The article examines the value picture of the world of a person as a linguistic social personality, since values serve as an indispensable component of a person’s characteristics. Utilitarian values are defined as the dominant consideration in the article. To reveal them, utilitarianism is considered as the core of the principle of utility, when the main guideline for a person’s actions and thoughts is the good, both public and personal. The fundamental principles in considering utilitarianism were the studies of J. Mill, J. Bentham, F. Hutcheson, C. Bekaaria, C. Helvetius. The formation and development of utilitarian values are analyzed based on the material of artistic works of Russian- and German-speaking authors. Speech acts are analyzed, in which the statements and actions of people make it possible to judge the moral values of a person, evaluate his human dignity, as well as his dominant character trait. The results of the study show that the characteristics of values, their implementation and functioning in society are determined, first of all, by intersubjective relations. It is consciousness, as well as the spiritual and emotional state of people and social communities, that influence all spheres of human life. Numerous examples prove that utilitarian values are manifested in life through a person’s relationship to himself, to other people, to society and to nature.

https://doi.org/10.48081/TNCR3174

2024

Выпуск 2

The article examines the importance of studying dramatism in contemporary Kazakh prose. In today's global literature, the influence of modern times has been recognized in order to maintain the continuity of Kazakh literature. The problem of revealing the nature of dramatism in prose has been resolved. Dramatism in prose not only reflects societal values but also shapes the national literary worldview. Contemporary Kazakh writers are faced with various responsibilities. One of them is the effective use of dramatism in their works. It is clear that the nature of dramatism in prose is closely related to historical events, which underscores the diverse nature of its manifestation. While the debate on dramatism in prose can be divided into open and hidden, the particularity of the debate in contemporary Kazakh prose offers answers to questions about its essence. Exploring the inner struggles of characters in short novels sheds light on the social and cultural norms of Kazakh society. The analytical approach in contemporary literary studies often utilizes interpretative methods to examine the text. The development of the postmodern literary worldview is related to updating the interpretive approach. For instance, short novels with plots and actions but no central character. Interpreting such short novels necessitates the assistance of various humanities sciences such as psychology, sociology, and anthropology. The deduction method has been employed in interpreting dramatism to emphasize the significance of the debate in contemporary prose.

https://doi.org/10.48081/RFCR6189

2024

Выпуск 2

Статья посвящена анализу когнитивно-оценочной интерпретации понятия «гордость». Цель статьи – исследовать способы оценочной, референтной, языковой и содержательной интерпретации концепта в художественном тексте. Основные направления и идеи исследования заключаются в понимании интерпретации как процесса и результата субъективного понимания человеком мира и себя в этом мире, как процесс и результат субъективной репрезентации мира, основанной, с одной стороны, на общечеловеческих представлениях о мире, и, с другой стороны, на личном опыте взаимодействия человека с миром. Это проекция мира, знание о мире. Научная новизна – в привлечении к анализу концепта интегративного подхода, использовании интерпретативного, когнитивно-матричного и концептуального методов анализа. Методология исследования включает применение матричного формата знаний, концептуального анализа; когнитивно-матричного моделирования; моделирование частной когнитивной матрицы, контрастивно-сопоставительного анализа. Основные результаты: показана возможность привлечении интерпретативного подхода к анализу концепта «гордость», выявлены способы когнитивно-оценочной интерпретации, описана концептосфера художественного текста. В ходе сложной референтно-языковой и содержательно- интерпретирующей оценочной деятельности концепт «гордость», объективированный в языковой форме, формируется в результате понятийного осмысления признаков истинной гордости

https://doi.org/10.48081/LJXJ2793

2024

Выпуск 2

В данной статье исследуется влияние деятельности учащихся в научных проектах по русскому языку на формирование их научной речи. В современном образовательном пространстве акцентируется значимость развития учащихся в области научного и исследовательского мышления, а также владения научной речью. На основе анализа существующих научных исследований и практического опыта автор обосновывает значимость проектной деятельности в развитии научной речи учащихся. Для стимулирования и развития научной речи автором предлагается активное вовлечение учащихся в научные проекты. Отмечается, что такая практика способствует формированию навыков формулирования научных вопросов, анализа и интерпретации данных, аргументации и представления результатов, подведения итогов исследования. Автором подчеркивается важность коммуникативных навыков и развития критического мышления через коллективное исследование и обсуждение проектов. В статье приведены результаты анкетирования учащихся об уровне владения ими научным стилем речи, стилистический анализ научных текстов учащихся на начало и конец эксперимента. Эта статья представляет интерес для специалистов в области образования, педагогики и лингвистики, а также для всех, кто интересуется развитием научной речи учащихся.

https://doi.org/10.48081/NOXY9189

2024

Выпуск 2

Статья посвящена изучению индивидуальных стратегий, которые обучающиеся используют при создании когнитивных проекций в условиях учебного дискурса. Создание когнитивных проекций базируется на связи новой информации с уже существующими знаниями, что помогает индивиду лучше усвоить и применить учебный материал. В статье систематизированы модели, полученные в ходе анализа реакций-обоснований ответов на тестовые задания к тексту по грамотности чтения, представлена их классификация. Реакции-обоснования были созданы обучающимися только на те задания, которые они не смогли выполнить верно или при выполнении которых возникли трудности. Обоснования, рассмотренные как когнитивные проекции при восприятии текстов и заданий, классифицированы по следующим типам: тексты-рассуждения, тексты-убеждения, тексты-мнения, тексты-отрицания. Для выявления моделей, реализующих индивидуальные стратегии в работе использована методика когнитивного картирования и метод контент-анализа. Полученные результаты позволяют выявить особенности восприятия информации, содержащейся в тексте и заданиях, которые затрудняют выбор правильного ответа. На основе анализа особенностей поэтапного восприятия текста и тестовых заданий к нему предпринята попытка выявить возможные причины искажения содержания в процессе восприятия.

https://doi.org/10.48081/XITP2144

2024

Выпуск 2

В современном мире значительно возрос интерес научного мира к восприятию речи со стороны психологии и филологии как междисциплинарная основа. Так Копыленко М. М. указывает на специфическую функцию психики человека, которая рассматривает процессы восприятия слов, их организацию в памяти человека, особенности процессов речевого понимания и говорения. Структура и организация внутреннего лексикона человека, и в особенности его роль в процессах восприятия родной и иностранной речи, является одной из наиболее интересных и актуальных проблем современной психолингвистики, выражаемых понятием «ментальный лексикон". В статье описаны результаты экспериментального исследования по выявлению уровня и прочности усвоения внутренней иноязычной лексики в учебной ситуации на примере преподаваемой дисциплины «Профессионально-ориентированный английский язык» у студентов 3 курса педагогических специальностей университетов «Туран», ЕНУ имени Л. Гумилева. Следует отметить, что, несмотря на возрастающую роль английского языка в Казахстане в настоящее время, указанная психолингвистическая проблема, пожалуй, наименее разработана. Цель статьи - описать результаты научного исследования процесса вхождения иностранного слова в систему внутреннего лексикона студента на уровне профессиональной подготовки. Используемая методика: анкетирование (выявление порога «образовательного» лексического минимума, установление количества слов-стимулов) и сравнительная диагностика (на начало проведения исследования и при завершении). Исследование основывалось на данных, полученных от преподавателей английского языка университета, работающих со студентами курса выпускных педагогических специальностей в количестве 134 человек (ПиМНО, ПиМДО, Педагог-психолог). Основные выводы: полученные данные позволяют выявить специфику вхождения иноязычного слова в систему внутреннего лексикона студента на профессиональном уровне, составление словаря слов-стимулов.

https://doi.org/10.48081/VNPE5867

2024

Выпуск 1

Мақалада қазіргі күні өзектілігін жоймай келе жатқан тілдесімнің бір түрі – бейвербалды амалдар сөз етіледі. Осы уақытқа дейін бейвербалды амалдар психологиялық және тілдік тұрғыда жан-жақты зерттелгенімен, әлі де бұл салада қарастырылатын сұрақтар аз емес, әсіресе ұлттың танымына, салты мен дәстүріне сай жұмсалатын тілден тыс құралдарды, ым-ишараттарды тілдік тұрғыда талдау өзекті мәселелердің бірі болып келеді. Паралингвистикалық амалдарды ұлттың танымы тұрғысында қарастырған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, нақты тілдік деректер арқылы қазақ танымына сай қолданылған ишараттардың мағынасына талдау жасалады, олардың қолданыс аясы аняқталады. Қамшы қазақ халқының киелі құралының бірі екенін талдай келе, оның негізінде жасалатын ишараттардың беретін мағынасы анықталып, жұмсалу аясы белгіленді. Тарихи тақырыпта жазылған шығармалардан алынған мысалдар арқылы мағынасына талдау жасалды. Халық өміріндегі қайғылану, қайғыға ұшырау кезінде жасалатын ишараттарға тоқталып, көркем шығармадан алынған мысалдар негізінде талданды. Халық танымында қара түс қайғыны сипаттайды дей келе, оны тілдік тұрғыда жан-жақты талдайды. Қазақ халқының айтар ойын тура айтпай, бейвербалды амалдар арқылы да тұспалдап жеткізіп отырғандығын дәлелдейді.

https://doi.org/10.48081/VKTS3286

2024

Выпуск 1

Бұл мақалада ХХ ғасыр басындағы ұлт зиялыларының тұлғасы сомдалған пьесалардағы көркемдік-тарихи шындық мәселесі зерделенеді. Осы орайда Мағжанның өміріне қатысты Жолтай Жұмат-Әлмашұлының «Абақты-ғұмыр», Виктор Шалаевтың «Мағжан соты», Дулат Исабековтің «Жүз жылдық махаббат», Алмас Нүсіптің «Мағжан», Жұмагүл Солтиеваның «Әйел махаббаты» пьесалары зерттеу нысанаға алынды. Алаш зиялысы ретінде Мағжан Жұмабаевтың тұлғасын сахналаудағы тұстары арнайы қарастырылып, әрбір драматургтің өзіндік шеберлік деңгейіне де назар аударылды. Осы туындылардағы басты кейіпкер Мағжанның бейнесі арқылы көрініс тапқан алаш зиялыларының тұлғасы қаншалықты тарихи шындықпен байланысып жатқаны ашып көрсетіледі. «Абақты-ғұмыр» туындысындағы Нәзір Төреқұлов, Сұлтанбек Қожанов; «Мағжан соты» пьесасындағы Міржақып Дулатов, Әлихан Бөкейханов, Мұхамеджан Тынышпаев, Сәкен Сейфулин; «Жүз жылдық махаббат» пьесасындағы Сәкен, Бейімбет, Ілияс; «Мағжан» туындысындағы Бернияз Күлеев пен Мұхтар Әуезов есімдерінің ардақталуы негізсіз еместігі талданады. Саяси қуғынға ұшыраған ұлт зиялыларының тағдыры сахналанған кейбір пьесалардағы ортақ ұқсастықтардың болуы да, олардың алынған фактілердің дұрыстығын нақтылап көрсететіндігімен ерекшеленетіні де сөз етілді. Пьесалардағы тарихи тұлғалардың көркемдік шындықпен қабысып жатқандығына баса назар аударылды. Республикалық, аймақтық театр сахналарында толығымен қойылған драмалық қойылымдардың маңызы да қамтылды.

https://doi.org/10.48081/FLSF7955

2024

Выпуск 1

Мақалада тұрмыс-салт ертегілердегі ұлттық дүниетаным көрісіндегі туралы сөз қозғалады. Қазақ рухани мәдениетінің қалыптасуы мен дамуында ертегілердің де өзіндік орны бар. Мәдени мазмұнның өлшемі адамның ежелгі заманнан бастап прогреске дейінгі эволюциясы ретінде қарастырылады, сонымен бірге әртүрлі қоғамда мәдени айырмашылықтар әр түрлі түсіндіріледі. Қоғам өркениет белгілері жағынан неғұрлым күшті болса, соғұрлым мәдени дамуы да прогрессивті болады деп түсінуге негіз бар. Нақты тақырыптарға терең үңілмес бұрын, тұрмыс-салт ертегілерінің көркемдігі мен мәдени маңызын бағалау маңызды. Ертегілер табиғат әлемінің сұлулығын және адам өміріндегі күрделілігін жеткізетін терең эмоцияларға және жарқын бейнелерге толы болды. Адамдар өз өнері арқылы терең моральдық және философиялық шындықтарды жеткізу үшін табиғи әлемнің метафораларын қолданды. Зерттеп-зерделеп отырған мақаламызда зерттеу нысанына алынып отырған ертегілердің ұлттық мәдениеттің лингвомәдени бағыттағы дамуына қосқан өзіндік үлесі талданып, тіл мен мәдениеттің өзара байланысы жаңа қырынан ашылады. Мақаланың қорытынды бөлімінде негізгі бөлімге тұжырымдама жасап, нақты талдаулар арқылы қорытынды ой ұсынамыз. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі бірқатар ізденістерге де шолу жасап, өзіндік бағамызды береміз. Тіл мен мәдениет тұрғынан зерттелінетін тұрмыс-салт ертегілерінің дүниетанымдық ерекшелігін анықтаймыз. Халықтың ең негізгі этникалық бірлігі – дүниетаным. Осыны ескерсек, біздің зерттеу нысанымыздың құндылығы анықтала түседі. Маңыздысы, бұл құндылықтар қазіргі қоғамда да өзекті болып қала береді.

https://doi.org/10.48081/GNQH4983

2024

Выпуск 1

Ұлттың рухани деңгейін танытатын әдебиеттану ғылымы бүгінгі дәрежесіне дейін түрлі даму жолдарынан өтті. Ол көнеден-көркемдікке, жалпыдан нақтылыққа дейінгі өсу жолдарында түрлі қоғамдық көзқарастарды бастан кешірді. Қазақстанда әдебиеттану ғылымының пайда болуы, қалыптасуы, жетілуі ұлт тарихы секілді талай кезеңдерді бастан өткерді. Ұлт мәдениетін тану кезінде сырттан таңылған қасаң талаптарға тәуелді болды. Ол әдебиет зерттеушілерінің адымын аштырмады, айтарын анық айтқызбады. Солай бола тұрса да өресі биік тұлғалар тарапынан ұлттық, әдеби-сыни ой-пікірлер айтылып отырды. Ол әдеби айтыстан, жеке мақаладан, оқулықтардан монографияға дейінгі еңбектерді тудырды. Бұл мақалада І.Жансүгіров шығармашылығының зерттелуін әлеуметтік-тарихи процестермен байланыстыра қарастыру арқылы қазақ әдебиеттану ғылымының даму ерекшеліктеріне талдау жүргізілді, қазақ әдебиетінің ғасыр басындағы дамуының ішкі заңдылықтары ашып-айқындалды. Әдебиеттің тұтас бір дәуіріне – күрделі әрі қайшылығы мол дәуіріне қатысты жаңа деректер, тың ой-пікірлер, толымды ғылыми жинақтаулар, сыни талдаулар қосылды. Ілияс Жансүгіровтың шығармашылығын бағалауда ұзақ жылдар бойы кеңестік жүйенің саяси ұстанымдарымен жазылып, бағаланып, сараланып, танылған көзқарастар ығыстырылып, қазақ әдебиеттану ғылымының кейінгі кезеңдегі тың зерттеу бағыттарындағы озық ұстанымдар, жаңаша пайымдау, тың нәтижелер негізге алынды. Қаншама жыл бойы құрсауда болған шығармашылық ой сыртқа шықты, тыйым салынған ойлар мен пікірлер айтылды. Әдеби айтыстар төңірегінде талдаулар ұсынылды, ұлт әдебиетінің ауыр жүгін арқалаған Ілияс шығармашылығының зерттелуінің алғашқы кезеңі жөнінде кең көлемді мағлұматтар берілді. Әдеби даму заңдылықтарының басты ерекшеліктері сараланып көрсетілді.

https://doi.org/10.48081/WHCS8850

2024

Выпуск 1