When the development of globalization processes become a huge field of communication, the question of the effectiveness of inter-ethnic interaction arises in the world. In this regard, it is very important to have a proper understanding of the worldview of a nation. This article is devoted to the close connection between the national worldview and language as well as the translation and interpretation of the concepts presenting the linguistic image of the world on the base of Abai’s works were studied and conceptualised in western surveys. This article examines the important values for science which are scientific and practical values. The problems of conceptualization of historical and cultural concepts and reception in other nation’s consciousness are determined through the analysis of the linguistic image of the world. The results of the research can be used in the course «Abai studies» and in linguistics, philosophy, cultural studies as well as in conducting research works. In the study of the linguistic image of the world as a cultural phenomenon, various paradigms, linguistic and cultural categories were considered based on the principle of consistency and interdisciplinary approach. The works of western researchers dealing with the problems of Abai studies, poems from Abai’s complete collection of works were selected as the object of research. Key words: culture, language, linguistic image of the world, national worldview, concept, metaphor, dialogue of cultures.

https://doi.org/10.48081/HVKS6913

2023

Выпуск 4

This article discusses the general characteristics and main periods of development of Russian literature of the Pavlodar Irtysh region as an essential part of Kazakhstani literary process. As a continuation of a series of articles on the regional literature of the region as an object of the author’s doctoral dissertation research, this study summarizes currently available information on this topic and presents the author’s concept of periodization of the Russian literature of the region according to the socio-political, cultural, ideological processes in regional, Kazakhstani and world space. The study allows to identify the distinction of the literary process of the Pavlodar Irtysh region in its retro- and perspective based on systematization of literary facts of more than a century of history, and as a result, to qualify the place of this literature in the Kazakhstani and world literary continuum. At the initial stage of its origin, regional literature was associated with writers, who later became remarkable figures of Soviet Russian literature, but protected a metaphysical, spiritual connection with Pavlodar and Kazakhstan as a whole. At the second stage of its development, the Pavlodar Russian-speaking literature was in compliance with the development of Soviet Russian literature. The third period of development is characterized by feelings of uncertainty, anxiety for the future of the country and people, for the retaining of the moral and spiritual foundations of a society. At the present stage, Internet resources are becoming a favorite form of communication between word-painters and readers, suggesting various forms of self-presentation of authors, the possibility of feedback and commenting; the women’s poetry is developing.

https://doi.org/10.48081/WJPP9874

2023

Выпуск 4

Ғылыми мақала жарнама дискурсындағы вербалды және бейвербалды коммуникацияның ерекшелігін зерттеуге арналған. Жарнама дискурсындағы коммуникативті хабарлама мақсатты аудиторияға вербалды және бейвербалды кодтардың өзара әрекеттесуі аясында жеткізіледі. Жарнамалық дискурс – бұл жарнамалық өнімді тарату арқылы жүзеге асырылатын жарнама берушілер мен адресаттар арасындағы қарым-қатынас. Вербалды және бейвербалды амалдар арқылы кодталған ақпаратты зерттеу, коммуникативтік қызметін анықтау тіл білімі үшін өзекті болып табылады. Мақала авторлары жарнама дискурсындағы мағына мен ақпараттың вербалды және бейвербалды кодтар арқылы берілу ерекшелігін анықтау мақсатын қойған. Зерттеу тақырыбына қатысты шетелдік және отандық зерттеушілердің еңбектеріне шолу жасалып, ондағы ғылыми тұжырымдар сарапталады. Жарнама дискурсында вербалды және бейвербалды кодтарды қолданудың ерекшеліктері анықталады. Жарнама дискурсы адами құндылықтар жүйесі туралы маңызды ақпарат беретіні, вербалды және бейвербалды қарым-қатынас мағына мен ақпаратты кодтау жүйесі екендігі, жарнама дискурсында ұсынылып отырған өнім не қызмет адресаттың логикасына әсер ететіндей мықты дәлелмен берілу керектігі, мақсатты аудиторияға сенімділік тудыру қажеттігі дәлелденеді. Жарнама дискурсындағы вербалды және бейвербалды коммуникация логотиптер, үрлемелі және сыртқы жарнамалар мысалында қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/NYJI7910

2023

Выпуск 4

Мақалада қазақтың көрнекті ғалымы, фольклортанушы, филология ғылымдарының докторы Едіге Дәріғұлұлы Тұрсыновтың фольклортану саласындағы өзіндік орны, ерекшелігі сөз болып, ғалымның «Қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисі» еңбегіндегі әдеби-теориялық құбылыстары талданып, баяндалады. Ғылыми ойға қозғау салған туындысы тұрмыс-салт ертегілерінің басқа ертегілер түрінен кеш қалыптасты деген пікірдің қателігін дәлелдеді және барлық түркі-моңғол, сонымен қатар көптеген әлем халықтарының фольклорлық материалдарын пайдалана отырып, тарих, тіл білімі, мәдениеттану, этнография ғылымдарына сүйене отырып, фольклорды кешенді зерттеу әдісін қолданды. Фольклортанушының ежелгі дәуірдің фольклорын зерттеуінде этногенез мәселесі, сонымен қатар қазақ халқының тарихи түзілісі түркілік этногенезбен сабақтастықта қарастырылатыны қамтылған. Ғалымның қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисін алғашқы қауымдық қоғамдағы мифтік және тотемдік түсініктермен байланыста зерттегені талданады. Е.Тұрсыновтың тұрмыс-салт ертегілерінің сюжеттік құрамының толығу жолдары мен кейіпкерлер образдарын жан-жақты аша білетіндігі баяндалады. Мақалада фольклортанушы кейіпкерлер жүйесін, олардың генезисін, қызметін ежелгі дүниетанымдық көзқарастармен және тарихи өзгерістермен байланыстыра отырып зерттегені қамтылған. Едіге Тұрсыновтың аталған еңбегінде тұрмыс-салт ертегінің жанрлық ерекшелігін ғылыми дәйектілікпен анықтап беруі талданып, баяндалады.

Уважаемый Автор! 1) Список использованных источников не менее 10 не более чем 20 наименований.

2023

Выпуск 4

Abstract: The perception and expression of time and space in human language has long captivated researchers across multiple disciplines. This study delves into the diachronic evolution of temporal and spatial language, examining the shifts and development patterns in various languages throughout different time periods and cultural contexts. By analyzing linguistic corpora representing diverse languages, epochs, and genres, the research investigates the impact of historical, cultural, and environmental factors on the evolution of temporal and spatial expressions. Through quantitative and qualitative analysis of grammatical structures, lexicon, and metaphors, this study highlights significant patterns and changes in human understanding and communication of time and space. The findings offer insights into the dynamic nature of linguistic evolution and suggest implications for theories of language development, cognitive processes, and the intricate relationship between language and human experience. Through an examination of linguistic artifacts, texts, and historical records, this study uncovers the intricate trajectory of how societies have linguistically represented temporal and spatial dimensions. By identifying patterns of change and continuity, the research highlights the interplay between linguistic structures, cognitive capacities, and cultural contexts. The findings illuminate the dynamic processes that have contributed to the shaping of temporal and spatial language, ultimately deepening our understanding of the complex relationship between language, cognition, and cultural evolution. This work offers valuable insights into the mechanisms that underlie linguistic change and provides a broader perspective on the ways in which humans have grappled with conceptualizing time and space throughout history.

https://doi.org/10.48081/RQFE2490

2023

Выпуск 4

Мақалада ақын, ойшыл, тарихшы-этнограф, шығыстанушы М.Ж.Көпеевтің қазақ тілінің қоғамдық маңызы мен қызметі туралы ғылымаралық тұжырымдары қарастырылады. Авторлардың пайымдауынша, Мәшһүр Жүсіп тіл білімінің әр алуан саласы туралы мол хабардар болып, оны пәнаралық сипатта жан-жақты пайымдай білген. Ол тіл білімінің грамматикалық құрылысына, тіл мәдениетіне, тілдің тарихына, оның әлеуметтік қырларына, сонымен қатар басқа да ғылым салаларымен байланысына қатысты мәселелерге назар аударып отырған. Өкініштісі сол, осыншама лингвистикалық мұра әлі күнге дейін нақты, әрі толық зерделенбей, түрлі сала зарттеушілерінің, оның ішінде лингвистердің, қаперіне ілінбей келеді. Осыған байланысты мақала авторлары оның лингвистика мен жаратылыстану ғылымының арақатынасы туралы дәлелді көзқарастарын зерттеушілерге ойтүрткі болуы керек деп санайды. Мақалада сондай-ақ «Дала уалаяты газетінде» жарияланған Мәшһүр Жүсіп жазбаларын түгендеу, шығармаларын кезеңдеп ретке келтіру және жүйелеу міндеті де қойылады. Себебі 2010 жылы шыққан тұлғалық энциклопедия мен 2013 жылы жарық көрген 20 томдық шығармалар жинағы Мәшһүр Жүсіптің «Дала уалаяты» газетіндегі мақалаларын толық қамтымаған. Соның бірі ретінде мақала авторлары М.Ж.Көпейұлының қазақ тіліне қатысты жаңа мақаласын тапқандарын, онда көтерілген мәселелердің қазір де зор мәнге ие екендігін айтады. «Дала уалаяты газетінде» жарық көрген «К вопросу о тюркских наречиях» атты бұл мақаланы сол тұста қазақ тіліне өзге тілдерден сөз алу қауіптілігіне тойтарыс берген құнды еңбек деп қарастыру керек дейді. Мақала Мәшһүр Жүсіптің басты бағыт, негізгі ойы қазақ халқының тіл мәдениетіне өте жауапкершілікпен қарағандығы туралы идеясын алдыңғы қатарға шығарады. Сондай-ақ, қазақ тілін басқа тілдермен салыстырғанда мәдениет, өнер санатындағы құбылыс сияқты бағалау қажеттігін тұжырымдайды.

https://doi.org/10.48081/UWYS4150

2023

Выпуск 4

Статья посвящена анализу казахской риторики в связи с принципами создания картины мира в поэзии жырау. На основе песен Асана Кайгы и Казтугана жырау картина мира исследуется в аспекте структуры пандетерминизма, основанной на связи символики и рефлексии. Анализ приемов риторического статуса высказывания и риторической модальности, риторической аргументации объясняет внимание к мифологической поэтике, а именно символическому корпусу образов и мотивов казахского фольклора, а также цветовой, зрительной, обонятельной и слуховой символике. Предметом рассмотрения стали единицы риторического стиля ‒ риторические вопросы и восклицания, обращение к имплицитному собеседнику, прямая дидактика и открытое выражение авторской позиции. Описана структура риторической аргументации в связи с разными типами картины мира и способами ее конструирования с помощью рефлексии в прецедентной картине мира. Изучено и влияние риторической аргументации на композицию песен и формирование дидактического жанра. Обосновано применение неориторического (дискурсного) подхода для установления связи между креативной компетенцией и типами дискурсивности. Обобщены виды дискурсивности, что способствует анализу коммуникативных ресурсов речи поэта и воспринимающего сознания слушателя.

https://doi.org/10.48081/BGHW5039

2023

Выпуск 4

Мақалада қазіргі қазақ әдебиетіндегі ерекше орында тұрған әрі көркемдік-эстетикалық жағынан қуатты, тілдік-бейнелілік жағынан өрнекті, ерекше жанр – лирика екендігі анықталады. Қазақ лирикасындағы сюжеттің берілу, дамуы, қалыптасу жолдары сөз етіледі. Салыстырмалы сипаттау арқылы әдеби көркемдік талдау әдістері қолданылады. Ғалым Қ.Жүсіп зерттеулері негізінде лирикадағы сюжет көріністері талданады. Лирикадағы сюжет пен бейнеліліктің берілу жолдары, поэтикалық қуатының ерекше жанрлық көрінісі әдебиеттанушы-ғалым Қ.Жүсіп қалыптастырған сара жол негізінде жан-жақты зерттеледі. Ғалым Қ. Жүсіп орыс-қазақ әдебиетшілерінің «лирикадағы сюжет» мәселесі туралы теориялық негіздемелері салыстырыла отырып, еңбектеріндегі ғылыми негізде сараланған қазіргі қазақ поэзиясындағы лирикалық сюжет көріністері, тартыс мәселелері қозғалады. Ғалымның зерттеу еңбектеріндегі ғылыми негізде сараланған қазіргі қазақ поэзиясындағы лирикалық сюжет мәселесі ақындар шығармалары арқылы талданады. Әдебиетші-ғалым Қ.Жүсіп еңбектері зерделеніп, онда лирикалық қаһарман арқылы танылатын бейнелердің адам ойына толымды болуы сезімге байланысты берілуі айқындалады. Мақалада қарастырылған мәселелердің тағы бір–лирикадағы сюжетті өлеңдер ақын бойындағы шеберлігімен қабат адами негіздегі ақылдылық пен ойының бейнесі тұрғысында қарастырылады. Зерттеу барысында авторлар әдеби талдау, салыстыру, саралау әдістерін қолданған.

https://doi.org/10.48081/XUNY9642

2023

Выпуск 4

Статья посвящена междисциплинарному исследованию фразеологических единиц, выражающих нравственные понятия, этические оценки. В ней акцентируется внимание на образном содержании фразеологизмов, выполняющих семиотическую функцию и символически представляющих моральные идеи и ценности. В содержании фразеологизмов передаются и противопоставленные моральные категории, регулирующие поведение групп общества, придерживающихся различных ценностных ориентаций в условиях этического релятивизма. В работе описываются типы этической категоризации фразеологизмов, соотносящихся с различными оценочными предикатами. Цель статьи: осуществление оценочной категоризации этических фразеологизмов, описание их типов. Методы: междисциплинарный подход, этико-категориальный анализ, оценочная категоризация, контрастивно-сопоставительный анализ. Научные результаты: рассмотрены в рамках междисциплинарной методологической парадигмы различные типы оценочной категоризации фразеологизмов, выражающих этические идеи. Оценочная категоризация фразеологизмов отличается от таксономической, направленной на осмысление места объекта в мире. Она осуществляется на основе оценочных суждений человека, точкой его отчета является его собственная шкала ценностей, соотносимая с оценочными предикатами. Научная новизна заключается в использовании сложного объекта знаний из различных наук, в выявлении и описании разных типов оценочной категоризации фразеологизмов

https://doi.org/10.48081/KTGV5920

2023

Выпуск 4

Бауыржан Момышұлы шығармаларының тарихи, танымдық және тәрбиелік мәні мен маңызы туралы зерттеу жұмыстары баршылық. Алайда, білім беру саласында зерттеудің теориялық тұсынан бөлек әдістемелік жағын да қарастыру қатар жүретін процесс. Сондықтан, автор шығармаларын оқытудың тиімді педагогикалық технологияларын анықтау өзекті болып отыр. Б.Момышұлы шығармаларын оқытудың ғылыми – әдістемелік аспектілерін анықтау зерттеу мақаласының негізгі мақсаты. Мақалада жоғары мектепте білім берудің инновациялық технологиялары мен интербелсенді әдіс – тәсілдері арқылы Б.Момышұлы шығармаларын оқытудың жаңа ғылыми – әдістемелік жүйесі ұсынылған. Осылайша, зерттеу барысында әдебиет пен әскер майданында қолына қару мен қалам алған автор шығармаларының мазмұндық әрі көркемдік ерекшеліктері ескерілген. Сәйкесінше, оқытудың жаңа әдіснамалық моделі тың әдістер арқылы ұсынылып, тиімділігі дәлелденді.

https://doi.org/10.48081/JFMW7453

2023

Выпуск 4