Мақалада қазақ тілін шет тілі ретінде меңгертуде қазақ тіліндегі етістіктің шақ формаларын ұсынудың әдістемелік ұстанымдары мен оны үйретудің алгоритмі туралы сөз болады. Кез келген тілді үйретудің мақсаты – тіл меңгерушінің коммуникативтік құзыреттін қалыптастыру. Қазақ тілінің жалғамалы табиғаты тілдік материалды беруде жүйелілікті талап етеді. Тіл меңгертудің алғашқы деңгейінде коммуникативтік әдіс басшылыққа алынса, жоғары деңгейлерде берілетін материалдың түрлі мағыналық реңктерді білдіретін грамматикалық, структуралық ерекшеліктері тілдің құрылымдық-мағыналық жағына баса назар аударуды қажет етеді. Қазақ тілінің шақ категориясының тілдегі көрінісі де осындай күрделі тілдік материалдардың біріне жатады. Осыған орай, бұл жұмыста қазақ тіл біліміндегі шақ, рай категориясы туралы зерттеулерге шолу жасалады да, ХХ ғасырдағы қазақ тіл білімінде жасалған зерттеулерде етістіктің шақ және рай категорияларының формасы мен мазмұнындағы сараланған ерекшеліктер тілді меңгертуде үлкен көмекші құрал бола алатынын айтады. Автор аталған зерттеулерге сүйене отырып, қазақ тіліндегі шақ, рай категорияларын тілді өзге тілді аудиторияда меңгерту барысында қолайлы, әрі тиімді болатындай жүйе жасап оның кестесін ұсынады. Сонымен қатар мақалада қазақ тілі білімі ғалымдары атап көрсеткендей, шақ формаларының арасындағы айырмашылық әртүрлі мезгілдік мағына білдіруінде ғана емес, әрқайсысына тән өзіндік семантикасына байланысты екенін ескере отырып, тіл меңгерушінің тілдік қарым-қатынас жасап үйрену мақсатына сай, көп жылдық тіл үйрету тәжірибесіне негізделген, етістік шақтарының формасы мен мазмұны сараланған қазақ тіліндегі шақ, рай категорияларын ұсынудың алгоритмі көрсетіледі.

https://doi.org/10.48081/KGMQ2582

2024

Выпуск 3

ҒҒылыми мақала қазіргі қоғам ішіндегі тілдік қарым-қатынастағы қазақ халқының ұлттық мәдени мұраның көрінісіне арналады. Мақалада қазақ тілін әрі қарай дамытуда ұлттық мәдени мұраның қосар үлесі туралы айтылады. Себебі ұлттық мәдени мұра ол кез келген халықтың рухани байлығы, алтын қазынасы. Сондықтан болар ұлттық мәдени мұра, әсіресе, тілдік коммуникацияда ерекше орын алып ұлттың болмысына қызығушылық тудырып, адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға жол ашады. Ұлттық мәдени мұра жайлы бірқатар ғалымдардың пікірлеріне сүйене отырып, тілдік қатынастағы олардың ерекшеліктерін айқындау мәселелері қарастырылады. Бұл жерде ұлттық мәдени мұраға не жатады деген сұрақ туындайды. Шынын айту керек, «ұлттық мәдени мұра» ұғымының ауқымы кең. Мәселен, ұлттық мәдени мұраға қазақ халқының салт-дәстүрін де жатқызуға болады. Ұлттық мәдени мұраның негізі болатын бірқатар салт-дәстүр түрлерін келтіре отырып, мақала бетінде олардың адамдар арасында тілдік қатынас жасаудағы танымдық ақпарат беру, сөздік қорын молайтумен, өз халқына деген сүйіспеншілік пен қызығушылық артатыны жайлы айтылады. Қазіргі қоғамда адамдар арасында тілдік қатынасты әрі қарай дамытуда ұлттық мәдени мұраның рөлі ерекше. Себебі тілдік қатынас тамыры тереңге кеткен өмірде өзіндік орны бар қоғамның дамуы үшін ең қажетті қоғамдық-әлеуметтік ақпараттардың жиынтығы арқылы адамдардың бір-бірімен пікір алмасуы – адамдар қатынасының түп қазығы. Сондықтан ұлттық мәдени мұра тілдік қатынастың қайнар көзі, рухани байлығы деген қағида мақала бетінде орын алды.

https://doi.org/10.48081/RTKX8928

2024

Выпуск 3

Ғылыми мақалада интернет-лексиканы зерттеуге ұмтылыс тілдің әлеуметтік табиғатына, әлеуметтік функцияларына, әлеуметтік факторлардың тілге әсерін және тілдің қоғам өміріндегі рөлін ескере отырып, мәдениеттің дамуымен тығыз байланысты, әлеуметтік лингвистика мен лингвомәдениеттің жетістіктері негізінде кең ауқымды проблемалар шеңберінде кешенді зерттеу арқылы жүзеге асырылды. Интернет-лексика қазіргі лингвистиканың антропоцентризмге деген жалпы көзқарасына, лексиканың лингвистикалық ерекшеліктерінің бірегейлігін анықтап қана қоймай, сонымен қатар қарым-қатынас процесінде осы интернет-лексиканы құрайтын сөздер тобын қолданудың әлеуметтік және прагматикалық факторларын түсіндіру қажеттілігіне жауап беретін сала екенін ескерсек, зерттелуі өзекті, кезек күттірмейтін мәселе екенін аңғартады. Интернет-коммуникацияның лексикасын зерттеу лингвистикалық зерттеулердің когнитивті-функционалды бағыты тұрғысынан осы бірліктердің тұжырымдамалық сипаттамаларын ескере отырып жүзеге асырылды. Сонымен қатар интернет саласы туралы ғылымдағы алғашқы тұжырымдар мен пікірлер, ғылыми ізденістер негізге алынып, жалпы интернетті зерттеу, соның ішінде интернет тілін зерттеудің маңыздылығы гуманитарлық тәсіл шеңберінде қолға алынды. Интернет-лексиканы қалыптастыруда интернет-коммуникацияның рөлі анықталады. Интернет-лексиканы лингвистика ілімінің зерттеу объектісіне алыну барысы сипатталды. Жалпы интернет-лексиканың тіл ғылымындағы орны анықталады.

https://doi.org/10.48081/CSSX4273

2024

Выпуск 3

Мақалада Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармашылығының дидактикалық өлеңдері тақырып, мазмұн, стиль тұрғысынан қарастырылып, эстетикалық ақпарат анықталады. Ақынның дидактикалық өлеңдері діни ағартушылық бағытта, адам бойындағы келеңсіз мінездер мен адамгершілік қасиеттерді қозғауымен де құнды. Мақаланың өзектілігі – Мәшһүр Жүсіптің дидактикалық өлеңдерінің ақынның өзіндік қолтаңбасын, стилін қалыптастырудағы рөлін анықтап, тұспалдау құралдарын пайдаланудағы әрі дәстүр, заман талабын әрі өзіндік ізденісін танытқанын дәлелдеу. Шығармаларында кездесетін кейбір діни ұғымдарды араб тіліндегі дыбысталуымен қолданып, кейбір сөздерді халықтың ұлттық танымына жақын сөздермен қолдануы нақты дәлелдермен анықталып, ғалымдардың зерттеулерімен бекітілді. Ақын өлеңдерінде кездесетін араб-парсы сөздерін ислам дініне қатысты және қатыссыз деп шартты түрде бөліп қарастырып, туындының эстетикалық құндылығын арттырып тұрғанын дәлелдеу мақаланың мақсатын құрайды. Ақын ислам дінін халықты тәрбиелеу, жақсылыққа бастайтын құрал ретінде алуды мақсат етеді. Талдауға түсіп отырған «Бес қымбат» өлеңі Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңімен тақырып үндестігі тұрғысынан салыстырылады. Абай сияқты өз идеалындағы адамның бейнесін жасамаса да, ислам дінінің басты қағидаттарының қазақ халқын сақтайтын таным тұрғысынан негіздегені дәлелденді. «Дауасыз дерт» туындысындағы келеңсіз мінездерді бір адам басындағы дерт емес, бүкіл қоғамның басындағы дерт деп типтік сипат беретіні анықталды. Бұл талдаулар жұмыстың ғылыми жаңалағын құрайды. Жұмысың практикалық маңызы ғылыми қызметкерлерге, жоғары оқу орындарының филология мамандығының білім алушыларына, сондай-ақ әдебиет сүйер барша оқырманға арналады.

https://doi.org/10.48081/UEFH5333

2024

Выпуск 3

Аталмаш мақалада қазақ ауыз әдбиеті кеңістігіндегі балалар фольклорының дамуы мен қалыптасуы тарихын зерттеудегі фольклорист ғалым Бекмұрат Уахатовтың зерттеу нысанысының мазмұны қарастырылады. Халық ауыз әдебиеті аясындағы балалар фольклорының қалыптасу тарихы жүйеленіп, Бекмұрат Уахатовтың зерттеулері арқылы жаңаша ғылыми пайымдаулар негізінде сараланып және ғалымның концепциялық ұстанымы басқа фольклорист ғалымдар пікірімен салыстыра қарастырылып, сонымен қатар фольклортануға қосқан жаңашыл көзқарасы, қосқан үлесі зерделенеді. Балалар фольклорының тарихы тек қазақ фольклористикасы тұрғысында ғана емес, туысқан түркі тектес ұлттар мен халықтардың балалар фольклорының ерекшеілктерімен салыстыра қарастырылып, тақырыптық, жанрлық, сюжеттік, поэтикалық табиғатына баға беріледі. Бекмұрат Уахатов алғаш рет балалар фольклорын философиялық, психологиялық, педагогикалық, этнографиялық тұрғыда қарастырып, бала санасы тұрғысынан және ата-ана, қоғам тұрғысынан өлең көркемдігіне талдау жасайды. Осы принцип негізінде балалар фольклорының жиналу реті мазмұн-мәні, айтылу шарты туралы жасалынған пайымдауларына баға беріледі. Бекмұрат Уахатов балалар өлеңдерін поэтикалық тұрғыдан алғаш рет жан-жақты талдаған ғалым ретінде танылып, эпикалық таным жүйесін саралаған тұжырымдары отбасылық ғұрып фольклорының кешенді бір тармағы екендігіне сипаттама берілді.

https://doi.org/10.48081/BJIX5375

2024

Выпуск 3

Мақалада түрік әдебиетіндегі әйелдер бейнесі қазақ халық ауыз әдебиетімен салыстыра талданып, фольклорлық мұрадағы әйел культі түркілік дүниетанымдағы мифтік құбылыстармен және ертегілер мен мақал-мәтелдердегі әйелдер образымен біртұтастықта талқыланып беріледі. Қазіргі таңда әйелдің ауыз әдебиетіндегі қоғамдық рөлін айқындап, ана бейнесінің, жалпы әйел кейіпкерлерінің фольклорлық мұралардағы көрінісін салыстырмалы талдау мәселесі гендерлік саясат тұрғысынан алғанда өзекті тақырыптар қатарынан табылады. Жалпы алғанда көркем әдебиеттегі әйел образының берілуі халық ауыз әдебиетінен қазіргі кезең әдебиетіне дейін әдебиеттану ғылымында қарастырылып келе жатыр. Сол себепті де зерттеу мақалада әйелдер бейнесінің ежелгі көнетүркілік адамзат дамуындағы жетекші орны айқындалып, отбасы ұйытқысына айналған кезеңіне дейінгі сипаты нақты туындылар аясында талданып ашылады. Әйелдер образының алғашқы кезеңдегі құдыреттілік сипатының біртендеп қоғамның дамуына, көршілес әдебиеттердің әсерінен жағымды немесе жағымсыз сипатқа ие болуы сараланып берілген. Түрік және қазақ мақал-мәтелдеріндегі әйелдер бейнесінің отбасы институтын құрудағы орны айқындалады. Жалпы алғанда зерттеу мақалада түркі дүниетанымындағы рухани құндылықтар мәселесі түрік халық ауыз әдебиетіндегі мол мұралар мен халықтың тұрмыс-тіршілігі сабақтастыра талданып, түрік әдебиетінің әлемдік фольклортану ғылымы аясындағы өзіндік ерекшеліктері қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/BTFZ5430

2024

Выпуск 3

Бұл мақала Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің фольклорлық мұрасы туралы және оның шығармашылығы бүгінгі күні қаншалықты деңгейде зерттелгені жөнінде кешенді талдау болып табылады. Қазақ әдебиетінің дамуына, соның ішінде фольклортану ғылымдарының өсіп-өнуіне зор үлес қосқан Мәшhүр Жүсіп Көпейұлының шығармашылығын жан-жақты зерттеу ісі - бүгінгі күннің өзекті тақырыптарының бірі болып және де осы бағытта көптеген жұмыстар атқарылғандығы анық. Белгілі ғалымдар мен әдебиеттанушылар оның қазақ тілі мен әдебиеті және мәдениетіне қосқан үлесін тереңірек түсіну және бағалау үшін Мәшһүр Жүсіп Копейұлының еңбектерін зерттеумен айналысты. Осындай зерттеушілердің қатарында тіл мен әдебиет, тарих және философия, психология мен педагогика, этнография, мәдениеттану салаларындағы ғылым докторларын, фольклортанушы-ғалымдарды атауға болады, олардың жұмыстары Мәшһүр Жүсіптің шығармашылығы және оның Қазақстан тарихы мен мәдениетіндегі рөлі туралы түсінігімізді кеңейтуге көмектеседі. Мәшһүр Жүсіптің шығармашылығына, фольклорға қатысты жазылған түрлі зерттеу жұмыстарын сараптай отырып, ақынның мол мұрасын қаншалықты деңгейде зерттелгенін қарастыру, сонымен бірге Мәшһүр Жүсіп мұраларының қай саласында әлі де толық талдау жасалмағанын айқындау, ашып көрсету мақаланың мақсатына жатқызылады.

https://doi.org/10.48081/WCDU8052

2024

Выпуск 3

Мақалада стиль ғылыми проблематикасы қарастырылған. Автор бұл мәселенің өзекті теориялық және әдіснамалық қырларына мән берген. Стиль өзінің табиғатына орай жалпыфилологиялық құбылыс ретінде қарастырылған. Тіл білімі және әдебиеттану ғылымдарындағы стиль мәселесінің тілдік және әдеби тұрғыдағы ғалымдардың пікірлері мен оған берілген ғылыми анықтамалар негізге алынып, тұжырымдар жасалған. Оның ішінде, шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері келтірілген. Сипатына орай көркем мәтіндегі стильдің бірнеше қабаттары көрсетілген. Мақаладағы ғылыми қорытындылар көркем шығармалар негізінде орындалып, қажетті салыстырулар жүргізілген.

https://doi.org/10.48081/HPQI7977

2024

Выпуск 3

Мақалада қазақ тіл білімінің жаңа бір саласы әлеуметтік лингвистиканың өзекті мәселелері ретінде қарастырылып жатқан норма мен узус туралы түсінік береміз. Қазіргі қазақ әдеби тілінің кодификациялық қорына енбеген, бірақ тіліміздегі қолданып жүрген коммуникативтік тәжірибедегі норма мен узус мәселелерін сөз етеміз. Сонау ғасырлар қойнауынан мәдениеттер мен өркениеттер мидай болып араласып, үлкен ұлттар шағын ұлттардың тілі мен ойлау, сөйлеу өрісін тарылта бастаған бүгінгі жаһандану дәуіріне өзінің сөз байлығы мен ой-өрісін сақтап, аман жеткен қазақ тілі үшін де бұл ортақ қағида. Қағидаға адал болсақ, тілімізді дамыта алғанымыз. Тілімізді сақтап-дамыта алсақ, ұлт ретінде өмір сүру, қоғамдасып ғұмыр кешу, мемлекет болып бірге бекіту дейтін іргелі де күрделі мәселелерді шеше алғанымыз. Негізгі мақсат та осы. Тілдің қолданыс аясының кеңеюі қазақ тілінде сөйлеу мен жазу мәдениетінің көтерілуіне тек оң ықпал етті деп біржақты жауап бере алмасымыз анық. Бүгінде қазақ тілінің қолданысында норма мен узус мәселелері араласып, оны теориялық жағынан қайта зерделеп, күнделікті тәжірибедегі қолданысын, әсіресе публицистикалық стильдің көрінісі саналатын БАҚ-да реттеудің өзектілігі жоғары болып отыр. Тілдік норманың сақталуын қадағалап, сөз мәдениетінің деңгей-дәрежесін сараптап отыру – тіл мамандарының міндеті. Қазіргі коммуникациядағы тілдік мысалдар талқыланды. Норма мен узустың аражігін барынша айқындауды мақсат еттік

https://doi.org/10.48081/PUZR3627

2024

Выпуск 3

The perception of the world, the environment, life, information is a complex mental process consisting of a layer of concepts that are not similar to each other from an individual point of view. Today, “perception” has become a hot topic in various scientific fields. “Perception” is not only a psychological phenomenon, but also a cognitive system realized through a combination of physiological nature, social environment, proper functioning of the cerebral cortex and cognitive processes. The article analyzed the scientific works of domestic and foreign researchers on the topic. We tried to analyze the perception of readers of fiction in the online book platform of Kazakhstan Kitap.kz, dedicated to domestic and foreign literary works. Based on the methods of analysis and experiment carried out on this topic, scientific conclusions were identified that in the future can be used in Literary Studies, cognitive studies, gender differences and in writing dissertations.

https://doi.org/10.48081/YERB7156

2024

Выпуск 3