Настоящая статья посвящена анализу современных социальных практик общения односторонней направленности. Актуальность исследования обосновывается необходимостью выявления изменений в данных практиках в постмодернистскую эпоху. В статье проанализированы тексты социального общения однонаправленного характера, содержащие элементы разговорной речи, и выявлена степень эффективности их воздействия на адресата. В основу исследования положены тексты объявлений, вывесок и разного рода надписей в учреждениях обслуживания населения, а также данные анкетирования. Доминирующими в процессе анализа материала явились методы семантического, сопоставительного анализа и психолингвистический эксперимент. В настоящей статье полученные результаты исследования подтверждают выдвинутую гипотезу, согласно которой однонаправленная коммуникация в современном социокультурном пространстве подвергается воздействию разговорной стихии. В заключении отмечается, что представленные результаты предполагают выработать определенные рекомендации для более эффективных социальных практик общения однонаправленного характера в разных социокультурных пространствах. Ключевые слова: социальная практика, разговорная речь, однонаправленная коммуникация, постмодернистская эпоха, официально-деловое общение, риторика гармонирующего диалога.

https://doi.org/10.48081/JZNJ1817

2024

Выпуск 2

Мақалада түркі тіліне жататын хотон тіліндегі дауысты дыбыстардың құрамы сөз болады. Хотон тілі жойылып кеткен тілдер қатарын құрайды. Хотон тіліне қатысты зерттеушілердің тұжырымдарын талдай отырып, оның қазіргі түркі тілдерімен, оның ішінде қазақ, қырғыз тілдерімен байланысын саралайды. Талдау барысында түркі халықтарына тән элементтердің сақталуы байқалады. Зерттеу нысаны ретінде хотон тіліндегі дауысты дыбыстар саны, сапасы, құрамы алынды. Жұмыстың мақсаты түркі тілдер тобына жататын жойылып кеткен хотон тілінің дыбыстық жүйесіне талдау жасау болып табылады. Кез келген тілдің лексикалық, грамматикалық ерекшеліктерін айқындау үшін, ең алдымен, сол тілдің дыбыстық құрамын, олардың пайда болу, өзгеру сырларын білу қажет. Дыбыстық өзгерістерді зерделеу барысында ғана, тілдің ішкі заңдылықтарын, туыстық байланыстарын анықтай аламыз. Сондықтан хотон тілінің ерекшелігін айқындауда дыбыстардың құрамын, түрлерін, жасалуын айқындау маңызды. Зерттеу барысында хотон тілінің дыбыстық жүйесінің қазіргі қазақ, қырғыз тілдерімен жақындықтары айқындалды. Хотон тіліндегі жалаң дауыстылар мен созылыңқы дауыстылардың ерекшеліктері анықталды. Қазақ тіліндегі, қырғыз тіліндегі материалдарға сүйене отырып, хотон тілінің айырмашылығы, ерекшелігі, дыбыстық сәйкестіктер сараланды. Хотон тіліндегі созылма дауыстылардың сөз ішінде қолданылу сипаты, пайда болу жолдары нақты тілдік деректер негізінде талданды. Хотон тіліндегі дауысты дыбыстардың тілдің, жақтың, еріннің қатысына қарай жасалу жолдарына сипаттама берілді.

https://doi.org/10.48081/NLPC5451

2024

Выпуск 2

Мақалада Алаш ғалымдарының өкілі, тілтанушы, әдебиеттанушы, халық ауыз әдебиетінің сирек үлгілерін жинап насихаттаушы, шебер аудармашы, тарихшы X. Досмұхамедовтің фольклортанушылық қызметі жан-жақты қарастырылады. Мұнда Х. Досмұхамедовтің өмірі, фольклортанушы ғалым ретінде қалыптасуы, шығармашылығы сөз болады. Ақынның фолькорист ғалым ретінде қалыптасуына белгілі ғалымдар Ә. Диваев, В. Радловтардың т.б. әсер еткендігі анық. Мақалада ғалымның «Аламан», «Қазақ халық әдебиеті», «Исатай-Махамбет», «Мұрат ақынның сөздері» атты кітаптарына, фольклор үлгілерін жинаудағы ерекшеліктеріне ерекше назар аударылады. Ақынның «Адай Абыл ақынның сөздерінен қалған бір жұрнақ», «Мұраттың жылқышымен айтысқаны», «Мұраттың Оразбен айтысқаны», «Мұраттың Жантөлімен айтысқаны», «Мұраттың Тыныштықпен айтысқаны», «Қалмақтың қарғысы», «Үш қиян», «Қыз» т.б. еңбектерінен фольклор мен ауыз әдебиеті үлгілерін жинауда көбінесе ауызба-ауыз жинау тәсіліне сүйенгендігі көрінеді. Сонымен қатар Х. Досмұхамедов жайлы деректер мен пікілер белгілі ғалымдар Б. Мәмбетжанұлы, Р. Әлмұханова, А. Шәріп, Қ. Жарықбаев, А. Боранғалиқызы, А. Сейталиев т.б. еңбектерінде сөз болады. Х. Досмұхамедовтің жинаған ауыз әдебиеті үлгілері болашақ ұрпақ үшін, қазақтың мәдениеті, тарихы, тілі, әдебиеті т.б. үшін маңызды, баға жетпес қазына көзі болып табылатыны сөзсіз.

https://doi.org/10.48081/ZWGZ2231

2024

Выпуск 2

Мақалада прозадағы сөз бейнелілігі орыс ғалымдары В. В. Виноградов, Г. О. Винокур, А. И. Ефимов, Б. А. Ларин, А. М. Пешковскийлердің пікірлеріне сүйене отырып қарастырылды. Көркем мәтін құрылымындағы сөз экспрессивті көрініске, ұлттық-тұрмыстық сипатқа, жағдайлық-мәтіндік (ситуативно-контекстуальный) колоритке ие болуға тиіс; ол көркемдік сипаттаудың көркемдік бейнелілігін көрсетуі тиіс. Ежелгі грек эстетиктерінен бастап көркемдік сөйлеу ерекшелігін метафоралар мен көркемдегіш құралдар, фигураларды қолданумен анықтау дәстүрі бар. Поэтикалық сөздің бейнелі функциясын бөліп көрсетеді. Бұл ретте сөздің бейнелілігін түсіну кең және тар мағынада қарастырылады. Тар мағынада сөз бейнелілігі тілдік-стилистикалық санат ретінде беріледі, сөздерде метафоралық мағыналар мен өзге де мағыналық қабаттар белсендірілгенде, салыстырулар, перифразалар және т.б. қолданылғанда сөз бейнелілігі пайда болады. Мұндай жағдайларда ұғымдар мен заттарды білдіретін сөздер санада әртүрлі картиналар тудырады. Бірақ мұндай жағдайда, біз ойлағандай, прозаның поэзияға қарағанда бейнелілігі мардымсыз, себебі онда көрнекі құралдар аз пайдаланылады және прозалық шығармада біз басқа стильдердің (сөйлесу) элементтерін табамыз. Бірақ прозада бейнелі сөздің экспрессивтілігі, көркемдігі, көрнекілігі, суреттілігі де бар. А. М. Пешковский «жалпы бейнелілік» ұғымын енгізді. Жалпы бейнелілік – тіл құралдарының жүйесі, мәтінді оқу кезінде қабылдайтын көркем туындының жалғыз мүмкін болатын сөйлеу тіндері. Қабдолов «Сөз өнерінде» жазушылардың сөз қолдану ерекшеліктеріне тоқталды. Қ. П. Жүсіп қазақ әдебиеттануына метафоралық тіркестер, дерексіз ұғымдардың заттандырылуы, жандандырылуы, шарттылық секілді терминдерді енгізді. М. Әуезовтің «Абай жолындағы» метафоралық тіркестерді Қ. П. Жүсіп үлгісімен талдадық. Талдау барысында Әуезов қолданған метафоралық тіркестердің Абай өлеңдеріндегі тіркестермен ұқсас екеніне аңғардық. Романдағы метафоралық тіркестерден жазушының сөз қолданудағы шеберлігіне көз жеткіздік. М. Әуезовтің шын мәніндегі суреткер жазушы екендігіне мақалада келтірілген мысалдар дәлел бола алады.

https://doi.org/10.48081/RLTA8217

2024

Выпуск 2

Мақалада виртуалды кеңістікте орналастырылған қазақстандық интернет-түсіндірмелердің ұлттық ерекшелігін көрсететін лингвомәдени бірліктердің бірі – мифологемалар талдауға түседі. Мифологема дегеніміз – мифтерде, аңыздарда немесе діни мәтіндерде қолданылатын мифологиялық бейнелер, мотивтер, мифология элементтері. Бүгінгі күні виртуалды кеңістіктегі тіл тасымалдаушыларының жазбаларында мифологема-мәтін, мифологема-мәлімдеме және мифологема-антропоним сынды мифологема түрлерінің жиі ұшырасуы дәстүрге айналған құбылыс болып табылады, яғни қарапайым интернет-коммуниканттар қандай да бір мақалаға пікір білдіргенде көбіне-көп көпшілікке танымал тарихи аңыз-әңгімелерді, прецедентті есімдердің (тарихи тұлғалардың, мәдениет және қоғам қайраткерлерінің) сөздерін, туындыларын т.б. пайдаланады. Бұл олардың дүниетанымдарын, аялық білім деңгейлерін көрсетумен қатар, ұлттың тарихынан, әдеби-мәдени өмірінен де ақпарат береді. Зерттеу мақсаты – қазіргі тіл біліміндегі миф жайлы қалыптасқан ұғым-түсініктерді сипаттап, интернет-түсіндірмелердің ұлттық ерекшелігін танытатын мифологемаларды зерделеу. Жұмысты жазу барысында сипаттау, баяндау, лингвомәдени талдау әдіс-тәсілдері қолданылады. Олар белгілі бір халық мәдениетінде кең таралған мифологиялық сюжеттердің, бейнелердің мән-мағынасын ашып, өзіндік ерекшелігін айқындауға, атқаратын қызметін саралауға мүмкіндік тудырады. Зерттеу нәтижесінде «мифологиялық дискурс әлемнің ұлттық бейнесіне негізделген идеяларды қарастырады, қазақстандық виртуалды тілдік тұлғаның мәтін сөзжасамын қалыптастырады» деген тұжырым шығарылады.

https://doi.org/10.48081/QXOK9501

2024

Выпуск 2

The article analyzes texts produced through poetic tactics – one of the linguocultural units that reflects the national specifics of Kazakhstani Internet texts located in the virtual space. The Internet has also made it possible to develop poetic discourse, the authors of which can be any Internet user. Elements of poetic tactics used in the communications of Internet users model manifestations of national consciousness. Today, in the works of native speakers in the virtual space, it is common to find texts in the poetic form of the communicants’ own work or poetic texts that are not their own works, but partially or fully quoted from other sources, for example, from popular songs, poems of great folk poets, akyns. The goal is to consider the established concepts of poetic tactics in modern linguistics and study poetic texts that reflect the national characteristics of the Internet space. In the process of writing a work, methods of description, narration, and elements of linguocultural analysis techniques are used. They reveal the meaning of the poetic nature of communicants common in a certain folk culture, create the opportunity to determine their originality, and differentiate their functions. The choice of such tactics depends on the temperament, mentality, and values of a particular linguistic personality. As a result of linguoculturological and linguopersonological analysis of texts, it is concluded that « poetic tactics in Internet texts depict ideas, the spirit of the people based on the national image of the world and form the text generation of the Kazakh virtual linguistic personality».

https://doi.org/10.48081/VKFP2897

2024

Выпуск 2

Бұл мақалада Медиалингвистика саласы бойынша «Balapan» телеарнасы бағдарламалары тіліндегі отансүйгіштік құндылықтар туралы айтылады. Соңғы жылдары ұлттық мүдде мәселелері елімізге ортақ мәдени кеңістікте күн тәртібінде тұр. Бұл мәселе отандық медиа саласында түрлі тілдік бірліктермен өрнектеліп жүр. Халқымызды біріктіретін, қоғамға тән құндылықтарды, ортақ мүдделерді қалыптастыруға арналған іс-шаралар еліміздің халқын рухани байытады. Ұлттық құндылықтарды дамыту халықтың ұлттық мүдделері мен құндылықтарын ұстанудан басталады. Бұл үдеріс әр адамның балалық кезеңінен бойына сіңірілуі керек. Қазақ балаларының бойында осындай құндылықтарды дарытатын ең негізгі факторлардың бірі – телеарналардың қазақша мазмұнда болуымен қатар, отансүйгіштік мазмұндағы мәтіндер берілетін бағдарламалар. Әрбір бағдарламаның бала жасына сәйкес қызықты болуымен бірге бағдарламалардағы мәтіндерден отансүйгіштік дискурсы, прагматикасы сезілуі қажет. Осы бағыттағы зерттеу мақаламызда «Balapan» телеарнасындағы бағдарламалардағы отансүйгіштік идеясының дәріптелуі туралы қарастырылады. Медиалингвистикадағы отансүйгіштік идеясының бағдарлама мәтінінің арасына қажетті тілдік бірліктермен кіріктіріле отырып берілуі, оның тілдік қызмет атқаратындығы, бала көрерменге әсер етуі сөз болады. Бұл зерттеудің теориялық және практикалық құндылығының жоғары және зерттеу бағытының жаңа екендігін көрсетеді.

https://doi.org/10.48081/QRMK6992

2024

Выпуск 2

The present article deals with scientific works and research of the famous scientist Mitrofan Semenovich Silchenko, who made indispensable contribution to the development of Kazakh literature, his scientific and literature heritage. The article was developed within the framework of the doctoral dissertation “Scientific heritage of Academician M.S. Silchenko”. It is also important to determinate the position of the academician in the development of literature in general in the thirties and eighties of the last century. The purpose and objective of the article is to consider some scientific works of Mitrofan Semenovich Silchenko. There were systematized archival documents on the basis of a comparative analysis of the scientist, it was determined the position of the academician in the history of the development of Kazakh literature. There was also identified several directions of research by the scientist, such as the development Abai studies – the result of a study where Abai’s work was presented, which helped to more accurately and deeply understand the writer’s work, his historical era that gave birth to the poet and which he reflected in his works.

https://doi.org/10.48081/LCVT4007

2024

Выпуск 2

The article examines the value picture of the world of a person as a linguistic social personality, since values serve as an indispensable component of a person’s characteristics. Utilitarian values are defined as the dominant consideration in the article. To reveal them, utilitarianism is considered as the core of the principle of utility, when the main guideline for a person’s actions and thoughts is the good, both public and personal. The fundamental principles in considering utilitarianism were the studies of J. Mill, J. Bentham, F. Hutcheson, C. Bekaaria, C. Helvetius. The formation and development of utilitarian values are analyzed based on the material of artistic works of Russian- and German-speaking authors. Speech acts are analyzed, in which the statements and actions of people make it possible to judge the moral values of a person, evaluate his human dignity, as well as his dominant character trait. The results of the study show that the characteristics of values, their implementation and functioning in society are determined, first of all, by intersubjective relations. It is consciousness, as well as the spiritual and emotional state of people and social communities, that influence all spheres of human life. Numerous examples prove that utilitarian values are manifested in life through a person’s relationship to himself, to other people, to society and to nature.

https://doi.org/10.48081/TNCR3174

2024

Выпуск 2

The article examines the importance of studying dramatism in contemporary Kazakh prose. In today's global literature, the influence of modern times has been recognized in order to maintain the continuity of Kazakh literature. The problem of revealing the nature of dramatism in prose has been resolved. Dramatism in prose not only reflects societal values but also shapes the national literary worldview. Contemporary Kazakh writers are faced with various responsibilities. One of them is the effective use of dramatism in their works. It is clear that the nature of dramatism in prose is closely related to historical events, which underscores the diverse nature of its manifestation. While the debate on dramatism in prose can be divided into open and hidden, the particularity of the debate in contemporary Kazakh prose offers answers to questions about its essence. Exploring the inner struggles of characters in short novels sheds light on the social and cultural norms of Kazakh society. The analytical approach in contemporary literary studies often utilizes interpretative methods to examine the text. The development of the postmodern literary worldview is related to updating the interpretive approach. For instance, short novels with plots and actions but no central character. Interpreting such short novels necessitates the assistance of various humanities sciences such as psychology, sociology, and anthropology. The deduction method has been employed in interpreting dramatism to emphasize the significance of the debate in contemporary prose.

https://doi.org/10.48081/RFCR6189

2024

Выпуск 2