Мақалада қазақтың көрнекті ғалымы, фольклортанушы, филология ғылымдарының докторы Едіге Дәріғұлұлы Тұрсыновтың фольклортану саласындағы өзіндік орны, ерекшелігі сөз болып, ғалымның «Қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисі» еңбегіндегі әдеби-теориялық құбылыстары талданып, баяндалады. Ғылыми ойға қозғау салған туындысы тұрмыс-салт ертегілерінің басқа ертегілер түрінен кеш қалыптасты деген пікірдің қателігін дәлелдеді және барлық түркі-моңғол, сонымен қатар көптеген әлем халықтарының фольклорлық материалдарын пайдалана отырып, тарих, тіл білімі, мәдениеттану, этнография ғылымдарына сүйене отырып, фольклорды кешенді зерттеу әдісін қолданды. Фольклортанушының ежелгі дәуірдің фольклорын зерттеуінде этногенез мәселесі, сонымен қатар қазақ халқының тарихи түзілісі түркілік этногенезбен сабақтастықта қарастырылатыны қамтылған. Ғалымның қазақ тұрмыс-салт ертегілерінің генезисін алғашқы қауымдық қоғамдағы мифтік және тотемдік түсініктермен байланыста зерттегені талданады. Е.Тұрсыновтың тұрмыс-салт ертегілерінің сюжеттік құрамының толығу жолдары мен кейіпкерлер образдарын жан-жақты аша білетіндігі баяндалады. Мақалада фольклортанушы кейіпкерлер жүйесін, олардың генезисін, қызметін ежелгі дүниетанымдық көзқарастармен және тарихи өзгерістермен байланыстыра отырып зерттегені қамтылған. Едіге Тұрсыновтың аталған еңбегінде тұрмыс-салт ертегінің жанрлық ерекшелігін ғылыми дәйектілікпен анықтап беруі талданып, баяндалады.

Уважаемый Автор! 1) Список использованных источников не менее 10 не более чем 20 наименований.

2023

Выпуск 4

Abstract: The perception and expression of time and space in human language has long captivated researchers across multiple disciplines. This study delves into the diachronic evolution of temporal and spatial language, examining the shifts and development patterns in various languages throughout different time periods and cultural contexts. By analyzing linguistic corpora representing diverse languages, epochs, and genres, the research investigates the impact of historical, cultural, and environmental factors on the evolution of temporal and spatial expressions. Through quantitative and qualitative analysis of grammatical structures, lexicon, and metaphors, this study highlights significant patterns and changes in human understanding and communication of time and space. The findings offer insights into the dynamic nature of linguistic evolution and suggest implications for theories of language development, cognitive processes, and the intricate relationship between language and human experience. Through an examination of linguistic artifacts, texts, and historical records, this study uncovers the intricate trajectory of how societies have linguistically represented temporal and spatial dimensions. By identifying patterns of change and continuity, the research highlights the interplay between linguistic structures, cognitive capacities, and cultural contexts. The findings illuminate the dynamic processes that have contributed to the shaping of temporal and spatial language, ultimately deepening our understanding of the complex relationship between language, cognition, and cultural evolution. This work offers valuable insights into the mechanisms that underlie linguistic change and provides a broader perspective on the ways in which humans have grappled with conceptualizing time and space throughout history.

https://doi.org/10.48081/RQFE2490

2023

Выпуск 4

Мақалада ақын, ойшыл, тарихшы-этнограф, шығыстанушы М.Ж.Көпеевтің қазақ тілінің қоғамдық маңызы мен қызметі туралы ғылымаралық тұжырымдары қарастырылады. Авторлардың пайымдауынша, Мәшһүр Жүсіп тіл білімінің әр алуан саласы туралы мол хабардар болып, оны пәнаралық сипатта жан-жақты пайымдай білген. Ол тіл білімінің грамматикалық құрылысына, тіл мәдениетіне, тілдің тарихына, оның әлеуметтік қырларына, сонымен қатар басқа да ғылым салаларымен байланысына қатысты мәселелерге назар аударып отырған. Өкініштісі сол, осыншама лингвистикалық мұра әлі күнге дейін нақты, әрі толық зерделенбей, түрлі сала зарттеушілерінің, оның ішінде лингвистердің, қаперіне ілінбей келеді. Осыған байланысты мақала авторлары оның лингвистика мен жаратылыстану ғылымының арақатынасы туралы дәлелді көзқарастарын зерттеушілерге ойтүрткі болуы керек деп санайды. Мақалада сондай-ақ «Дала уалаяты газетінде» жарияланған Мәшһүр Жүсіп жазбаларын түгендеу, шығармаларын кезеңдеп ретке келтіру және жүйелеу міндеті де қойылады. Себебі 2010 жылы шыққан тұлғалық энциклопедия мен 2013 жылы жарық көрген 20 томдық шығармалар жинағы Мәшһүр Жүсіптің «Дала уалаяты» газетіндегі мақалаларын толық қамтымаған. Соның бірі ретінде мақала авторлары М.Ж.Көпейұлының қазақ тіліне қатысты жаңа мақаласын тапқандарын, онда көтерілген мәселелердің қазір де зор мәнге ие екендігін айтады. «Дала уалаяты газетінде» жарық көрген «К вопросу о тюркских наречиях» атты бұл мақаланы сол тұста қазақ тіліне өзге тілдерден сөз алу қауіптілігіне тойтарыс берген құнды еңбек деп қарастыру керек дейді. Мақала Мәшһүр Жүсіптің басты бағыт, негізгі ойы қазақ халқының тіл мәдениетіне өте жауапкершілікпен қарағандығы туралы идеясын алдыңғы қатарға шығарады. Сондай-ақ, қазақ тілін басқа тілдермен салыстырғанда мәдениет, өнер санатындағы құбылыс сияқты бағалау қажеттігін тұжырымдайды.

https://doi.org/10.48081/UWYS4150

2023

Выпуск 4

Статья посвящена анализу казахской риторики в связи с принципами создания картины мира в поэзии жырау. На основе песен Асана Кайгы и Казтугана жырау картина мира исследуется в аспекте структуры пандетерминизма, основанной на связи символики и рефлексии. Анализ приемов риторического статуса высказывания и риторической модальности, риторической аргументации объясняет внимание к мифологической поэтике, а именно символическому корпусу образов и мотивов казахского фольклора, а также цветовой, зрительной, обонятельной и слуховой символике. Предметом рассмотрения стали единицы риторического стиля ‒ риторические вопросы и восклицания, обращение к имплицитному собеседнику, прямая дидактика и открытое выражение авторской позиции. Описана структура риторической аргументации в связи с разными типами картины мира и способами ее конструирования с помощью рефлексии в прецедентной картине мира. Изучено и влияние риторической аргументации на композицию песен и формирование дидактического жанра. Обосновано применение неориторического (дискурсного) подхода для установления связи между креативной компетенцией и типами дискурсивности. Обобщены виды дискурсивности, что способствует анализу коммуникативных ресурсов речи поэта и воспринимающего сознания слушателя.

https://doi.org/10.48081/BGHW5039

2023

Выпуск 4

Мақалада Абай облысы, Семей өңіріндегі айтыс өнерінің қалыптасу, дамуы жөнінде айтылған. Осы өңірден шыққан әйгілі айтыскер ақындардың мұралары қарастырылған. Семейлік ақындардың айтыс жанрын қалыптастыруға арналған әдеби мұраларына сараптама жүргізілген. Семей өңірінде айтыс өнерінің қалыптасуының қалай бастау алғаны туралы мағлұмат берілген. Өңірдегі айтыскер ақындарды сөз еткенде Абайдың әсерін де атауымыз қажет. Ұлы ақын мектебінің шәкірттерінен бастап жалғасын тапқан Абай дәстүрін ұстанушылар Семей өңірінің айтыс мәдениетін дамытуға мол үлес қосты. Семей өңірінде туып өскен: Ақтайлақ би, Түбек, Әсет, Жанақ, Көкбай, Әріп, Шәкір, Тәңірберген, Төлеу, Сапарғали, Нұрлыбек, Қалихан, Дәмеш және тәуелсіздік жылдардағы Айнұр, Серікзат, Дәулеткерей, Рүстем, Ринат, Сара, Қарлығаш т.б. қазаққа кеңінен танымал айтыскер ақындардың айтыстары зерделенген. Семейлік өнер иелері кең тынысты, тіл шұрайы төселген ірі тұлғалар. Суырып салмалық қасиетті ерекше бағалап, айтыс өнері арқылы даралана білген ақындар. Сондықтан зерттеуге негіз болған өңірлік айтыс ақындарының әдеби мұрасын, олардың жеке авторлық бейнесін жаңаша пайымдау арқылы қазақтың маңдайына біткен бірегей өнерлерінің бірі – айтыс өнерін жаңғыртуды мақсат еткен.

https://doi.org/10.48081/QQOU1605

2023

Выпуск 4

Бұл мақалада Қазақстан өз тәуелсіздігіне қол жеткізген уақытта жарыққа шыққан Мұхтар Мағауиннің «Қыпшақ аруы» хикаятына ғылыми саралау жүргізілді. Драматизмнің әдеби-эстетикалық ұғым ретінде хикаят жанрында алатын өзіндік орнының ерекшеліктері талданды. Қазақ әдебиетіндегі сюрреалистік үрдістегі тақырыптардың маңыздылығы, драматизмі, әдеби-тарихи шығармалардың даму жолы, олардың негізгі ойы мен тақырыптық-идеялық көрінісі қарастырылады. Мақаланың кіріспесінде көркем әдебиеттің халық тәрбиесінде алатын орны, сюрреалистік бағыттағы әдеби-тарихи шығармалардың қазақ халқының жанын, болмыс-бітімін, арманы мен мақсатын, қуанышы мен қайғысын бейнелейтін жанр екендігіне шолу жасалады. Негізгі бөлімінде қазіргі заманғы ең көп оқылған хикаяттардың бірейегейі М. Мағауиннің «Қыпшақ аруы» атты хикаятындағы драматизмнің философиялық мағынасы сөз етіледі. Ең бастысы, туынды құрамындағы драматизм, оның туындау, айқын шарықтау сәттері, оған себепкер болған жайттар бейнеленген. Қорытынды бөлімінде қазақ повесттеріндегі оқиға желісінің көркем шығармадан ерекшелігі, тарихи сананың ұлттық мінезбен түйісуі, Отанға деген шексіз сүйіспеншіліктің ғасырлар тоғысынан тарихи жадымызда келе жатқандығы тұжырымдалады. Қазақ прозасында сюрреализм тақырыбында жазылған повестер мен хикаяттардың өзектілігі мен өткірлігі, шынайылығы мен аңыздық желісі талқыланады.

https://doi.org/10.48081/BYOM2324

2023

Выпуск 3

В статье проведен краткий сравнительный обзор основных трудов казахстанских литературоведов и искусствоведов первого и второго десятилетий XXI вв. Цель исследования заключается в выявлении подходов в изучении проблемы мифологических образов и мотивов в произведениях литераторов и живописцев. На основе сравнительно-сопоставительного, искусствоведческого методов исследования анализируется содержание имеющихся на данный период научных статей, диссертаций, определяются основные направления в изучении проблемы трансформации мифологических образов и мотивов в современной художественной практике. Автором статьи выявлено, что филологи XXI в. используют новые методы исследования мифа - мифопоэтический, литературно-исторический, историко-типологический, мифолингвистический. В искусствоведении тенденция изучения мифа как духовной основы казахского искусства перешла к аспекту мифологизации современного искусства во взаимодействии казахских национальных и мировых художественных традиций. В заключении приводятся выводы об активизации исследований по изучению мифа, мифологизации национальной литературы и искусства во втором десятилетии XXI в. Несмотря на расширение тематики научных изысканий в трудах искусствоведов и литературоведов Казахстана, проблема изучения мифа как первотекста, моделирующего современные художественные формы в различных видах искусства и литературе остается актуальной, по причине ее недостаточной изученности.

https://doi.org/10.48081/BGZS9479

2023

Выпуск 3

Берілген мақалада қазақ жазушыларының шығармаларындағы көркем образдарды талдау арқылы жоғары оқу орнының білім алушыларын қазақ тіліне үйрету тиімділігі туралы жазылған. Мақалада жазушы Ж. Молдағалиевтің шығармаларындағы образдар қарастырылған. Осы тұста Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбайұлы, Шоқан Уәлиханов, Ілияс Омаров сияқты қазақ халқының көрнекті тарихи тұлғалары да бар. Аталмыш тарихи тұлғалардың көркем образдарын талдау арқылы білім алушылар үшін арнайы лексикалық тапсырмалар мен грамматикалық жаттығуларды құрастыру ерекшелігі мен тиімділігі кеңінен қарастырылған. Деректі әңгіме, повесть, романдарда сипатталған көркем образдар шынайы тұрғыдан көрсетілген. Көркем образдарды талдау арқылы білім алушыларды қазақ тіліне үйрету тиімділігін практикалық қазақ тілі сабақтарында қарастырылды. Көркем шығармалардағы басты кейіпкерлер мен эпизодтық кейіпкерлер образдарының ерекшеліктері білім алушыларға алуан түрлі тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді. Қазақ тілі сабағында көркем образдар арқылы диалог, мәтін құрастыру, лексикалық тапсырмаларды топпен орындау жұмыстары білім алушыларға қазақ халқының болмысын терең көрсете алады. Шығармада берілген диалог пен монолог түрлері арқылы қазақ тілін үйрету мақсатында лексикалық тапсырмаларды топтық тапсырмаларға айналдыру тиімділігі жан-жақты қарастырылған. Шығармаларда суреттелген белгілі бір заманның көрінісі білім алушыларға танымдық ақпаратты ұсынады. Ел тарихын кеңінен көрсететін әңгімелер жанры арқылы білім алушылар қазақ тілін тиімді үйренеді.

https://doi.org/10.48081/ZPBI3925

2023

Выпуск 3

Мақала ғылыми мәтінді қабылдау, түсіну, түсіндіру мәселелеріне негізделіп жазылды. Қай заманда да ғылыми мәтіннің білім алушылар үшін маңызы зор болған. Себебі ғылыми мәтін ғылым мен білім сақталатын күрделі құрылым. Сонымен қатар бұл мәтін түріне объективтілік, логикалылық, нақтылық және ақпараттылық тән. Демек, ғылыми мәтінге қойылатын талап қатаң. Сондықтан оны жеткілікті дәрежеде меңгеру мәтінді дұрыс қабылдаумен, сауатты түсінумен, оқырманға түсінікті тілмен жеткізумен тікелей байланысты. Айтылған мәтін дұрыс қабылданбаса, онда ол көздеген мақсатына жете алмайды. Мақалада ғылыми мәтінді қабылдау мен түсінудің бір-бірімен байланысы, ерекшелігі, ғылыми мәтінді жазуда және оқуда интерпретацияның алар орны туралы прагмалингвистикалық талдау жасалды. Ғылыми мәтіннің ерекшелігін, оның адресант пен адресат арасындағы байланысын көрсету үшін ғалым А. Абасиловтың ғылыми мәтініне талдау жүргізілді. Ғалымның тілдік қолданысы, сөйлем құрылымы, айтқан ойы мақаланың негізгі зерттеу нысаны болды. Оған қоса, ғылыми мәтінді оқырманның жеткілікті дәрежеде қабылдауы үшін автордың қолданатын стратегиясы мен тактикалары туралы зерттеулер де мақаладан көрініс тапты. Нәтижесінде мәтін, автор және оқырманды бір-бірімен біріктіретін қабылдау, түсіну, түсіндіру ұғымдарының байланысы анықталды.

https://doi.org/10.48081/JWNJ3747

2023

Выпуск 3

Ұсынылып отырған мақалада қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытуда, соның ішінде лексикалық дағдыларды қалыптастыруда геймификацияны тиімді қолдану мүмкіндігі мәселесі қарастырылады. Жұмыстың өзектілігі қазақ тілін оқытудың әдістемелік жүйесін модернизациялаудың заманауи процестерімен тікелей байланыстылығын ашу болып табылады. Мақаланың мақсаты оқушылардың лексикалық дағдыларын қалыптастыру құралы ретінде геймификацияны пайдаланудың тиімділігін негіздеуден тұрады. Зерттеу барысында ғылыми әдебиеттерді талдау негізінде «геймификация» терминінің анықтамасы мен тілді оқытуда геймификацияның мүмкіндігі туралы бірқатар зерттеулерге шолу жасалады. Сонымен қатар қазіргі кезеңде геймификация әдісінің танымалдылығының себептері түсіндіріледі, оны қолданудың негізгі принциптері мен әдістері қарастырылып, оқыту ойындарының мысалдары келтіріледі. Зерттеу жұмысында қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытатын сыныптарда геймификацияны қолданудың болжамды моделі жасалады. Бұл технология білім алушылардың оқуға деген ынтасын арттыру мақсатында мазмұнды, ойынды және педагогикалық технологияларды біріктіреді. Бұл түсінік геймификацияны инновациялық педагогикалық технология ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, оны әр түрлі жас ерекшеліктеріне, оқытудың әр түрлі кезеңдерінде және әр түрлі жұмыс түрлерінде сәтті қолдануға болады. Зерттеу нәтижесінде мектеп оқушылары арасында лексикалық дағдыларды қалыптастыру үшін геймификация әдісін қолдану әдістемесінің тиімділігі талданып, аталмыш әдісті пайдаланып тілді оқыту іс-әрекетінің болжамды моделі құрылды.

https://doi.org/10.48081/PKZD3588

2023

Выпуск 3