Мақалада қазіргі қазақ әңгімесіндегі тарихи поэтика мәселесі қарастырылады. Жазушы Айгүл Кемелбаеваның «Көкенай мен Қалқаман», «Ереймен мен Ақынай» әңгімелерінде әдебиеттанудағы образды ойлау синкретизмі және оның формаларының байқалуын және оның қазақ прозасында тарихи құндылықтарды қазіргі заманмен байланыстырып, мәдени байлықты ұрпаққа дәстүр мұраны байыту және қайта шешу үшін өрнектегенін пайымдаймыз. Жазушының әдебиеттанушы ретінде де, шығармашыл тұлға ретінде де, азаматтық позиция тұрғысынан да поэтикадағы көркем модальдылықты автор қолданған сөз арқылы тану-зерттеу міндетін қойып, өз тарапымыздан сюжеттің поэтикадағы көркем модальдылықты құрушы фактор болатын мәселесін ұсынамыз. Мәселенің теориялық негізделуін ресей әдебиеттануында зерттеуші ғалым Н. Д. Тамарчинконың «Әдебиет теориясы» қарастыратын теориялық поэтиканы толықтыратын тарихи поэтика жайында түсініктен алдық. А. Н. Веселовский құрған, сол ізденісті дамытып жалғаспалы зерттеген еңбек – тарихи поэтика бойынша мәдениеттанушы, тарихшы, әдебиетшілерге арналған алғашқы оқу құралы екендігімен маңызды. Теориялық әдебиеттанудың осы саласының негізгі мәселелері – әдебиеттің өзі де, оның мәнді категориялары: авторы мен кейіпкері, сөзі мен бейнесі, сюжеті, жанрлары және тағы басқа әдебиеттің дамуының барлық кезеңдерін қамтитын және бір тақырыпқа жазған екі авторды салыстырмалы материалда талдап, нақты жазушының туындысымен байланыстыра аламыз. Айгүл Кемелбаеваның «Көкенай мен Қалқаман», «Ереймен мен Ақынай» әңгімелеріне пікір білдірген бірнеше әдебиеттанушы, жазушы түйінін қорытындылап, сол негізде ізденіс қорытындысы мәтінтану, мәтін талдау жұмысында саралау мүмкіндігімен жалғасты. Зерттеуші А. Федорованың орыс әдебиетіндегі тарихи поэтика туралы талдауларды жинақтап құрастырған еңбегінде қарастырған теориялық поэтика мәселесі тұжырымдарын жалғастырдық. Қарастырылатын қазақ әңгімесіндегі автордың дәстүрлі тарихи шындыққа заманауи ой-шешімі, кейіпкер тағдыры тармақтарын жаңаша пайыммен өрнектеуін зерттеуге мүмкіндік берді. Сондықтан жазушы Айгүл Кемелбаеваның әңгімесі арқылы көркем мәтіндегі тарихи поэтика мәселесі жеткілікті дәлелмен ашылады. Тақырыпты зерттеуде көркем шығармашылықтағы адамның өзіне-өзі бағдарлама жасауы және өзін-өзі тануы мәселесі таңдалды. Автор мәтінінің энергетизмі қаралды. Әдеби туындыны қабылдаудың синергетикалық аспектілері ескерілді. Әдебиет теориясын нақты көркем шығарманың мағынасына енудің жолы мен құралы ретінде қарастыру мақсатын орындадық. Салыстырмалы тарихи әдіс – тарихи өзгерістердің табиғатын, себептері мен салдарын түсінуге, сондай-ақ тарихи процестің заңдылықтарын ашуға көмектесетіні басшылыққа алынды.

https://doi.org/10.48081/JAQO4112

2023

Выпуск 4

The article is devoted to the problem of identifying the features of the interpretation of realias in religious discourse by the material of the sermons of English-speaking Islamic theologians. This article discusses such concepts as "Islamic discourse", "interpretation of Islamic realias", "translation transformations". Possessing significant cultural and pragmatic potential, realias still cause a number of difficulties both in terms of extralinguistic interpretation and in terms of translation adaptation. Sermons cannot be imagined without Islamic realias, they accumulate a significant amount of nationally significant information, reflect the history, religious beliefs and culture of the people to which they belong. As a result, there is a great need to study issues related to the interpretation and translation of Islamic realias in the English language discourse. A corpus of Islamic realias has been formed for further translation analysis. In the practical part, the collected material has been correlated with the existing principles of realia division, and the identified nominations denoting realias have been classified according to the thematic principle, and are also arranged in lexico-semantic fields. In the translation aspect, the ways of transferring Islamic realias into Russian are considered and described.

https://doi.org/10.48081/JWOH5105

2023

Выпуск 4

В данной статье собраны легенды, факты, касающиеся личности Едиге в трудах известного казахского поэта, фольклориста, историка, этнографа, востоковеда Машхур Жусип Копеева. Также подробно рассмотрены образцы собранные Машхур Жусипом об Едиге, о том как он их собирал из уст народа, с какой целью публиковал и исследовал. В текстах, относящихся к Едиге, встречаются ценные факты, касающиеся известных казахских исторических деятелей Токтамыс хана, Абылай хана, Толе би, Тогас би и др. Здесь взаимно сравниваются и всесторонне рассматриваются различные варианты образцов, опубликованные в разных сборниках, книгах, касающиеся личности Едиге. Особенности и отличия, возникшие в ходе этих сравнений, будут подробно рассмотрены в статье. Некоторые образцы фольклора, относящиеся к личности Едиге, сохранились только в рукописях Машхур Жусипа. Все это показывает, насколько ценны исторические легенды, собранные Машхур Жусипом, в том числе фольклорные образцы, относящиеся к личности Едиге. Кроме того, мнения и факты об Едиге изучаются в сравнении с трудами таких ученых, как Г. Потанин, О. Альжанов, Н. Торекулов, Х. Досмухамедов, М. Ауэзов, С. Каскабасов, Р. Бердибаев, Ш. Ибраев, С. Сикымбаева и др.

https://doi.org/10.48081/TYUU7051

2023

Выпуск 4

Мақалада лингвомәдениеттану арқылы адамзатты зерттеуде тұлғаның жеке мінездемесі, оның ішінде гендер саласының маңыздылығы қарастырылған. Себебі аталмыш тақырып қазіргі қазақ қоғамындағы гендерлік идеялардың эволюциясына және оның әдебиетке әсеріне назар аударатын өзекті зерттеу болып табылады. Бұл тақырып феминистік және маскулинистік гендерлік рөлдерді талдауды, ер және әйел адамға тән жыныстық ерекшеліктерді және сәйкестікті зерттеуді көрсетеді. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі гендерлік аспектіні зерттеу мәдени контекстіні қалыптастыру және гендерлік әділеттілік пен әртүрліліктің маңызды мәселелері бойынша диалогты қолдау үшін маңызды. Бұл тақырып қоғамдағы өзгерістер мен гендерлік мәселелерді қабылдауды көрсететін дамуды жалғастыруда және қазіргі әдеби пікірталастың маңызды аспектісі болып қала береді. Осылайша көркем шығарма арқылы ерлер мен әйелдердің қарым-қатынасымен қатар ұлттың, мәдениеттің ерекшелігін көрсетуге болады. Талдауға түсіп отырған Тынымбай Нұрмағамбетовтың кейіпкерлер арқылы қоғамдағы шынайы өмірді, отбасындағы дағдарысты және мәдениетті, ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасын, жұбайлық өмірден тыс қатынастырды көркем әдебиеттегі мәтін арқылы жеткізу болып табылды. Еркек пен әйел, бойдақ жігіт, үйленген ер адам мен тұрмыс құрмаған қыз категориясындағы кейіпкерлер тілі, кейіпкерлердің ішкі әлемі арқылы олардың тұлғалық, гендерлік және әлеуметтік рөлдерінің өзгешеліктері көрсетіледі.

https://doi.org/10.48081/XEUV6158

2023

Выпуск 4

When the development of globalization processes become a huge field of communication, the question of the effectiveness of inter-ethnic interaction arises in the world. In this regard, it is very important to have a proper understanding of the worldview of a nation. This article is devoted to the close connection between the national worldview and language as well as the translation and interpretation of the concepts presenting the linguistic image of the world on the base of Abai’s works were studied and conceptualised in western surveys. This article examines the important values for science which are scientific and practical values. The problems of conceptualization of historical and cultural concepts and reception in other nation’s consciousness are determined through the analysis of the linguistic image of the world. The results of the research can be used in the course «Abai studies» and in linguistics, philosophy, cultural studies as well as in conducting research works. In the study of the linguistic image of the world as a cultural phenomenon, various paradigms, linguistic and cultural categories were considered based on the principle of consistency and interdisciplinary approach. The works of western researchers dealing with the problems of Abai studies, poems from Abai’s complete collection of works were selected as the object of research. Key words: culture, language, linguistic image of the world, national worldview, concept, metaphor, dialogue of cultures.

https://doi.org/10.48081/HVKS6913

2023

Выпуск 4

This article discusses the general characteristics and main periods of development of Russian literature of the Pavlodar Irtysh region as an essential part of Kazakhstani literary process. As a continuation of a series of articles on the regional literature of the region as an object of the author’s doctoral dissertation research, this study summarizes currently available information on this topic and presents the author’s concept of periodization of the Russian literature of the region according to the socio-political, cultural, ideological processes in regional, Kazakhstani and world space. The study allows to identify the distinction of the literary process of the Pavlodar Irtysh region in its retro- and perspective based on systematization of literary facts of more than a century of history, and as a result, to qualify the place of this literature in the Kazakhstani and world literary continuum. At the initial stage of its origin, regional literature was associated with writers, who later became remarkable figures of Soviet Russian literature, but protected a metaphysical, spiritual connection with Pavlodar and Kazakhstan as a whole. At the second stage of its development, the Pavlodar Russian-speaking literature was in compliance with the development of Soviet Russian literature. The third period of development is characterized by feelings of uncertainty, anxiety for the future of the country and people, for the retaining of the moral and spiritual foundations of a society. At the present stage, Internet resources are becoming a favorite form of communication between word-painters and readers, suggesting various forms of self-presentation of authors, the possibility of feedback and commenting; the women’s poetry is developing.

https://doi.org/10.48081/WJPP9874

2023

Выпуск 4

Ғылыми мақала жарнама дискурсындағы вербалды және бейвербалды коммуникацияның ерекшелігін зерттеуге арналған. Жарнама дискурсындағы коммуникативті хабарлама мақсатты аудиторияға вербалды және бейвербалды кодтардың өзара әрекеттесуі аясында жеткізіледі. Жарнамалық дискурс – бұл жарнамалық өнімді тарату арқылы жүзеге асырылатын жарнама берушілер мен адресаттар арасындағы қарым-қатынас. Вербалды және бейвербалды амалдар арқылы кодталған ақпаратты зерттеу, коммуникативтік қызметін анықтау тіл білімі үшін өзекті болып табылады. Мақала авторлары жарнама дискурсындағы мағына мен ақпараттың вербалды және бейвербалды кодтар арқылы берілу ерекшелігін анықтау мақсатын қойған. Зерттеу тақырыбына қатысты шетелдік және отандық зерттеушілердің еңбектеріне шолу жасалып, ондағы ғылыми тұжырымдар сарапталады. Жарнама дискурсында вербалды және бейвербалды кодтарды қолданудың ерекшеліктері анықталады. Жарнама дискурсы адами құндылықтар жүйесі туралы маңызды ақпарат беретіні, вербалды және бейвербалды қарым-қатынас мағына мен ақпаратты кодтау жүйесі екендігі, жарнама дискурсында ұсынылып отырған өнім не қызмет адресаттың логикасына әсер ететіндей мықты дәлелмен берілу керектігі, мақсатты аудиторияға сенімділік тудыру қажеттігі дәлелденеді. Жарнама дискурсындағы вербалды және бейвербалды коммуникация логотиптер, үрлемелі және сыртқы жарнамалар мысалында қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/NYJI7910

2023

Выпуск 4

Мақалада қазақтың көрнекті ғалымы, фольклортанушы, филология ғылымдарының докторы Едіге Дәріғұлұлы Тұрсыновтың фольклортану саласындағы өзіндік орны, ерекшелігі сөз болып, ғалымның «Қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисі» еңбегіндегі әдеби-теориялық құбылыстары талданып, баяндалады. Ғылыми ойға қозғау салған туындысы тұрмыс-салт ертегілерінің басқа ертегілер түрінен кеш қалыптасты деген пікірдің қателігін дәлелдеді және барлық түркі-моңғол, сонымен қатар көптеген әлем халықтарының фольклорлық материалдарын пайдалана отырып, тарих, тіл білімі, мәдениеттану, этнография ғылымдарына сүйене отырып, фольклорды кешенді зерттеу әдісін қолданды. Фольклортанушының ежелгі дәуірдің фольклорын зерттеуінде этногенез мәселесі, сонымен қатар қазақ халқының тарихи түзілісі түркілік этногенезбен сабақтастықта қарастырылатыны қамтылған. Ғалымның қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисін алғашқы қауымдық қоғамдағы мифтік және тотемдік түсініктермен байланыста зерттегені талданады. Е.Тұрсыновтың тұрмыс-салт ертегілерінің сюжеттік құрамының толығу жолдары мен кейіпкерлер образдарын жан-жақты аша білетіндігі баяндалады. Мақалада фольклортанушы кейіпкерлер жүйесін, олардың генезисін, қызметін ежелгі дүниетанымдық көзқарастармен және тарихи өзгерістермен байланыстыра отырып зерттегені қамтылған. Едіге Тұрсыновтың аталған еңбегінде тұрмыс-салт ертегінің жанрлық ерекшелігін ғылыми дәйектілікпен анықтап беруі талданып, баяндалады.

Уважаемый Автор! 1) Список использованных источников не менее 10 не более чем 20 наименований.

2023

Выпуск 4

Abstract: The perception and expression of time and space in human language has long captivated researchers across multiple disciplines. This study delves into the diachronic evolution of temporal and spatial language, examining the shifts and development patterns in various languages throughout different time periods and cultural contexts. By analyzing linguistic corpora representing diverse languages, epochs, and genres, the research investigates the impact of historical, cultural, and environmental factors on the evolution of temporal and spatial expressions. Through quantitative and qualitative analysis of grammatical structures, lexicon, and metaphors, this study highlights significant patterns and changes in human understanding and communication of time and space. The findings offer insights into the dynamic nature of linguistic evolution and suggest implications for theories of language development, cognitive processes, and the intricate relationship between language and human experience. Through an examination of linguistic artifacts, texts, and historical records, this study uncovers the intricate trajectory of how societies have linguistically represented temporal and spatial dimensions. By identifying patterns of change and continuity, the research highlights the interplay between linguistic structures, cognitive capacities, and cultural contexts. The findings illuminate the dynamic processes that have contributed to the shaping of temporal and spatial language, ultimately deepening our understanding of the complex relationship between language, cognition, and cultural evolution. This work offers valuable insights into the mechanisms that underlie linguistic change and provides a broader perspective on the ways in which humans have grappled with conceptualizing time and space throughout history.

https://doi.org/10.48081/RQFE2490

2023

Выпуск 4

Мақалада ақын, ойшыл, тарихшы-этнограф, шығыстанушы М.Ж.Көпеевтің қазақ тілінің қоғамдық маңызы мен қызметі туралы ғылымаралық тұжырымдары қарастырылады. Авторлардың пайымдауынша, Мәшһүр Жүсіп тіл білімінің әр алуан саласы туралы мол хабардар болып, оны пәнаралық сипатта жан-жақты пайымдай білген. Ол тіл білімінің грамматикалық құрылысына, тіл мәдениетіне, тілдің тарихына, оның әлеуметтік қырларына, сонымен қатар басқа да ғылым салаларымен байланысына қатысты мәселелерге назар аударып отырған. Өкініштісі сол, осыншама лингвистикалық мұра әлі күнге дейін нақты, әрі толық зерделенбей, түрлі сала зарттеушілерінің, оның ішінде лингвистердің, қаперіне ілінбей келеді. Осыған байланысты мақала авторлары оның лингвистика мен жаратылыстану ғылымының арақатынасы туралы дәлелді көзқарастарын зерттеушілерге ойтүрткі болуы керек деп санайды. Мақалада сондай-ақ «Дала уалаяты газетінде» жарияланған Мәшһүр Жүсіп жазбаларын түгендеу, шығармаларын кезеңдеп ретке келтіру және жүйелеу міндеті де қойылады. Себебі 2010 жылы шыққан тұлғалық энциклопедия мен 2013 жылы жарық көрген 20 томдық шығармалар жинағы Мәшһүр Жүсіптің «Дала уалаяты» газетіндегі мақалаларын толық қамтымаған. Соның бірі ретінде мақала авторлары М.Ж.Көпейұлының қазақ тіліне қатысты жаңа мақаласын тапқандарын, онда көтерілген мәселелердің қазір де зор мәнге ие екендігін айтады. «Дала уалаяты газетінде» жарық көрген «К вопросу о тюркских наречиях» атты бұл мақаланы сол тұста қазақ тіліне өзге тілдерден сөз алу қауіптілігіне тойтарыс берген құнды еңбек деп қарастыру керек дейді. Мақала Мәшһүр Жүсіптің басты бағыт, негізгі ойы қазақ халқының тіл мәдениетіне өте жауапкершілікпен қарағандығы туралы идеясын алдыңғы қатарға шығарады. Сондай-ақ, қазақ тілін басқа тілдермен салыстырғанда мәдениет, өнер санатындағы құбылыс сияқты бағалау қажеттігін тұжырымдайды.

https://doi.org/10.48081/UWYS4150

2023

Выпуск 4