Мақалада қазіргі күні өзектілігін жоймай келе жатқан тілдесімнің бір түрі – бейвербалды амалдар сөз етіледі. Осы уақытқа дейін бейвербалды амалдар психологиялық және тілдік тұрғыда жан-жақты зерттелгенімен, әлі де бұл салада қарастырылатын сұрақтар аз емес, әсіресе ұлттың танымына, салты мен дәстүріне сай жұмсалатын тілден тыс құралдарды, ым-ишараттарды тілдік тұрғыда талдау өзекті мәселелердің бірі болып келеді. Паралингвистикалық амалдарды ұлттың танымы тұрғысында қарастырған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, нақты тілдік деректер арқылы қазақ танымына сай қолданылған ишараттардың мағынасына талдау жасалады, олардың қолданыс аясы аняқталады. Қамшы қазақ халқының киелі құралының бірі екенін талдай келе, оның негізінде жасалатын ишараттардың беретін мағынасы анықталып, жұмсалу аясы белгіленді. Тарихи тақырыпта жазылған шығармалардан алынған мысалдар арқылы мағынасына талдау жасалды. Халық өміріндегі қайғылану, қайғыға ұшырау кезінде жасалатын ишараттарға тоқталып, көркем шығармадан алынған мысалдар негізінде талданды. Халық танымында қара түс қайғыны сипаттайды дей келе, оны тілдік тұрғыда жан-жақты талдайды. Қазақ халқының айтар ойын тура айтпай, бейвербалды амалдар арқылы да тұспалдап жеткізіп отырғандығын дәлелдейді.

https://doi.org/10.48081/VKTS3286

2024

Выпуск 1

Бұл мақалада ХХ ғасыр басындағы ұлт зиялыларының тұлғасы сомдалған пьесалардағы көркемдік-тарихи шындық мәселесі зерделенеді. Осы орайда Мағжанның өміріне қатысты Жолтай Жұмат-Әлмашұлының «Абақты-ғұмыр», Виктор Шалаевтың «Мағжан соты», Дулат Исабековтің «Жүз жылдық махаббат», Алмас Нүсіптің «Мағжан», Жұмагүл Солтиеваның «Әйел махаббаты» пьесалары зерттеу нысанаға алынды. Алаш зиялысы ретінде Мағжан Жұмабаевтың тұлғасын сахналаудағы тұстары арнайы қарастырылып, әрбір драматургтің өзіндік шеберлік деңгейіне де назар аударылды. Осы туындылардағы басты кейіпкер Мағжанның бейнесі арқылы көрініс тапқан алаш зиялыларының тұлғасы қаншалықты тарихи шындықпен байланысып жатқаны ашып көрсетіледі. «Абақты-ғұмыр» туындысындағы Нәзір Төреқұлов, Сұлтанбек Қожанов; «Мағжан соты» пьесасындағы Міржақып Дулатов, Әлихан Бөкейханов, Мұхамеджан Тынышпаев, Сәкен Сейфулин; «Жүз жылдық махаббат» пьесасындағы Сәкен, Бейімбет, Ілияс; «Мағжан» туындысындағы Бернияз Күлеев пен Мұхтар Әуезов есімдерінің ардақталуы негізсіз еместігі талданады. Саяси қуғынға ұшыраған ұлт зиялыларының тағдыры сахналанған кейбір пьесалардағы ортақ ұқсастықтардың болуы да, олардың алынған фактілердің дұрыстығын нақтылап көрсететіндігімен ерекшеленетіні де сөз етілді. Пьесалардағы тарихи тұлғалардың көркемдік шындықпен қабысып жатқандығына баса назар аударылды. Республикалық, аймақтық театр сахналарында толығымен қойылған драмалық қойылымдардың маңызы да қамтылды.

https://doi.org/10.48081/FLSF7955

2024

Выпуск 1

Мақалада тұрмыс-салт ертегілердегі ұлттық дүниетаным көрісіндегі туралы сөз қозғалады. Қазақ рухани мәдениетінің қалыптасуы мен дамуында ертегілердің де өзіндік орны бар. Мәдени мазмұнның өлшемі адамның ежелгі заманнан бастап прогреске дейінгі эволюциясы ретінде қарастырылады, сонымен бірге әртүрлі қоғамда мәдени айырмашылықтар әр түрлі түсіндіріледі. Қоғам өркениет белгілері жағынан неғұрлым күшті болса, соғұрлым мәдени дамуы да прогрессивті болады деп түсінуге негіз бар. Нақты тақырыптарға терең үңілмес бұрын, тұрмыс-салт ертегілерінің көркемдігі мен мәдени маңызын бағалау маңызды. Ертегілер табиғат әлемінің сұлулығын және адам өміріндегі күрделілігін жеткізетін терең эмоцияларға және жарқын бейнелерге толы болды. Адамдар өз өнері арқылы терең моральдық және философиялық шындықтарды жеткізу үшін табиғи әлемнің метафораларын қолданды. Зерттеп-зерделеп отырған мақаламызда зерттеу нысанына алынып отырған ертегілердің ұлттық мәдениеттің лингвомәдени бағыттағы дамуына қосқан өзіндік үлесі талданып, тіл мен мәдениеттің өзара байланысы жаңа қырынан ашылады. Мақаланың қорытынды бөлімінде негізгі бөлімге тұжырымдама жасап, нақты талдаулар арқылы қорытынды ой ұсынамыз. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі бірқатар ізденістерге де шолу жасап, өзіндік бағамызды береміз. Тіл мен мәдениет тұрғынан зерттелінетін тұрмыс-салт ертегілерінің дүниетанымдық ерекшелігін анықтаймыз. Халықтың ең негізгі этникалық бірлігі – дүниетаным. Осыны ескерсек, біздің зерттеу нысанымыздың құндылығы анықтала түседі. Маңыздысы, бұл құндылықтар қазіргі қоғамда да өзекті болып қала береді.

https://doi.org/10.48081/GNQH4983

2024

Выпуск 1

Мақала қазақ паремиологиялық қордың дамуын кешенді түркология бағытында және пәнаралық зерттеуге арналады. Қазақ тілінде концепт ретінде қарастырылмаған табиғаты әлі толық ашылмаған «қарға» орнитонимінің паремияларға тірек сөз болуының уәждемесі сараланады, тілдік материалдар ретроспективті әдіс бойынша қазіргі кезеңдегі қолданыс ерекшеліктері көне және орта түркі жазба ескерткіштері мәтіндерімен дәйектеледі. Қазақ халқының мифтік-салттық кешені әлем мәдениетінің тоғысында сарапталып беріледі. Сонымен қатар қазақ дүниетанымымен байланыстырылып, әлем мәдениетімен сабақтастығы ағартушылық дәстүр аясында талданады. Әлем, оның ішінде түркі мақал-мәтелдерін тіларалық салыстыру және тарихи-этимологиялық талдау, мақал-мәтелдерді лингвистикалық зерттеу мен лексикографиялық-графикалық түсіндірудің басым бағыттарының бірі – оларды тіларалық салыстыру және бастапқы көзін іздеу болып табылады. Біршама маңызды зерттеулердің барлығына қарамастан, түркі мақал-мәтелдерін салыстырмалы және тарихи-этимологиялық талдаған іргелі зерттеулер жасалмады. Бұл мәселе славян мақал-мәтелдерін зерттеген еңбектерде кездеседі. Аталған құбылыстың таңбалық маңызы мен функционалды прагматикалық аспектісі де зерделенеді. Мақаланың мақсаты қазақ мақалдарының әлем мәдениетімен байланысын паремиологиялық қордағы «қарға қарғаның көзін шұқымайды» мақалының трансформациясын интерпретациялау арқылы сипаттау.

https://doi.org/10.48081/ZVQU1141

2024

Выпуск 1

Ұлттың рухани деңгейін танытатын әдебиеттану ғылымы бүгінгі дәрежесіне дейін түрлі даму жолдарынан өтті. Ол көнеден-көркемдікке, жалпыдан нақтылыққа дейінгі өсу жолдарында түрлі қоғамдық көзқарастарды бастан кешірді. Қазақстанда әдебиеттану ғылымының пайда болуы, қалыптасуы, жетілуі ұлт тарихы секілді талай кезеңдерді бастан өткерді. Ұлт мәдениетін тану кезінде сырттан таңылған қасаң талаптарға тәуелді болды. Ол әдебиет зерттеушілерінің адымын аштырмады, айтарын анық айтқызбады. Солай бола тұрса да өресі биік тұлғалар тарапынан ұлттық, әдеби-сыни ой-пікірлер айтылып отырды. Ол әдеби айтыстан, жеке мақаладан, оқулықтардан монографияға дейінгі еңбектерді тудырды. Бұл мақалада І.Жансүгіров шығармашылығының зерттелуін әлеуметтік-тарихи процестермен байланыстыра қарастыру арқылы қазақ әдебиеттану ғылымының даму ерекшеліктеріне талдау жүргізілді, қазақ әдебиетінің ғасыр басындағы дамуының ішкі заңдылықтары ашып-айқындалды. Әдебиеттің тұтас бір дәуіріне – күрделі әрі қайшылығы мол дәуіріне қатысты жаңа деректер, тың ой-пікірлер, толымды ғылыми жинақтаулар, сыни талдаулар қосылды. Ілияс Жансүгіровтың шығармашылығын бағалауда ұзақ жылдар бойы кеңестік жүйенің саяси ұстанымдарымен жазылып, бағаланып, сараланып, танылған көзқарастар ығыстырылып, қазақ әдебиеттану ғылымының кейінгі кезеңдегі тың зерттеу бағыттарындағы озық ұстанымдар, жаңаша пайымдау, тың нәтижелер негізге алынды. Қаншама жыл бойы құрсауда болған шығармашылық ой сыртқа шықты, тыйым салынған ойлар мен пікірлер айтылды. Әдеби айтыстар төңірегінде талдаулар ұсынылды, ұлт әдебиетінің ауыр жүгін арқалаған Ілияс шығармашылығының зерттелуінің алғашқы кезеңі жөнінде кең көлемді мағлұматтар берілді. Әдеби даму заңдылықтарының басты ерекшеліктері сараланып көрсетілді.

https://doi.org/10.48081/WHCS8850

2024

Выпуск 1

Мақалада транслингвизмдегі дискурсивті тәжірибе талқыланып, жастардың күнделікті қарым-қатынастағы таңдау тілін анықтау және зерттеу әрекеті жасалды. Дискурс соңғы ғылыми жұмыстарда кеңінен қарастырылып жүргенімен, оны, әсіресе, жастар дискурсы тұрғысынан зерттеу – бүгінгі лингвистикалық зерттеулердің маңызды тақырыптарының бірі. Ал жастар дискурсындағы транслингвизмнің маңыздылығы жастардың қоғамның тілдік бейнесінің айқын көрінісі ретінде танылуымен түсіндіріледі. Сондықтан, мультилингвалды қоғамдағы жастар дискурсында транслингвизмнің орын алуы оны зерттеуге негіз болып табылады. Зерттеу мақаласында отандық және шетелдік тіл білімі саласындағы дискурс және оның түрлері, жастар дискурсы мен транслингвизм сияқты ұғымдарды зерттеген ғалымдардың ғылыми еңбектеріне шолу жасалды. Олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтары, ерекшеліктері аталып, салыстырмалы-салғастырмалы зерттеу жүргізілді. Мақаланың тәжірибелік бөлігінде лингвистикалық аспектіде жастар дискурсындағы транслингвизмді тәжірибе тұрғысынан анықтау үшін сауалнама жүргізіліп, оның нәтижелері талданды. Зерттеудің фокус тобы – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің студенттері, магистранттары, докторанттары және ҚР азаматы ретінде танылған жастар. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – транслингвизмдегі дискурсивті тәжірибедегі жастардың күнделікті қарым-қатынастағы таңдау тілін анықтау және жастардың тілдік репертуарды қолдануын сипаттау болып табылады.

https://doi.org/10.48081/LGRO3602

2024

Выпуск 1

В современном мире значительно возрос интерес научного мира к восприятию речи со стороны психологии и филологии как междисциплинарная основа. Так Копыленко М. М. указывает на специфическую функцию психики человека, которая рассматривает процессы восприятия слов, их организацию в памяти человека, особенности процессов речевого понимания и говорения. Структура и организация внутреннего лексикона человека, и в особенности его роль в процессах восприятия родной и иностранной речи, является одной из наиболее интересных и актуальных проблем современной психолингвистики, выражаемых понятием «ментальный лексикон". В статье описаны результаты экспериментального исследования по выявлению уровня и прочности усвоения внутренней иноязычной лексики в учебной ситуации на примере преподаваемой дисциплины «Профессионально-ориентированный английский язык» у студентов 3 курса педагогических специальностей университетов «Туран», ЕНУ имени Л. Гумилева. Следует отметить, что, несмотря на возрастающую роль английского языка в Казахстане в настоящее время, указанная психолингвистическая проблема, пожалуй, наименее разработана. Цель статьи - описать результаты научного исследования процесса вхождения иностранного слова в систему внутреннего лексикона студента на уровне профессиональной подготовки. Используемая методика: анкетирование (выявление порога «образовательного» лексического минимума, установление количества слов-стимулов) и сравнительная диагностика (на начало проведения исследования и при завершении). Исследование основывалось на данных, полученных от преподавателей английского языка университета, работающих со студентами курса выпускных педагогических специальностей в количестве 134 человек (ПиМНО, ПиМДО, Педагог-психолог). Основные выводы: полученные данные позволяют выявить специфику вхождения иноязычного слова в систему внутреннего лексикона студента на профессиональном уровне, составление словаря слов-стимулов.

https://doi.org/10.48081/VNPE5867

2024

Выпуск 1

Әдебиеттану саласындағы «нарратолия» бағытын зерттеу – бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Әдеби көркем шығармада баяндау тәсілі сюжет арқылы берілетіндіктен, проза жанрына нарративті талдау жүргізу әдісі жиі қолданылады. Поэзияның құрылымы прозадан ерекшеленетіндіктен, автор нарратив бағытының поэзиямен байланысын айқындауды мақсат еткен. Мақалада автор ғылыми терминнің пайда болу және даму кезеңін теориялық тұжырымдарға сүйене отырып жүйелеп, нарративтің негізгі категорияларын баяндау типологиясына негіздеген. Мақалада нарратология ғылымына берілген анықтамалар мен тұжырымдар жинақталынып, поэзия жанрында нарративтік идеяны танудың әртүрлі тәсілдері көрсетілген. Ақын, қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов поэзиясындағы нарративтік идеяларды тануда қолдануға болатын жүйе ұсынылған. Өлең мәтініндегі нарративтік идея мен құрылымдық ерекшеліктердің логикалық байланысына баса назар аударылған. Ақынның поэзиясынан мысалдар келтіріп, талдаулар жасалған. Қорытынды бөлімде автор «нарратив – нарратор мен баяндалатын әлем арасындағы делдал болып табылады, яғни баяндау мәні арқылы туындының шындығын пайымдауға әкеледі» деген тұжырымға келеді. Зерттеу нәтижелерін «Қазіргі қазақ әдебиеті», «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Әдебиет теориясы» салалары бойынша зерттеулерде қолдануға болады.

https://doi.org/10.48081/PPOD7132

2024

Выпуск 1

Аннотация. Мақалада тіл біліміндегі ұлттық киім және сәндік бұйымдар лексикасының зерттелуі қарастырылады. Жалпы әр халықтың ұлттық киімдері сол халықтың рухани өмірінің әртүрлі салаларымен, соның ішінде эстетикалық және діни-магиялық идеялармен байланысты болып келетіндігі жайлы баяндалады. Халық киімі мен сәндік бұйымдарынан халықтың тұрмыс-тіршілігі, оның әлеуметтік құрылымы, әрбір этноәлеуметтік топтың өмір сүру жағдайлары көрініс табуымен қатар, әр түрлі халықтың – көршілес халықпен сан алуан өзара байланыстары мен өзара ықпалының әсерінен де өзгеретіндігі байқалады. Мақалада сән ұғымына байланысты терминдер қарастырылады. Киім атаулары мен сән ұғымына қатысты терминдер қазақтың байырғы сөзінен жасалған, арнайы бектілгеннен бері белсенді қолданыста екендігі айқындалады. Қазіргі қазақ тілінде сән үлгілеріне байланысты лексемалардың біршамасы басқа тілден енгендігі анықталды.

https://doi.org/10.48081/MOVG7201

2024

Выпуск 1

At present the history of linguistics is characterized by an intensive period of replenishment of the Kazakh language with foreign lexis. The emergence of huge number of foreign words of foreign descent and their swift combination in the Kazakh language is clarified by fast changes of public and research life. Many borrowed words entered to Kazakh language in different ways and the reason for these were connected with scientific, economic, political and cultural ties. The samples of hybrid words in Kazakh language and their origin within the unique dialects are given in this article. The structure of creation of hybrid words by means of English and Kazakh languages and the characteristics of their functioning are also given in this article. Hybrid words are considered to be borrowed words. Loan words are words which came from another dialects, not by implies of creating words particular to each language. The penetration of hybrids into Kazakh language and the development of Anglo-Kazakh bilingualism is a result of this very «internationalism» of the English language. All this leads to the creation of a new language situation, the study of which seems to be very relevant nowadays.

https://doi.org/10.48081/RLOA2765

2024

Выпуск 1