Attitudes towards women define the moral side of all literature. In medieval Sufi literature, female protagonists always had female characters as its main characters. In our society, it is a common opinion that medieval works depict women as voiceless and repressed by religious prejudice and beliefs. Images of Muslim women have entered Sufi literature in line with religious beliefs and spiritual aspirations. They were the bearers of certain characteristic qualities of a socially significant woman, served as role models, and were not religiously repressive. On the contrary, their active life stance played an important role in the establishment of new social relations and new morals and manners. Apparently, literature was striving to solve the issues arising in the society in favor of establishing new morals. Sufi poets played an important role in this process. Their poetry portrays a woman as a morally stable and spiritually pure Muslim. The purpose of this paper is to examine the image of woman through Yasawi hikmets and to identify the feminine ideal in medieval Sufi literature. In order to achieve this research objective, a comprehensive analysis of Yasawi's hikmets will be conducted and thus we will try to determine that the female ideal images were more vital, more earthly and rational in Sufi literature. Sufi traditions have so far been studied at different levels by philologists, musicologists and folklorists. However, among the available studies, the paucity of special papers on women image determines the relevance of scientific work. The hermeneutical, historical comparative analysis; literary-cognitive methods were used to address the research problem. According to the results of the study, it can be concluded that the ideal image of a woman in Sufi literature is a combination of the Islamic religion principles characteristic and the Turkic people female images characteristic, praised in Yasawi Hikmets.

https://doi.org/10.48081/NQZH5049

2023

Выпуск 1

Аңыз әңгімелер – жеріміздің елді мекендері, географиялық орындарының тарихынан сыр шертетін халық ауыз әдебиетіндегі құнды жанрдың бірі. Елімізде тарихи-филологиялық зерттеуді қажет ететін мұндай объектілер көптеп келеді. Аталмыш жанр арқылы әр халықтың өзіндік ерекшелігін, менталитетін көруге болады. Бұл осы тақырыпты зерттеудің өзектілігі де болып табылады.

https://doi.org/10.48081/OSDI2040

2023

Выпуск 1

Қазақ фольклортану ғылымында соңғы жылдарда ғана қолға алынып, зерттеле бастаған тақырыптардың бірі – хандар мен батырларға қатысты тарихи жырлар. Халқымыздың ұлы тұлға, бір туар қайраткерлерін тарихи деректер ауқымынан ғана танып білу жеткіліксіз екендігі белгілі. Олай болса, тарихи тұлғаларды жете тану үшін фольклорлық мұраларды да жан-жақты саралап, талдаудың маңызы зор. Олжабай батыр жайында жазылған тарихи жырлар қазақ әдебиетінде талғамы биік, өмір шындығын негіз еткен тарихи деректі әрі көркемдік дәрежесі жоғары шығармалар қатарынан орын алады. Бұл мақалада Олжабай батыр жырындағы кездесетін тұрақты сарындардың ерекшелігі мен ұқсастықтары қарастырылады. Жырдағы тұрақты сарындар жайлы ғалымдар тарапынан берілген пікірлер сөз болып, оның қолданыс аясы айқындалады. Эпикалық заңдылық шеңберінде жасалған көркем суреттеулер салыстырылып сипатталған. Бір әдебиеттен екінші әдебиетке, дәуірден дәуірге ауысатын сюжеттік сарындар байланысы жан-жақты сөз болады. Тұрақты сарындардың жанрлық ерекшелігі, эпос тілінің формулалығының байланысы сараланады. Әрбір сарынның мақсаты мен мәні айқындалып, жырдағы тұрақты сипаты анықталады. Жырда кездесетін тұрақты мотивтердің қызметі мен рөлі, эпостық үлгілерімен байланысы, тарихи жырда алатын орны, ондағы ұқсастық пен ерекшелік талданады. Олжабай батыр жырындағы кездесетін болжау мотиві, тұрақты қайталаулар, көркемдеуіш құралдар жан-жақты зерттеледі. Зерттеу барысында тұрақты сарындардың маңызын әрі оның фольклормен байланысын танымдық тұрғыда қарап, қолданыстағы ерекшеліктеріне тоқталамыз.

https://doi.org/10.48081/WPER9435

2023

Выпуск 1

The end of the 19th and the beginning of the 20th centuries were marked for the Kazakh society by entering a new stage of development. The universal values that determine the concepts of modern social changes have undoubtedly influenced national literary criticism, posing new tasks for the correct determination of development prospects through an objective revision of the past, marked by ideological pressure. The formation of new aesthetic knowledge in assessing the role of literature in society, the appeal to new forms, methods and means of reflecting reality, the development of scientific and theoretical approaches and the definition of new principles for studying the nature of the literary process are characteristic features of modern Kazakh literary criticism. At the current stage, the urgent task is to identify the patterns of development of literary science, comprehensive differentiation of scientific research, the definition of methodological concepts, theoretical foundations and areas of research, the assessment of achievements and the definition of prospects for new research. Being an important branch of the social and human sciences, modern Kazakh literary criticism seeks to rethink its way of becoming as a field of scientific knowledge in order to evaluate its achievements and identify shortcomings that occur at each stage of development. The article deals with the scientific and theoretical problems of modern Kazakh literary criticism, reflecting innovative searches. At the same tiem6 the evaluation and analysis of studies based on new research methods and scientific principles is of great importance. Special place is occupied by theoretical works written on the basis of hermeneutics, structuralism, semiotics and other innovative research methods. Analysis of the main achievements, literary and theoretical problems, directions of development of modern Kazakh literary criticism is presented as well.

https://doi.org/10.48081/SZWW2913

2023

Выпуск 1

Әзіл–қалжыңға негізделген күлкі адам өмірінің бір бөлігі болып табылады. Күлкі күнделікті тұрмыстан бастап саясатқа дейінгі өмірдің барлық саласында. Онда зілсіз қалжыңдардан бастап ирония, сатира, сарказм сияқты күлкінің барлық түрі бар. Күлкі жалпы адамзаттық құбылыс болумен қатар жеке ұлттық құбылыс. Белгілі бір халықтың мәдениеті мен ұлттық сипатын күлкіге нені нысан еткені мен күлкі тудыру әдістерінен де тануға болады. Барлық ұлттың өзіндік өмірлік құндылықтары, дәстүрлері бар. Ұлттың ерекшелігін, таным–түсінігін білмей ұлтқа тән әзілдерін түсіну қиындық тудырады. Әр халықтың әзілін түсіну үшін сол халықтың өмір сүру салтымен, ерекшелігімен таныс болу керектігі дәлелдеуді қажет етпейтін ақиқат. Сондықтан ғылыми мақалада ұлттық ерекшелікті танытатын қазақы қалжыңдардың ұлттық-тілдік сипаты қарастырылады. Нақтырақ айтқанда, қазақы қалжыңдар мағыналық тұрғыдан топталады, күлкі тудыру тәсілдері сараланады. Қазақы ауылда өскен адамның өзге тілдік сөздерді дұрыс түсінбеуі күлкі тудырудың жиі кездесетін тәсілдерінің бірі ретінде қарастырылады. Ғылыми зерттеуге арқау болған қаламгерлер мен ауылдастар арасындағы қағытпа қалжыңдар. Қажетті материалдар мерзімді басылымдар мен күнделікті тұрмыстан алынып, оларға лингвомәдениеттанымдық, лексика-семантикалық талдау жасаудың нәтижесінде ғылыми тұжырымдар жасалды.

https://doi.org/10.48081/EULR8218

2023

Выпуск 1

Қазіргі таңда лингвистика ғылымының даму сатысында үш түрлі ғылыми парадигма ажыратылып отыр: салыстырмалы-тарихи, жүйелі-құрылымдық және антропоцентрлік. Тіл білімі саласында, яғни жекелеген тіл біліміндегі көптеген зерттеулерде антропоцентристік парадигма басымдылыққа ие болып отыр. Неге десеңіздер, лингвистикадағы антропоцентристік принцип бастысы тілді пайдаланушы ұлтты бірінші орынға қояды. Антропоцентристік парадигма өз алдында этнолингвистика, лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика, лингвопсихология сияқты жаңа бағыттарға жол ашады. Антропоцентристік бағыттағы жаңалықтар ең бірінші қабылдау, ойлау, тіл, есте сақтау, әрекет ету сияқты адамзаттың когнитивтік құрылымына ерекше қарап, ден қоя бастады. «Қабылдау», «ойлау», «тіл» және тағы басқалары когнитивтік ғылым саласында бұрындары да зерттеліп келген. Бірақ жалпы есім деңгейінен шығып, жалқы есім деңгейнде бір мақсат, бір міндет аясында бір-бірімен тығыз байланыста қаралмаған еді. «Қоршаған шындық өмірді саналы түрде тану мен адам тәжірибесін категориялау тілмен байланысты болып келеді, өйткені адамның когнитивтік қызметі барысында алынған мазмұндық ақпарат тілмен тілдік формаларда көрініс тауып, сөйлеу арқылы білдіріледі. Диалектикалық формадағы когнитивтік процестер тілмен тығыз байланысты, оның себебі тіл адамдардың қоғамдық тәжірибесі мен дүние туралы білімдерін бекітіп отырады. Ал біздің сана құрылымы туралы білгендеріміз тек қана тілге байланысты, тіл осы құрылымдар туралы хабарлауға және оларды кез келген табиғи суреттеуге мүмкіндік береді»[1,21] Осыған негізделе отырып, тілді зерттеудің когнитивтік парадигмасы тіл мен ойлаудың арасында теңдік қоймайды. Сонымен қатар тілдің ойды ұйымдастырушылық қызметін атап айтады. Бұл байланыста тілдің таңбалық жүйесі арқылы грамматикалық байланыстар, категориялар, модельдер түрінде біртұтас тілдік құрылым қалыптасады. Мақалада «тіл», «ойлау», «ми» ұғымдарының байланысы, нейролингвистиканың негізгі мәселелерінің бірі екендігі қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/RGPV1969

2023

Выпуск 1

Қазақ тілінің мультимедиялық корпусын жасау – көп зерттеуді қажет ететін тың сала. Ауызекі сөйлеу тілі бүгінгі күнге дейін тек мәтінді салыстыру, талдау деңгейінде ғана қарастырылып келді. Мультимедиялық корпус екінші тіл ретінде қазақ тілін меңгертуде өте тиімді құрал бола алады. Ауызекі сөйлеу тілі мен әдеби тіл нормасындағы ауытқулар мен сәйкессіздіктерді анықтауда зор үлесін қоса алады. Бұл мақалада мультимедиялық корпус жасау барысында туындайтын проблемалар анықталды. Проблемаларды анықтау – корпус жасау жұмысын жеңілдетіп, алдын ала кедергілерді жеңуге көмегін тигізеді. Ол үшін «Корпус» терминіне қысқаша түсініктеме беріліп, соның ішіндегі «мультимедиялық корпус» анықталды. Қазақ тілінің ұлттық корпусы және шетелдік НКРЯ (Орыс тілінің ұлттық корпусы) құрамына енетін мультимедиялық корпустың (МУРКО) мысалында қысқаша сипаттама жасалды. Осы саланы зерттеген ғалымдардың тұжырымдарына сүйеніп, мультимедиялық корпустардың маңыздылығы және қажеттілігі айқындалды. Сонымен қатар корпусты жасау барысында туындайтын қиындықтар қарастырылды. Олар бірнеше түрге бөлінді. Атап айтқанда, мультимедиялық корпустың репрезентативтілігі, тақырыптарға бөліп тегтеу, корпустың ыңғайлылығы, техникалық безендірілуі, әдеби тілдің нормасының ережелерін сақтау т.б. Зерттеу нәтижелері қазақ тілінің мультимедиялық корпусының теориялық тұжырымдарын жасап, ішкорпустарға бөлуге септігін тигізеді

https://doi.org/10.48081/PABZ8209

2023

Выпуск 1

Бүгінгі жаһандану заманында ұмытыла бастаған мыңдаған жылдық тарихы бар бабалар мұрасын қайтадан жаңғырту негізінде қазіргі отандық ғылымда ұлтымыздың тарихы, мәдениеті, наным-сенімі, діни ұстанымдары туралы ортағасырлық қолжазбаларды тауып, елге әкеліп, кешенді түрде зерттеу арқылы ұлтымыздың өткен тарихын қайта қарау қажеттілігі туындап отыр. Шетелдік кітапханалар мен мұрағаттар қорында сақталған қыпшақ тіліндегі жазба ескерткіштерді зерттеу арқылы түркі халықтарының тарихи-мәдени құндылықтары туралы баға жетпес деректерге қолжеткізе аламыз. Түркі тілдес халықтардың бәріне ортақ жазба ескерткіштердің арасында ХІІІ-ХV ғасырларда дүниеге келген мәмлүк-қыпшақ тіліндегі қолжазбалардың, әсіресе діни сарында жазылған еңбектердің алатын орны ерекше. Бұл мәмлүк-қыпшақ тілінде жазылған ескерткіштер тек Мысыр қоғамына қатысты емес, жалпы түркі халықтарының тілін, наным-сенімін, діни ұстанымын зерттеуде теолингвистикалық дереккөз болып табылады. Берілген мақалада мәмлүктер кезінде діни сарында жазылған «Иршәдул-мулук уәс-салатин» (ХІV ғ.) қолжазбасына деректанулық, палеографиялық және кодикологиялық талдаулар жасалып, қолжазба туралы толық әрі жаңа мәліметтер беріліп, ескерткіштің құрылымдық, мазмұндық және тілдік ерекшеліктері анықталды, жазба ескерткіште сақталған тілдік материалдардың теолингвистикалық дереккөз ретінде құндылығы айқындалды.

https://doi.org/10.48081/EIEK9501

2023

Выпуск 1

В данной статье рассматривается один из пространственных параметров – концепт «верх». Основой анализа послужили показатели русской и тюркской языковых картин мира. Наличие центральной оси мира, связывающей землю с небом, предполагает и вертикальное положение человека как необходимость стремления к высшему, возвышения к Богу. Концепт, сформированный носителями языка, позволяет наиболее полно представить семантическую структуру, процесс понимания и его результат, хранящиеся в памяти поколений. Благодаря концептам возникает семантическое пространство языка, которое составляет структуру знаний в их конкретно-национальном преломлении. Именно поэтому в статье представлен пространственный признак в виде концепта как ключевого понятия когнитивной лингвистики. Этим и обусловлена актуальность настоящего исследования. Для концепта важны этимологические, ассоциативные характеристики, языковые и культурные знания, особенности мышления и репрезентации. В результате сплошной выработки и лексико-семантического и грамматического анализа языковых единиц была сформирована модель концепта «верх» в русской и тюркской языковых картинах мира. Модели концепта позволили выявить сходства и отличия картин мира разных народов, заключающиеся в формировании мировоззрения, опыта, истории, быта, искусства, традиций и обычаев, системы ценностей.

https://doi.org/10.48081/YTQT6536

2023

Выпуск 1

В статье рассматривается политический дискурс как один из способов манипулирования общественным мнением. Актуальность исследования обусловлена интересом исследователей к процессам, происходящим в обществе, связанных с проблемами социализации, способами воздействия на состояние общественного сознания. В данном исследовании выявлены основные лексические и грамматические маркеры манипуляционного воздействия на общественное мнение. Лексические средства выражают субъективное отношение говорящего к фактам действительности, формируют код восприятия публикации, акцентируют внимание целевой аудитории на определённых словах, выражениях, отмеченных манипулятором в качестве важных. Ресурсы синтаксического уровня выстраивают логику сообщения, конструируют текст по заданной схеме, направляют мысль читателя по траектории, заданной автором материала. Особое место занимает такой ресурс, как создаваемый имидж автора текста, героя его материала, сообщества – партии, образ которой создается в тексте. Политический дискурс, представленный на страницах газеты «Казахстанская правда» обладает всеми ресурсами для управления мнениями и отношениями аудитории в русле необходимом для государства и власти. Издание несёт в себе основные признаки политического дискурса и на его страницах реализуются важные манипулятивные стратегии и тактики авторов, пишущих от лица власти и проводящих политику власти.

https://doi.org/10.48081/ESOP3649

2023

Выпуск 1