және осылайша берілген жүйенің фонетикалық, грамматикалық және семантикалық заңдарына бейімделетіні нақты мысалдармен көрсетілген. Ассимиляция процесі терең болғаны соншалық, кірме сөздердің шығу тегі түркі емес тілдерде сөйлейтіндерге сезілмейтіні және оны тек этимологиялық талдау арқылы ғана анықтауға болатыны нақтыланған.

https://doi.org/10.48081/UTRW1712

2022

Выпуск 3

Мақалада автор ою-өрнектің зерттелу тарихына тоқталады, олардың мағынасына ұлттық таным тұрғысынан талдау жасайды. Қазақ халқының тұрмысында қолданылған және қолданылып жүрген оюлардың беретін мағынасын саралайды. Оюлардың берілу жолдары мен жасалуын өнертанушы ғалымдардың пікірлері негізінде көркем шығармадан алынған мысалдар арқылы түсіндіріп, әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді. Әр ұлттың танымы мен мәдениеті, тарихы мен салтына байланысты қолданылатын оюлардың түрлеріне семантикалық тұрғыда талдау жасайды. Коммуникация барысында қолданылатын оюлардың астарында сөз немесе тұтас сөйлемнің жатқандығын дәлелдейді. Қазақ халқының өмірінде айрықша орынға ие қолөнер туындысы оюдың тұтас елдің, жеке адамдардың өміріне қауіп төнген жағдайда құпияны жеткізуші құрал ретінде қолданылғанын ертегі желісінде баяндалған оқиғаларды мысал ретінде ала отырып, жан-жақты зерделеген. Түскиіз, киімге кестелеп салынған оюлардың беретін мағынасына тоқталған. Оларды орнына сай дұрыс қолдану үшін әр оюдың символдық мәнін білу керек деген тұжырымға келеді. Мақала авторы алғаш рет жасырын мәнді беруде ою-өрнектерді қолданғандығын нақты мысалдар арқылы дәлелдеп, олардың жалпыхалықтық қолданыстағы мағынасынан басқа, жекелеген адамдардың немесе арнайы топ мүшелерінің өзара келісімі бойынша жұмсалатын қосымша мағынасы болатынын анықтайды. В статье автор останавливается на истории изучения орнаментов, анализирует их значение с точки зрения национального познания. Классифицирует значение орнаментов, использованных и используемых в быту казахского народа. Способы передачи и создания узоров объясняются на основе мнений ученых-искусствоведов посредством примеров из художественного произведения, демонстрируя особенности каждого из них. Семантически анализирует типы орнаментов, используемых в зависимости от познания и культуры, истории и традиции каждой нации. Доказывает, что под орнаментами, используемыми в процессе коммуникации, находятся слово или целое предложение. Взяв в качестве примера рассказанные в сказочной форме события, всесторонне исследовал, как произведения прикладного искусства, занимающее особое место в жизни казахского народа, использовались вместо средства передачи тайны в случае угрозы жизни всей стране, отдельным людям. Остановился на значении орнаментов, вышитых на одежде, на кошмах. Приходит к выводу, что для правильного их использования необходимо знать символическое значение каждого орнамента. Автор статьи впервые на конкретных примерах доказывает использование орнаментов в передаче скрытой сущности и определяет, что они, кроме общегосударственного значения, имеют дополнительное значение, которое может быть использовано по взаимному согласию отдельных лиц или членов специальной группы. SECRET COMMUNICATION AND NATIONAL ORNAMENTS In the article, the author dwells on the history of the study of ornaments, analyzes their significance from the point of view of national cognition. Classifies the meaning of ornaments used and used in the everyday life of the Kazakh people. The ways of transmitting and creating patterns are explained based on the opinions of art historians through examples from a work of art, demonstrating the features of each of them. Semantically analyzes the types of ornaments used depending on the knowledge and culture, history and traditions of each nation. Proves that under the ornaments used in the communication process, there is a word or a whole sentence. Taking as an example the events told in a fairy-tale form, he comprehensively investigated how works of applied art, which occupy a special place in the life of the Kazakh people, were used instead of a means of transmitting secrets in the event of a threat to the life of the whole country, to individuals. I stopped at the meaning of ornaments embroidered on clothes, on cats. Comes to the conclusion that in order to use them correctly, it is necessary to know the symbolic meaning of each ornament. The author of the article for the first time proves the use of ornaments in the transmission of a hidden essence by concrete examples and determines that they, in addition to national significance, have an additional meaning that can be used by mutual consent of individuals or members of a special group.

https://doi.org/10.48081/EXYE2859

2022

Выпуск 3

Мақалада фольклордың зерттелуі, жинақталуы мен жариялану тарихын фольклорлық жүйеде қарап, ондағы жанр, сюжет, мотив, кейіпкер мәселелеріндегі ортақ белгілерді тауып, ғылыми тұрғыдан пайымдау – мақаланың мақсаты мен міндеті болып табылады. Бекмұрат Уахатовтың фольклортанудағы үйрену, меңгеру, сіңдіру, қайта жаңғырту үдерістеріндегі даралық қолтаңбасы айқындалды. Фольклортанушы ғалым фольклорлық шығармалар типологиясын әдебиеттану ғылымының тәжірибесі негізінде классификациялап,өзіндік ғылыми тұжырым жасайды. Фольклорлық мұралардың генезисі, тарихилығы, жанрлық белгілері арасындағы генезистік, тақырыптық және сюжеттік ұқсастықтар негізінде қалыптасқанын дәлелдейді. Сондай-ақ фольклор жанрларын әдебиеттану тұрғысынан классификациялауда зерттеу нысанына байланысты айтылған тың ойларға сараптама жасалынады. Қазақ және туысқан шығыс халқының материалы негізге алына отырып, өзара әрі әлемдік үлгілермен кешенді салыстырылып, фольклорлық шығармалардың түрлері, шығу тегі, образдардың қалыптасу эволюциясы фольклорлық заңдылықтар мен құбылыстар аясында жүйелі тексеріледі. Сонымен қатар салыстырмалы мәтіндік талдау, жүйелеу әдістері, сондай-ақ тарихи-типологиялық, тарихи-генетикалық әдістер қолданылады. Фольклорлық шығармалардың сюжеттік және композициялық құрылымы, кейіпкерлерді суреттеудің тәсілдері, анимистік, тотемдік, магиялық нанымдардың көркем фольклорда өзгеріске түсіп, қолданылу ерекшелігі, тұтастану құбылысының сипаттары мен түрлері, т.б. зерттеулер қамтылған.

https://doi.org/10.48081/PBLV4231

2022

Выпуск 3

Мақалада іскерлік қазақ тілі курсында медиамәтінді шығармашылық-ізденіс технологиясымен талдаудың жолдары талқыланады. Қазақ тілді мектепті бітірген студенттердің өз ана тілінде пікірін жеткізе алмауының, мәтін талдап, мағынасын жете түсінбеуінің кейбір себептері анықталады. Студенттер арасында қазақ тілінің қарым-қатынас деңгейінің төмендігі сауалнама арқылы нақтыланып, ресми тілді дамыту мақсатында экономикалық, әлеуметтік тақырыптағы медиамәтінді талдау ұсынылады. Жоғары оқу орнындағы іскерлік қазақ тілі курсына сипаттама беріліп, мақсаты түсіндіріледі. Болашақта бәсекеге төтеп беретін көптілді маман дайындауда іскерлік қазақ тілі курсының маңызы бар екені дәлелденеді. Іскери тілді жетілдірудің бір жолы – мәтінмен жұмыс екенін ескере отырып, курста қолданылатын медиамәтіндер таңдалынып алынады және медиамәтінді талдаудың өзіндік жүйесі ұсынылады. Мәтін талдау проблемасын шешудің жолын анықтау үшін мәтіннің түрлері мен түсіну кезеңдеріне тоқталамыз. Іскерлік қазақ тілінде оқытудың жаңартылған технологиясы ретінде шығармашылық-ізденіс технологиясының қолданысы талданады. Шығармашылық-ізденістің зерттелуі қысқаша баяндалып, технологияға сәйкес талаптары нақтыланады, бірнеше әдістеріне түсініктеме беріледі.Әдістердің медиамәтінді талдау барысындағы қолданысы практикалық тапсырмалармен дәлелденеді. Медиамәтінді талдау барысында студентте қалыптасатын іскерлік дағдылар мен құзіреттіліктерге қорытынды жасалады.

https://doi.org/10.48081/VYLR5379

2022

Выпуск 3