Мақалада Абай облысы, Семей өңіріндегі айтыс өнерінің қалыптасу, дамуы жөнінде айтылған. Осы өңірден шыққан әйгілі айтыскер ақындардың мұралары қарастырылған. Семейлік ақындардың айтыс жанрын қалыптастыруға арналған әдеби мұраларына сараптама жүргізілген. Семей өңірінде айтыс өнерінің қалыптасуының қалай бастау алғаны туралы мағлұмат берілген. Өңірдегі айтыскер ақындарды сөз еткенде Абайдың әсерін де атауымыз қажет. Ұлы ақын мектебінің шәкірттерінен бастап жалғасын тапқан Абай дәстүрін ұстанушылар Семей өңірінің айтыс мәдениетін дамытуға мол үлес қосты. Семей өңірінде туып өскен: Ақтайлақ би, Түбек, Әсет, Жанақ, Көкбай, Әріп, Шәкір, Тәңірберген, Төлеу, Сапарғали, Нұрлыбек, Қалихан, Дәмеш және тәуелсіздік жылдардағы Айнұр, Серікзат, Дәулеткерей, Рүстем, Ринат, Сара, Қарлығаш т.б. қазаққа кеңінен танымал айтыскер ақындардың айтыстары зерделенген. Семейлік өнер иелері кең тынысты, тіл шұрайы төселген ірі тұлғалар. Суырып салмалық қасиетті ерекше бағалап, айтыс өнері арқылы даралана білген ақындар. Сондықтан зерттеуге негіз болған өңірлік айтыс ақындарының әдеби мұрасын, олардың жеке авторлық бейнесін жаңаша пайымдау арқылы қазақтың маңдайына біткен бірегей өнерлерінің бірі – айтыс өнерін жаңғыртуды мақсат еткен.

https://doi.org/10.48081/QQOU1605

2023

Выпуск 4

Бұл мақалада Қазақстан өз тәуелсіздігіне қол жеткізген уақытта жарыққа шыққан Мұхтар Мағауиннің «Қыпшақ аруы» хикаятына ғылыми саралау жүргізілді. Драматизмнің әдеби-эстетикалық ұғым ретінде хикаят жанрында алатын өзіндік орнының ерекшеліктері талданды. Қазақ әдебиетіндегі сюрреалистік үрдістегі тақырыптардың маңыздылығы, драматизмі, әдеби-тарихи шығармалардың даму жолы, олардың негізгі ойы мен тақырыптық-идеялық көрінісі қарастырылады. Мақаланың кіріспесінде көркем әдебиеттің халық тәрбиесінде алатын орны, сюрреалистік бағыттағы әдеби-тарихи шығармалардың қазақ халқының жанын, болмыс-бітімін, арманы мен мақсатын, қуанышы мен қайғысын бейнелейтін жанр екендігіне шолу жасалады. Негізгі бөлімінде қазіргі заманғы ең көп оқылған хикаяттардың бірейегейі М. Мағауиннің «Қыпшақ аруы» атты хикаятындағы драматизмнің философиялық мағынасы сөз етіледі. Ең бастысы, туынды құрамындағы драматизм, оның туындау, айқын шарықтау сәттері, оған себепкер болған жайттар бейнеленген. Қорытынды бөлімінде қазақ повесттеріндегі оқиға желісінің көркем шығармадан ерекшелігі, тарихи сананың ұлттық мінезбен түйісуі, Отанға деген шексіз сүйіспеншіліктің ғасырлар тоғысынан тарихи жадымызда келе жатқандығы тұжырымдалады. Қазақ прозасында сюрреализм тақырыбында жазылған повестер мен хикаяттардың өзектілігі мен өткірлігі, шынайылығы мен аңыздық желісі талқыланады.

https://doi.org/10.48081/BYOM2324

2023

Выпуск 3

В статье проведен краткий сравнительный обзор основных трудов казахстанских литературоведов и искусствоведов первого и второго десятилетий XXI вв. Цель исследования заключается в выявлении подходов в изучении проблемы мифологических образов и мотивов в произведениях литераторов и живописцев. На основе сравнительно-сопоставительного, искусствоведческого методов исследования анализируется содержание имеющихся на данный период научных статей, диссертаций, определяются основные направления в изучении проблемы трансформации мифологических образов и мотивов в современной художественной практике. Автором статьи выявлено, что филологи XXI в. используют новые методы исследования мифа - мифопоэтический, литературно-исторический, историко-типологический, мифолингвистический. В искусствоведении тенденция изучения мифа как духовной основы казахского искусства перешла к аспекту мифологизации современного искусства во взаимодействии казахских национальных и мировых художественных традиций. В заключении приводятся выводы об активизации исследований по изучению мифа, мифологизации национальной литературы и искусства во втором десятилетии XXI в. Несмотря на расширение тематики научных изысканий в трудах искусствоведов и литературоведов Казахстана, проблема изучения мифа как первотекста, моделирующего современные художественные формы в различных видах искусства и литературе остается актуальной, по причине ее недостаточной изученности.

https://doi.org/10.48081/BGZS9479

2023

Выпуск 3

Берілген мақалада қазақ жазушыларының шығармаларындағы көркем образдарды талдау арқылы жоғары оқу орнының білім алушыларын қазақ тіліне үйрету тиімділігі туралы жазылған. Мақалада жазушы Ж. Молдағалиевтің шығармаларындағы образдар қарастырылған. Осы тұста Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбайұлы, Шоқан Уәлиханов, Ілияс Омаров сияқты қазақ халқының көрнекті тарихи тұлғалары да бар. Аталмыш тарихи тұлғалардың көркем образдарын талдау арқылы білім алушылар үшін арнайы лексикалық тапсырмалар мен грамматикалық жаттығуларды құрастыру ерекшелігі мен тиімділігі кеңінен қарастырылған. Деректі әңгіме, повесть, романдарда сипатталған көркем образдар шынайы тұрғыдан көрсетілген. Көркем образдарды талдау арқылы білім алушыларды қазақ тіліне үйрету тиімділігін практикалық қазақ тілі сабақтарында қарастырылды. Көркем шығармалардағы басты кейіпкерлер мен эпизодтық кейіпкерлер образдарының ерекшеліктері білім алушыларға алуан түрлі тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді. Қазақ тілі сабағында көркем образдар арқылы диалог, мәтін құрастыру, лексикалық тапсырмаларды топпен орындау жұмыстары білім алушыларға қазақ халқының болмысын терең көрсете алады. Шығармада берілген диалог пен монолог түрлері арқылы қазақ тілін үйрету мақсатында лексикалық тапсырмаларды топтық тапсырмаларға айналдыру тиімділігі жан-жақты қарастырылған. Шығармаларда суреттелген белгілі бір заманның көрінісі білім алушыларға танымдық ақпаратты ұсынады. Ел тарихын кеңінен көрсететін әңгімелер жанры арқылы білім алушылар қазақ тілін тиімді үйренеді.

https://doi.org/10.48081/ZPBI3925

2023

Выпуск 3

Мақала ғылыми мәтінді қабылдау, түсіну, түсіндіру мәселелеріне негізделіп жазылды. Қай заманда да ғылыми мәтіннің білім алушылар үшін маңызы зор болған. Себебі ғылыми мәтін ғылым мен білім сақталатын күрделі құрылым. Сонымен қатар бұл мәтін түріне объективтілік, логикалылық, нақтылық және ақпараттылық тән. Демек, ғылыми мәтінге қойылатын талап қатаң. Сондықтан оны жеткілікті дәрежеде меңгеру мәтінді дұрыс қабылдаумен, сауатты түсінумен, оқырманға түсінікті тілмен жеткізумен тікелей байланысты. Айтылған мәтін дұрыс қабылданбаса, онда ол көздеген мақсатына жете алмайды. Мақалада ғылыми мәтінді қабылдау мен түсінудің бір-бірімен байланысы, ерекшелігі, ғылыми мәтінді жазуда және оқуда интерпретацияның алар орны туралы прагмалингвистикалық талдау жасалды. Ғылыми мәтіннің ерекшелігін, оның адресант пен адресат арасындағы байланысын көрсету үшін ғалым А. Абасиловтың ғылыми мәтініне талдау жүргізілді. Ғалымның тілдік қолданысы, сөйлем құрылымы, айтқан ойы мақаланың негізгі зерттеу нысаны болды. Оған қоса, ғылыми мәтінді оқырманның жеткілікті дәрежеде қабылдауы үшін автордың қолданатын стратегиясы мен тактикалары туралы зерттеулер де мақаладан көрініс тапты. Нәтижесінде мәтін, автор және оқырманды бір-бірімен біріктіретін қабылдау, түсіну, түсіндіру ұғымдарының байланысы анықталды.

https://doi.org/10.48081/JWNJ3747

2023

Выпуск 3

Ұсынылып отырған мақалада қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытуда, соның ішінде лексикалық дағдыларды қалыптастыруда геймификацияны тиімді қолдану мүмкіндігі мәселесі қарастырылады. Жұмыстың өзектілігі қазақ тілін оқытудың әдістемелік жүйесін модернизациялаудың заманауи процестерімен тікелей байланыстылығын ашу болып табылады. Мақаланың мақсаты оқушылардың лексикалық дағдыларын қалыптастыру құралы ретінде геймификацияны пайдаланудың тиімділігін негіздеуден тұрады. Зерттеу барысында ғылыми әдебиеттерді талдау негізінде «геймификация» терминінің анықтамасы мен тілді оқытуда геймификацияның мүмкіндігі туралы бірқатар зерттеулерге шолу жасалады. Сонымен қатар қазіргі кезеңде геймификация әдісінің танымалдылығының себептері түсіндіріледі, оны қолданудың негізгі принциптері мен әдістері қарастырылып, оқыту ойындарының мысалдары келтіріледі. Зерттеу жұмысында қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытатын сыныптарда геймификацияны қолданудың болжамды моделі жасалады. Бұл технология білім алушылардың оқуға деген ынтасын арттыру мақсатында мазмұнды, ойынды және педагогикалық технологияларды біріктіреді. Бұл түсінік геймификацияны инновациялық педагогикалық технология ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, оны әр түрлі жас ерекшеліктеріне, оқытудың әр түрлі кезеңдерінде және әр түрлі жұмыс түрлерінде сәтті қолдануға болады. Зерттеу нәтижесінде мектеп оқушылары арасында лексикалық дағдыларды қалыптастыру үшін геймификация әдісін қолдану әдістемесінің тиімділігі талданып, аталмыш әдісті пайдаланып тілді оқыту іс-әрекетінің болжамды моделі құрылды.

https://doi.org/10.48081/PKZD3588

2023

Выпуск 3

The article is devoted to the consideration of the national cultural nature of evaluative language structures in the Kazakh and English languages. In this article, we set out to reveal the relationship of evaluative language structures in Kazakh and English with the national worldview. The article analyzes the activities of evaluative language structures (parables and idioms, proverbs) in the Kazakh and English languages to represent a conceptual picture of the world. The relevance of the research is manifested in the fact that the evaluation determines the spiritual culture of the nation, the conceptual picture of the world in its worldview by considering the use of evaluative meaning language structures in combination with the national worldview. In the study and systematization of theoretical material, general scientific methods of analysis, synthesis and deduction, as well as lexico-semantic analysis, comparative research methods were used. In modern linguistic research, various aspects of the study of evaluation are presented. In today's linguistics, we cannot say that the problem of value, evaluation is one of the most fully studied. Especially the linguocultural aspect of the evaluation category is one of the issues that needs to be studied. This article is considered a contribution to research in this field. The results of the study can be used in research in the fields of «Linguoculturology», «Cognitive linguistics», «Linguoaxiology». The conclusions obtained as a result of the study can serve as an impetus for a deeper study of the Kazakh and English evaluative vocabulary in the linguocultural direction.

https://doi.org/10.48081/NBQN4038

2023

Выпуск 3

The article is devoted to the study of the concept “Homeland” in the poetic picture of the world of the Kazakh poet B. Iskakov. The material of the study is the poetic texts of B. Iskakov, which are considered as a form of linguistic representation of the individual author's picture of the world. The relevance of the research is stipulated by the fact that the work is carried out in the framework of modern linguistic trends (cognitive linguistics and cognitive poetics) and contributes to the solution of such an important problem of modern gnoseolinguistics as revealing the specificity of national conceptosphere and its constituent concepts. The article presents the results of the linguistic and cognitive analysis, where the national and cultural essence and mentality of the Kazakh people, the content of cognitive signs, the deep meaning of native land in the poet's understanding are revealed through the concept “Homeland” in the language of the poet. Several interrelated conceptual fields have been identified in the structure of the “Homeland” concept (“golden cradle”, “ immediate family”, “native land”, “native nature”, “native home”, “sacred place”), as part of conceptual fields – cognemas (“nostalgia”, “beauty”, “mother”, “happyness”, “sunrise”,) are revealed. This shows the versatility and complexity of this mental entity and allows it to be characterized as a concept. Particular attention is paid to the analysis of such specific means of verbalization of this concept in B. Iskakov’s poetic picture of the world as toponyms, the method of staggered extension of the image, compressed form of expression, bright metaphors, comparisons and epithets.

https://doi.org/10.48081/NYCH5854

2023

Выпуск 3

Мақалада өткен ғасырлар тоғысындағы Шығыс-түркі әдебиетіндегі рухани-мәдени қатынастар сөз етіледі және сол тұста діни-ағартушылық арна аясында мұсылман жұрты оқығандарының өзара тығыз байланыстар жасағаны нақты мысалдар арқылы дәйектеледі. Бұл ретте, діни-ағартушылық бағыт шығыс елдерін жақындастыратын басты факторлардың бірі әрі рухани алмасулар негізі ретінде қарастырылады. Өйткені, адамдардың дін бірлігі мен ислами оқу үрдісі - олардың өзара байланысы мен қарым-қатынас жасауының бастау көзі саналды. Сол себепті бұл бағыттағы оқу жүйесі Шығыс өңірі елдерінің рухани өрісін кеңейтетін мәдениет ошағы ретінде қалыптасты. Екі ғасыр аралығындағы мұсылманшылық Шығыста осы бағыт ерекше қарқын алды. Әсте ол елдердің өзара рухани-мәдени қатынастары да осы арнада тоқайласты. Жалпы, 19 ғасырдың орта шенінен бастап, Шығыстың Батысқа тәуелді бола бастауы зиялы қауым арасында алаңдаушылық туғызды. Батыс Еуропа мемлекеттерінің әлемдік қоғамдық-саяси әл-ахуалға ықпал ете бастауы елінің ертеңіне елеңдеуші Шығыс зиялыларын тыныш жатқызбады. Осы кезеңде дәстүрлі арнада қайта қалыптаса бастаған діни-ағартушылық ағым қоғамдық-саяси жағдайға байланысты өрбіді. Және ол ұлттық мұрат тұрғысында өркендеді. Жазылымда осы мәселелер төңірегінде ой қозғалып, шығыс-түркі ғалым-қайраткерлерінің адамзаттың рухани жаңғыруындағы рөлі, ықпалы баяндалады.

https://doi.org/10.48081/YIEU2754

2023

Выпуск 3

The article examines hybrid words in the field of information technology terminology. Because information technology terminology is produced in English, the English language now influences all languages on the planet. In addition to Kazakh, other languages are forced to borrow terms from the English vocabulary. In contrast, the English language acquired loan terms from nearly 300 languages. The most prevalent in English are terms acquired from Latin, Greek, and French. In our research paper, the classifications of researchers regarding borrowed words are given. From an etymology standpoint, the article explores hybrid words in Kazakh. The hybrid words are created by merging Kazakh words or Kazakh language endings with phrases from another language. At the same time, first of all, borrowed words from a foreign language are adapted by the linguistic specifics of the Russian language. The article aimed to categorise hybrid terms into kinds depending on the languages into which the borrowed words were imported. It was determined that hybrid words were generated by merging the roots and endings of Greek-Latin, Greek-Latin-Kazakh, English-Kazakh, French-Kazakh, Arabic-Kazakh, Greek-Arabic, Greek-Arabic-Kazakh, Persian-Greek-Kazakh, Persian-Latin-Kazakh, Greek-Persian, Latin-Persian, and Persian-Kazakh. It also discusses the linguistic characteristics of hybrid terminology in Kazakh. Keywords: hybrid terms, loan words, Information Technology, terminology, term

https://doi.org/10.48081/WVXP9918

2023

Выпуск 3