В данной статье исследуется влияние деятельности учащихся в научных проектах по русскому языку на формирование их научной речи. В современном образовательном пространстве акцентируется значимость развития учащихся в области научного и исследовательского мышления, а также владения научной речью. На основе анализа существующих научных исследований и практического опыта автор обосновывает значимость проектной деятельности в развитии научной речи учащихся. Для стимулирования и развития научной речи автором предлагается активное вовлечение учащихся в научные проекты. Отмечается, что такая практика способствует формированию навыков формулирования научных вопросов, анализа и интерпретации данных, аргументации и представления результатов, подведения итогов исследования. Автором подчеркивается важность коммуникативных навыков и развития критического мышления через коллективное исследование и обсуждение проектов. В статье приведены результаты анкетирования учащихся об уровне владения ими научным стилем речи, стилистический анализ научных текстов учащихся на начало и конец эксперимента. Эта статья представляет интерес для специалистов в области образования, педагогики и лингвистики, а также для всех, кто интересуется развитием научной речи учащихся.

https://doi.org/10.48081/NOXY9189

2024

Выпуск 2

Настоящая статья посвящена анализу современных социальных практик общения односторонней направленности. Актуальность исследования обосновывается необходимостью выявления изменений в данных практиках в постмодернистскую эпоху. В статье проанализированы тексты социального общения однонаправленного характера, содержащие элементы разговорной речи, и выявлена степень эффективности их воздействия на адресата. В основу исследования положены тексты объявлений, вывесок и разного рода надписей в учреждениях обслуживания населения, а также данные анкетирования. Доминирующими в процессе анализа материала явились методы семантического, сопоставительного анализа и психолингвистический эксперимент. В настоящей статье полученные результаты исследования подтверждают выдвинутую гипотезу, согласно которой однонаправленная коммуникация в современном социокультурном пространстве подвергается воздействию разговорной стихии. В заключении отмечается, что представленные результаты предполагают выработать определенные рекомендации для более эффективных социальных практик общения однонаправленного характера в разных социокультурных пространствах. Ключевые слова: социальная практика, разговорная речь, однонаправленная коммуникация, постмодернистская эпоха, официально-деловое общение, риторика гармонирующего диалога.

https://doi.org/10.48081/JZNJ1817

2024

Выпуск 2

Мақалада түркі тіліне жататын хотон тіліндегі дауысты дыбыстардың құрамы сөз болады. Хотон тілі жойылып кеткен тілдер қатарын құрайды. Хотон тіліне қатысты зерттеушілердің тұжырымдарын талдай отырып, оның қазіргі түркі тілдерімен, оның ішінде қазақ, қырғыз тілдерімен байланысын саралайды. Талдау барысында түркі халықтарына тән элементтердің сақталуы байқалады. Зерттеу нысаны ретінде хотон тіліндегі дауысты дыбыстар саны, сапасы, құрамы алынды. Жұмыстың мақсаты түркі тілдер тобына жататын жойылып кеткен хотон тілінің дыбыстық жүйесіне талдау жасау болып табылады. Кез келген тілдің лексикалық, грамматикалық ерекшеліктерін айқындау үшін, ең алдымен, сол тілдің дыбыстық құрамын, олардың пайда болу, өзгеру сырларын білу қажет. Дыбыстық өзгерістерді зерделеу барысында ғана, тілдің ішкі заңдылықтарын, туыстық байланыстарын анықтай аламыз. Сондықтан хотон тілінің ерекшелігін айқындауда дыбыстардың құрамын, түрлерін, жасалуын айқындау маңызды. Зерттеу барысында хотон тілінің дыбыстық жүйесінің қазіргі қазақ, қырғыз тілдерімен жақындықтары айқындалды. Хотон тіліндегі жалаң дауыстылар мен созылыңқы дауыстылардың ерекшеліктері анықталды. Қазақ тіліндегі, қырғыз тіліндегі материалдарға сүйене отырып, хотон тілінің айырмашылығы, ерекшелігі, дыбыстық сәйкестіктер сараланды. Хотон тіліндегі созылма дауыстылардың сөз ішінде қолданылу сипаты, пайда болу жолдары нақты тілдік деректер негізінде талданды. Хотон тіліндегі дауысты дыбыстардың тілдің, жақтың, еріннің қатысына қарай жасалу жолдарына сипаттама берілді.

https://doi.org/10.48081/NLPC5451

2024

Выпуск 2

Статья посвящена изучению индивидуальных стратегий, которые обучающиеся используют при создании когнитивных проекций в условиях учебного дискурса. Создание когнитивных проекций базируется на связи новой информации с уже существующими знаниями, что помогает индивиду лучше усвоить и применить учебный материал. В статье систематизированы модели, полученные в ходе анализа реакций-обоснований ответов на тестовые задания к тексту по грамотности чтения, представлена их классификация. Реакции-обоснования были созданы обучающимися только на те задания, которые они не смогли выполнить верно или при выполнении которых возникли трудности. Обоснования, рассмотренные как когнитивные проекции при восприятии текстов и заданий, классифицированы по следующим типам: тексты-рассуждения, тексты-убеждения, тексты-мнения, тексты-отрицания. Для выявления моделей, реализующих индивидуальные стратегии в работе использована методика когнитивного картирования и метод контент-анализа. Полученные результаты позволяют выявить особенности восприятия информации, содержащейся в тексте и заданиях, которые затрудняют выбор правильного ответа. На основе анализа особенностей поэтапного восприятия текста и тестовых заданий к нему предпринята попытка выявить возможные причины искажения содержания в процессе восприятия.

https://doi.org/10.48081/XITP2144

2024

Выпуск 2

Мақалада Алаш ғалымдарының өкілі, тілтанушы, әдебиеттанушы, халық ауыз әдебиетінің сирек үлгілерін жинап насихаттаушы, шебер аудармашы, тарихшы X. Досмұхамедовтің фольклортанушылық қызметі жан-жақты қарастырылады. Мұнда Х. Досмұхамедовтің өмірі, фольклортанушы ғалым ретінде қалыптасуы, шығармашылығы сөз болады. Ақынның фолькорист ғалым ретінде қалыптасуына белгілі ғалымдар Ә. Диваев, В. Радловтардың т.б. әсер еткендігі анық. Мақалада ғалымның «Аламан», «Қазақ халық әдебиеті», «Исатай-Махамбет», «Мұрат ақынның сөздері» атты кітаптарына, фольклор үлгілерін жинаудағы ерекшеліктеріне ерекше назар аударылады. Ақынның «Адай Абыл ақынның сөздерінен қалған бір жұрнақ», «Мұраттың жылқышымен айтысқаны», «Мұраттың Оразбен айтысқаны», «Мұраттың Жантөлімен айтысқаны», «Мұраттың Тыныштықпен айтысқаны», «Қалмақтың қарғысы», «Үш қиян», «Қыз» т.б. еңбектерінен фольклор мен ауыз әдебиеті үлгілерін жинауда көбінесе ауызба-ауыз жинау тәсіліне сүйенгендігі көрінеді. Сонымен қатар Х. Досмұхамедов жайлы деректер мен пікілер белгілі ғалымдар Б. Мәмбетжанұлы, Р. Әлмұханова, А. Шәріп, Қ. Жарықбаев, А. Боранғалиқызы, А. Сейталиев т.б. еңбектерінде сөз болады. Х. Досмұхамедовтің жинаған ауыз әдебиеті үлгілері болашақ ұрпақ үшін, қазақтың мәдениеті, тарихы, тілі, әдебиеті т.б. үшін маңызды, баға жетпес қазына көзі болып табылатыны сөзсіз.

https://doi.org/10.48081/ZWGZ2231

2024

Выпуск 2

Мақалада прозадағы сөз бейнелілігі орыс ғалымдары В. В. Виноградов, Г. О. Винокур, А. И. Ефимов, Б. А. Ларин, А. М. Пешковскийлердің пікірлеріне сүйене отырып қарастырылды. Көркем мәтін құрылымындағы сөз экспрессивті көрініске, ұлттық-тұрмыстық сипатқа, жағдайлық-мәтіндік (ситуативно-контекстуальный) колоритке ие болуға тиіс; ол көркемдік сипаттаудың көркемдік бейнелілігін көрсетуі тиіс. Ежелгі грек эстетиктерінен бастап көркемдік сөйлеу ерекшелігін метафоралар мен көркемдегіш құралдар, фигураларды қолданумен анықтау дәстүрі бар. Поэтикалық сөздің бейнелі функциясын бөліп көрсетеді. Бұл ретте сөздің бейнелілігін түсіну кең және тар мағынада қарастырылады. Тар мағынада сөз бейнелілігі тілдік-стилистикалық санат ретінде беріледі, сөздерде метафоралық мағыналар мен өзге де мағыналық қабаттар белсендірілгенде, салыстырулар, перифразалар және т.б. қолданылғанда сөз бейнелілігі пайда болады. Мұндай жағдайларда ұғымдар мен заттарды білдіретін сөздер санада әртүрлі картиналар тудырады. Бірақ мұндай жағдайда, біз ойлағандай, прозаның поэзияға қарағанда бейнелілігі мардымсыз, себебі онда көрнекі құралдар аз пайдаланылады және прозалық шығармада біз басқа стильдердің (сөйлесу) элементтерін табамыз. Бірақ прозада бейнелі сөздің экспрессивтілігі, көркемдігі, көрнекілігі, суреттілігі де бар. А. М. Пешковский «жалпы бейнелілік» ұғымын енгізді. Жалпы бейнелілік – тіл құралдарының жүйесі, мәтінді оқу кезінде қабылдайтын көркем туындының жалғыз мүмкін болатын сөйлеу тіндері. Қабдолов «Сөз өнерінде» жазушылардың сөз қолдану ерекшеліктеріне тоқталды. Қ. П. Жүсіп қазақ әдебиеттануына метафоралық тіркестер, дерексіз ұғымдардың заттандырылуы, жандандырылуы, шарттылық секілді терминдерді енгізді. М. Әуезовтің «Абай жолындағы» метафоралық тіркестерді Қ. П. Жүсіп үлгісімен талдадық. Талдау барысында Әуезов қолданған метафоралық тіркестердің Абай өлеңдеріндегі тіркестермен ұқсас екеніне аңғардық. Романдағы метафоралық тіркестерден жазушының сөз қолданудағы шеберлігіне көз жеткіздік. М. Әуезовтің шын мәніндегі суреткер жазушы екендігіне мақалада келтірілген мысалдар дәлел бола алады.

https://doi.org/10.48081/RLTA8217

2024

Выпуск 2

Мақалада виртуалды кеңістікте орналастырылған қазақстандық интернет-түсіндірмелердің ұлттық ерекшелігін көрсететін лингвомәдени бірліктердің бірі – мифологемалар талдауға түседі. Мифологема дегеніміз – мифтерде, аңыздарда немесе діни мәтіндерде қолданылатын мифологиялық бейнелер, мотивтер, мифология элементтері. Бүгінгі күні виртуалды кеңістіктегі тіл тасымалдаушыларының жазбаларында мифологема-мәтін, мифологема-мәлімдеме және мифологема-антропоним сынды мифологема түрлерінің жиі ұшырасуы дәстүрге айналған құбылыс болып табылады, яғни қарапайым интернет-коммуниканттар қандай да бір мақалаға пікір білдіргенде көбіне-көп көпшілікке танымал тарихи аңыз-әңгімелерді, прецедентті есімдердің (тарихи тұлғалардың, мәдениет және қоғам қайраткерлерінің) сөздерін, туындыларын т.б. пайдаланады. Бұл олардың дүниетанымдарын, аялық білім деңгейлерін көрсетумен қатар, ұлттың тарихынан, әдеби-мәдени өмірінен де ақпарат береді. Зерттеу мақсаты – қазіргі тіл біліміндегі миф жайлы қалыптасқан ұғым-түсініктерді сипаттап, интернет-түсіндірмелердің ұлттық ерекшелігін танытатын мифологемаларды зерделеу. Жұмысты жазу барысында сипаттау, баяндау, лингвомәдени талдау әдіс-тәсілдері қолданылады. Олар белгілі бір халық мәдениетінде кең таралған мифологиялық сюжеттердің, бейнелердің мән-мағынасын ашып, өзіндік ерекшелігін айқындауға, атқаратын қызметін саралауға мүмкіндік тудырады. Зерттеу нәтижесінде «мифологиялық дискурс әлемнің ұлттық бейнесіне негізделген идеяларды қарастырады, қазақстандық виртуалды тілдік тұлғаның мәтін сөзжасамын қалыптастырады» деген тұжырым шығарылады.

https://doi.org/10.48081/QXOK9501

2024

Выпуск 2

The article analyzes texts produced through poetic tactics – one of the linguocultural units that reflects the national specifics of Kazakhstani Internet texts located in the virtual space. The Internet has also made it possible to develop poetic discourse, the authors of which can be any Internet user. Elements of poetic tactics used in the communications of Internet users model manifestations of national consciousness. Today, in the works of native speakers in the virtual space, it is common to find texts in the poetic form of the communicants’ own work or poetic texts that are not their own works, but partially or fully quoted from other sources, for example, from popular songs, poems of great folk poets, akyns. The goal is to consider the established concepts of poetic tactics in modern linguistics and study poetic texts that reflect the national characteristics of the Internet space. In the process of writing a work, methods of description, narration, and elements of linguocultural analysis techniques are used. They reveal the meaning of the poetic nature of communicants common in a certain folk culture, create the opportunity to determine their originality, and differentiate their functions. The choice of such tactics depends on the temperament, mentality, and values of a particular linguistic personality. As a result of linguoculturological and linguopersonological analysis of texts, it is concluded that « poetic tactics in Internet texts depict ideas, the spirit of the people based on the national image of the world and form the text generation of the Kazakh virtual linguistic personality».

https://doi.org/10.48081/VKFP2897

2024

Выпуск 2

The present article deals with scientific works and research of the famous scientist Mitrofan Semenovich Silchenko, who made indispensable contribution to the development of Kazakh literature, his scientific and literature heritage. The article was developed within the framework of the doctoral dissertation “Scientific heritage of Academician M.S. Silchenko”. It is also important to determinate the position of the academician in the development of literature in general in the thirties and eighties of the last century. The purpose and objective of the article is to consider some scientific works of Mitrofan Semenovich Silchenko. There were systematized archival documents on the basis of a comparative analysis of the scientist, it was determined the position of the academician in the history of the development of Kazakh literature. There was also identified several directions of research by the scientist, such as the development Abai studies – the result of a study where Abai’s work was presented, which helped to more accurately and deeply understand the writer’s work, his historical era that gave birth to the poet and which he reflected in his works.

https://doi.org/10.48081/LCVT4007

2024

Выпуск 2

Мақалада қазіргі күні өзектілігін жоймай келе жатқан тілдесімнің бір түрі – бейвербалды амалдар сөз етіледі. Осы уақытқа дейін бейвербалды амалдар психологиялық және тілдік тұрғыда жан-жақты зерттелгенімен, әлі де бұл салада қарастырылатын сұрақтар аз емес, әсіресе ұлттың танымына, салты мен дәстүріне сай жұмсалатын тілден тыс құралдарды, ым-ишараттарды тілдік тұрғыда талдау өзекті мәселелердің бірі болып келеді. Паралингвистикалық амалдарды ұлттың танымы тұрғысында қарастырған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, нақты тілдік деректер арқылы қазақ танымына сай қолданылған ишараттардың мағынасына талдау жасалады, олардың қолданыс аясы аняқталады. Қамшы қазақ халқының киелі құралының бірі екенін талдай келе, оның негізінде жасалатын ишараттардың беретін мағынасы анықталып, жұмсалу аясы белгіленді. Тарихи тақырыпта жазылған шығармалардан алынған мысалдар арқылы мағынасына талдау жасалды. Халық өміріндегі қайғылану, қайғыға ұшырау кезінде жасалатын ишараттарға тоқталып, көркем шығармадан алынған мысалдар негізінде талданды. Халық танымында қара түс қайғыны сипаттайды дей келе, оны тілдік тұрғыда жан-жақты талдайды. Қазақ халқының айтар ойын тура айтпай, бейвербалды амалдар арқылы да тұспалдап жеткізіп отырғандығын дәлелдейді.

https://doi.org/10.48081/VKTS3286

2024

Выпуск 1