Ғылыми мақалада грамматикалық синонимдердің мәтін аясындағы қалыптасу ерекшелігі және олардың субъективтік модальділіктің ішкі реңктерін жасауға қосар үлесі талданды.Аталмыш қолданыстардың семантикалық дамуына, коннотациялық реңктерге ие болуына әсер ететін тілдік емес уәждердің, яғни ұлттық таным-түсініктің, ұлттық діліміздің, әлеуметтік ортаның ықпалы дәйектелді.Сонымен қатар, грамматикалық синонимдердің мәтін аясындағы функциясы негізінде талдаулар жасалып, субъективтік модальділікке қатысты теориялық тұжырымдар кеңейтілді. Атап айтсақ, субъективтік модальділіктің ішкі мәндерін қалыптастыруға ұйытқы болатын бір ғана «өмір» грамматикалық синонимініңсемантикалық модельдері кешенді жүйеде сараланып, модальділік санатының күрделі грамматикалық құрылымын ажыратуда мәтін деңгейіндегі салыстырулардың қажеттілігіне назар аударылды. Яғни, аталған заңдылықтың өзіндік құрылымы, дербес жасалу жолы бар, мәтіндегі семантикалық шеңбер аясында жүйеленетін күрделі, ауқымды заңдылық екені сараланды. Грамматикалық синонимдердің мәтіндегі түрленуімен сабақтастыра отырып, субъективтік модальді мәннің үнемі ашық тірек құрылымдар арқылы жүйелене бермейтіндігіне мән берілді. Бұл тұста астарлама қызметіндегі синонимдердің сөйлеу тіліндегі қызметі негізгі талдау нысаны ретінде сипатталды. Нәтижесінде грамматикалық синонимдердің қатысымдықмүмкіндіктері этнолингвистикалық уәждер әсерінен кең өріс алып, модальді мәннің жасалу жолын кеңітетіні дәлелденді.

https://doi.org/10.48081/SWVQ7240

2022

Выпуск 2

Мақалада жаңартылған білім мазмұнына сай қазақ тілінен оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда тілдің негізгі салаларымен байланыста тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің рөлі сөз болады. Осыған орай, әдістеме ғылымында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу мәселелерін зерттеген ғалымдардың еңбектеріне тоқталынады. Әрі мақалада тіл дамыту жұмыстары теориясының функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мәселесінің негізі болатындығы айтылады. Негізінен,оқушы тұлғаның функционалдық сауаттылығының қалыптасуы тілдік тақырыптарды терең түсініп, лингвистикалық негізін танумен байланысты. Мәселен, сөздік құрамдағы сөздердің семантикалық ерекшелігін, қолданылу аясын білмейтін адам сауатты сөйлей де алмайды. Сондықтан мақалада тіл дамыту жұмыстары сөздің лексика-семантикалық топтарымен байланыста жүргізілуі керектігі сөз болады. Осы ретте тіл дамыту жұмыстарын тілдік тақырыптармен байланысты жүргізудің рөлі жөнінде зерттеген ғалымдардың көзқарастары сараланады. Әрі ғалымдардың көзқарастарында да тіл дамыту жұмыстарының функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың негізі болатындығы байқалады. Мақалада тіл дамытудың теориялық мәселесін тек қана лексика-грамматикалық заңдылықтарды, жалпы тілдік тұлғаларды жаттанды түрде үйретіп қана емес, сөзді қызмет ету аясында, сөздің функционалдық қызметін таныту барысында шешуге болатындығы айтылады. Осы орайда, мақалада тіл дамыту жұмыстарының негізінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға болатындығы көрінеді.

https://doi.org/10.48081/WSAQ8854

2022

Выпуск 2

Мақалада антонимия құбылысы тіл-тілдің барлығына тән универсалды, тілдік, стильдік және логикалық табиғаты күрделі құбылыс екенді және оның тілдегі, көркем әдебиеттегі қолданыс аясы жайында баяндалады. Антонимиялық қарама-қайшылықтардың тілдегі және көркем әдебиеттегі тілдің эстетикалық сипатын жүзеге асыру мақсатында жиі қолданылатын ерекше көркемдік құралдардың бірі екендігі ұлы Абайдың шығармалары негігінде жан-жақты сипатталған. Аталмыш мақалада, сондай-ақ, сөз зергері Абайдың өзін қоршаған әлеуметтік ортаны, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, адамдардың түрлі мінез құлықтары мен іс-әрекеттерін сипаттауда тілдегі мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздерді мен сөз оралымдарын аса ұқыптылықпен сұрыптап ала отырып, кеңінен қолданғандығы сөз болады. Сонымен қатар, мақалада тілдегі антонимия құбылысының антитеза, диатеза, акротеза, альтернатеза, амфитеза, антиметабола, оксюморон сипатында болып келген түрлері және олардың стиьдік қызметтері ұлы Абайдың өлеңдері мен қара сөздері негізінде жан-жақты қарастырылған. Абайдың қара сөздері қазақ әдебиеті тарихындағы бұрын соңды болмаған, ақынның тереңнен толғанған озық ойларының туындысы және аса құнды әдеби мұра болып табылады. Бұл туындылардың өзіндік тілдік және стильдік ерекшеліктері мол, әрі сан қырлы. Мақалада Абайдың бірнеше қара сөздері стильдік тұрғыдан талданып, ақынның өмір құбылыстарын бейнелеп суреттеу немесе баяндап жеткізу, адамның ішкі жан дүниесін, психологиясын ашып көрсетуде антонимдік қарым-қатынастағы сөздер мен сөз тіркестерін ұтымды да шебер қолдана білгендігі баяндалады.

https://doi.org/10.48081/FXLV5040

2022

Выпуск 2

Берілген мақалада тіл саясаты мен тілдік жоспарлау мәселелеріне қатысты ғылыми зерттеулерге аналитикалық шолу жасалды. Шетел және Қазақстан ғалымдарының қазіргі әлеуметтік лингвистикалық, тарихи, демографиялық, саяси және экономикалық факторлар контекстінде баяндалған тіл саясаты мәселелері жайлы ғылыми еңбектері талданып, зерттеу нәтижелерінің ұқсастықтары, айырмашылықтары және негізгі тенденциялары аталды. «Тіл саясаты» ұғымы және оның қазіргі интегративті процестер жағдайындағы мәні айқындалған. Тіл саясаты қоғамдағы және мемлекеттегі тіл мәселелерін шешуге бағытталған нормалардың, идеологиялық принциптердің және практикалық шаралардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Тіл саясаты мәслесін зерттеудің өзектілігі бірнеше факторларға байланысты. Біріншіден, жаһандану үдерістерінің қоғамға, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық құрылымына, оның тілдік ландшафтына әсерін есепке алмай, қазіргі уақытта тіл саясатын жүзеге асыру тәжірибесін зерттеу жеткіліксіз болып отыр. Екіншіден, Қазақстанның тіл саясаты туралы зерттеулер көп жағдайда қазақ және орыс тілдерінің өзара әрекеттесуін және олардың қоғамдағы рөлін зерттеуге бағытталса, ағылшын тілін енгізу тақырыбы негізінен педагогика тұрғысынан қарастырылады. Сонымен қатар, мақалада тіл саясаты мен тілдік жоспарлаудың маңызды компоненттерінің бірі болып табылатын «тілдік кеңістікке» сипаттама беріліп, тіл мамандарының жүргізген зерттеулері жөнінде айтылған.

https://doi.org/10.48081/RRIX6118

2022

Выпуск 2

Ұлттық әдебиетіміздің белгілі қаламгері О.Сәрсенбаевтың «Адамның құны қанша?» атты рисала жанрында жазылған туындыларының тағылымы тереңде. Берілген мақалада Оразбек Сәрсенбаевтың рисала жанрында жазған әңгімелерін қарастырдық. Қазақ әдебиетінде рисала жанры - күні бүгінге дейін зерттеле қоймаған жанр. Адамзаттың даму тарихында қашанда қаламгерлерді адам болмысы, оның рухани қасиеттері мен құндылықтары жайлы сұрақтар толғандырып келді. Осы тұста «Адамның құны қанша?» туындысында адамдықтың белгісі оның ішкі жан байлығы мен ықыласында жатқандығы, оның бүгінгі көкейкесті рухани мәселелермен сабақтастығы, көркемдік және пәлсапалық сипаттары бағамдалады. Мақалада О.Сәрсенбаевтың «Адам құны қанша?» рисалалар жинағына енген мазмұны терең, діни, мысал-өсиет рухында жазылған осы аттас шағын әңгімесі әдеби, теориялық, пәлсапалық тұрғыдан талданады. Сонымен қатар мақалада осы жинаққа енген «Сопылар салты», «Табыну мен тағұттың арасында», «Бақыт деген немене», «Махаббат пен ғадауат», «Қанағат қағидалары», т.б. шығармалары да зерделенеді. Қаламгердің адам бойындағы асыл қасиеттерді қоғамда болып жатқан рухани құбылыстармен, бүгінгі адамдардың іс-әрекеттерімен, өмір шындығымен байланыстыруы әдеби мысалдармен талданған. Мақалада жазушының ерекше суреткерлік қыры өмірде болып жатқан құбылыстарды бүгінгі күн тұрғысынан шынайы толғағаны туралы қорытындылар жасалады.

https://doi.org/ 10.48081/TEIX1961

2022

Выпуск 2

В данной статье речь пойдет об исторических легендах, собранных Машхур Жусипом, в том числе об Абылай хане – исторической личности, возглавлявший казахский народ. Здесь особенно подробно рассматриваются различные варианты, касающиеся личности Абылай хана, публикуемые в разных сборниках, книгах, сравниваются между собой. Образцы фольклора об Абылае, собранные из уст народа, анализируются в сравнении с версиями Ш. Уалиханова, В. Радлова и др. Особенности и различия, возникающие в ходе этих сравнений и т.д., описываются в статье. В статье разносторонне рассмотрено, что некоторые фольклорные версии связанных с личностью Абылай хана сохранились только в рукописях Машхур Жусипа. Все это показывает, насколько ценны исторические легенды, собранные Машхур Жусипом, в том числе фольклорные образцы, касающиеся личности Абылай хана.

https://doi.org/ 10.48081/EECX6686

2022

Выпуск 2

Мысал өлең ескіден белгілі әдебиеттің жанры. Біз мақаламызда мысал өлеңдер ішіндегі мазмұнның өзгерісін қарастырдық. Мысал өлеңдер ішіндегі оқиғалардың дамуы, жаңаша трансформацияға ұшырауы ерекше қызықты процесс. Осы арқылы қоғамның өзгерісі білінеді. Демек, біздің мақала бүгінгі күнге де қызықты, әрі қажетті деп білеміз. Өзімізге мәлім мысал жанры ежелден келе жатқан, ескі адамзаттың қадірлі жанрының бірі. Адамзат алғашқы даму үдерісі кезінде мысал жанры арқылы дүниені танып, біліп осы әдебиет үлгісі арқылы танымын кеңейтті. Себебі алғашқы даму шағында адамзат өзін қоршаған ортадан бөлмеген еді. Яғни, жануарлар немесе жанындағы тірі мен өлі арасындағы әр түрлі оқиғаларды , хикаяларды тілге тиек ете отырып адам көзқарас ұғымының өзгеруін, оның имани қалпын сынаққа салып, сол кездегі түрі жазылады мысал өлеңде. Аты айтып тұрғандай мысал өлеңдер әлденені мысалға ала отырып жасалады. Бұл жанрдың басты белгісінде салыстырмалы әдебиеттанудың белгісі бар. Өрісті жолмен бізге жеткен себебі де сол. Ал кейбір мысал өлеңдерде ұлттың мінезі де білінеді. Мысал өлеңдер үкім айтушы, шын ар сотындай сезіледі. Демек бүгінгі, я кейінгі кешегі ұлттың мінезін, салтын, ойқ арымын түсіну үшін мысал өлеңдерге жүгінуге тура келеді.

https://doi.org/10.48081/ZEKC9812

2022

Выпуск 2

Қазіргі таңда әлемнің тілдік бейнесіндегі адамды зерттеуде тілдік тұлғаның жеке сипаттамалары, оның ішінде жыныс категориясы маңызды орынға шығып отыр. Түрлі лингвомәдени қауымдастықтағы гендерлік түсініктердің мазмұны тілдік құрылымдар арқылы қарастырылады, себебі гендерлік таным тілдің барлық деңгейлерінде көрініс тауып, белгілі бағаларды білдіреді. Мақалада гендерлік мазмұндағы мақал-мәтелдер тілдің паремиологиялық қорының маңызды қабатын құрайтындығы негізге алына отырып, түрлі лингвомәдениеттегі әлем бейнесін тануда маңызды материал болып табылатындығы айқындалған. Және концептуалды метафоралардың қатарына енетін, ұлттың, мәдениеттің өзіндік ерекшелігін білдіретін гендерлік метафора категориясына түсініктеме берілген. «Гендер» еркектік және әйелдік категорияларын ашып көрсететін болғандықтан, гендерді құрылымдаудың негізгі мәні оппозитивті қарым-қатынас екендігі келтірілген. Осыған байланысты мақал-мәтелдер ойлау мен тілдің метафоралылығының арқасында мәдени концептуалды метафоралардың ең көп қолданылатын дискурсивтік ортасы ретінде қарастырыла отырып, мақал-мәтелдер корпусынан мазмұнында гендерлік метафоралар арқылы берілген гендерлік оппозитивті қатынас бар мақал-мәтелдер іріктеліп алынып, бірінші бөлігі аталық бастаумен, ал екінші бөлігі аналық бастаумен байланысты айтылған бинарлы оппозициялар жүйесіне талдау жасалады. Талдау барысында ұл-қыз, ата-ана, еркек-әйел оппозициялары айқындалып, Дж. Лакофф және М. Джонсонның ұсынған концептуалды метафора теориясы бойынша гендерлік метафоралардың қатары көрсетіледі. Келтірілген метафоралық қолданыстардан бірнеше метафоралық модельдер анықталған. Зерттеу қорытындысында алынған нәтижелерге бағалауыштық-сипаттамалық тұрғыдан баға беріліп, мақал-мәтелдерде кездесетін гендерлік метафоралар халықтың дүниетанымының, өмір тәжірибесінің көрінісі деген тұжырым дәлелденген.

https://doi.org/10.48081/LGKC9217

2022

Выпуск 2

This article discusses the current problems of linguistic development of the individual in the system of multilingual education in the context of the modern socio-cultural situation; describes the problems and promising ways to solve them. An attempt is made to prove that when studying each of the subsequent foreign languages, a new autonomous functional system is formed in the language consciousness of students, which "contains" lexical units and grammatical rules of this language. At the same time, the general fund of conceptual ideas is developed and enriched. The goal of teaching foreign languages is the formation of a multicultural multilingual personality with informational, communicative and intellectual needs, abilities and competencies that will allow her to act in conditions of intercultural communication. It was concluded that if properly organized, bilingual education programs are more effective than non-bilingual programs. The information obtained as a result of the collection on the state of psychological readiness of students, interest in the subject and improving the level of language proficiency made it possible to assess the possibilities and resources for achieving qualitative indicators on the subject being studied and the development of language skills, to provide for the manifestation of difficulties.

https://doi.org/10.48081/OFVM1341

2022

Выпуск 2

В статье рассмотрены особенности построения учебников русского языка и литературы в соответствии с дидактическими принципами коммуникативности, системности, последовательности, учета лингвокультурологического и психодидактического аспектов и особенностей родного языка обучающихся при обучении русскому языку как неродному. Раскрываются аспекты языковых явлений (говорение и понимание, язык, текст), виды речевой деятельности, предлагается психолингвистический анализ текстового и нетекстового аппарата учебников для 5-7-9-10 классов. Психолингвистический анализ проводился посредством анализа действующих учебников на предмет соответствия психологическим и лингвистическим требованиям для их последующей интерпретации и оценки. В то же время для объективности представления учебников анализ осуществлен в контексте общепринятых критериев. Одним из путей реализации в учебниках русского языка и литературы принципа коммуникативности, является тематическая организация учебного материала, которая позволяет вести целенаправленную работу над смысловой, содержательной стороной связной речи и языковыми средствами ее формирования. Психолингвистические аспекты школьного обучения в контексте развития речевой деятельности находят отражение в содержании среднего образования, так как психолингвистика ставит перед собой задачу – выявить те ментально-психологические процессы, результатом которых и является речь человека.

https://doi.org/10.48081/BPKF5002

2022

Выпуск 2