Мақалада А.Кемелбаеваның шығармаларындағы ұлттық мінез концептісі қарастырылған. Антропоцентристік бағыттың дамуымен концепт барлық саладағы автордың негізгі идеясының жиынтығы ретінде анықталып, әдебиеттегі концепт ұғымы жан-жақты зерттеле бастады. Ұлттық мінез қатарында түс жору, батырлық, шаңырақ, әмеңгерлік сынды салттар анықталады. Қазақ халқының танымына жақын ұғымдар мен атаулар талданып, жазушы шығармалары шежірелік проза жанры деп анықталған. Зерттеуде ұлттық мінез жайында В.Зусман, Н.Сейбель, Ю.Тильман және Д.Кішібеков зерттеушілердің пікірлері негізге алынған. Қазақтың ұлттық мінезі жайлы Д.Кішібеков құнды пікір білдіріп, қазақ танымындағы мінез-құлықтың қалыптасуын анықтап қарастырады. Шежірелік проза жайындағы А.Богданов, М.Бахтин, А.Татьянина пікірлері қарастырылған. А.Кемелбаева шығармалары мен Л.Қоныс туындылары арасында басты айырмашылықтар анықталды. Ұлттық құндылықтарға толы А.Кемелбаева шығармалары ассоциативті, нарративті талданып, автор пікірлері талданған. Сонымен бірге, шығармалардағы хронотоп ұғымы анықталып, шығарма аналитикалық талдау жасалды. Жазушының батыр жайындағы қарама-қарсы пікірі қарастырылып, көзқарасы негізге алынған. Зерттеуде М.Бахтин екі зерттеу құрылымы басты назарға алынып, шығармаларды талдауда ұтымды қолданылды. А.Богданов әулеттің шежірелік прозадағы маңызды ұғым екенін айтқан пікірін қарастырып, «Шашты», «Көкқия» әңгімелеріндегі қолданысы анықталған. Сонымен бірге, «Шашты», «Көкқия» әңгімелері Р.Барттың интерпретация теориясы негізінде талданған.

https://doi.org/10.48081/WBNG3333

2024

Выпуск 2

Мақалада қазақтың ғажайып ақындарының бірі – Т.Әбдікәкімов поэтикасындағы парадигмалық деңгей мен дискурстық негіздер туралы мәселе кеңінен қарастырылады. Поэзиялық шығармалардың дискурстық траекториясы сөз болған жерде ақынның ішкі әлемі мен рухани болмысына баса назар аударамыз. Оны мақаланың негізгі бөлімдерінде сөз етеміз. Тыныштықбек ақынның дәл бағасын берген қазақ прозасының көрнекті өкілі Ә.Кекілбайұлы еді. Ол Тыныштықбекті «біртүрлі ақын» дейді. Бірақ, білетініміздей, қазақтың «біртүрлі» дегені не мақтағаны емес, не даттағаны емес. Бірақ, әйтеуір, бірқалыпты құбылыс емес екендігі анық. Осындай ғажайып, философ ақынның ішкі әлеміне үңіле отыра, ой өрнектеріне жету жолдарын қарастырамыз. Ақын шығармашылығындағы көркем мәтін дискурстарының негіздеріне назар аударамыз. Толыққанды көркем туындыны дүниеге әкелу – ақын шығармашылығындағы басты мұрат. Әдеби туынды, яғни көркем шығарма тілдік белгілердің жүйелі сабақтастығымен, нақтылай түссек, мәтінмен тиянақталады. Туындының тілдік-семантикалық құрылымын анықтауда мәтін тарихын ескеру қажеттігі басым. Қазіргі қазақ поэзиясының дискурсты-талдау тәрізді нақтылы мәселелер тұрғысынан зерттеуге арналған бұл мақала – әдеби процестің тәуелсіздік кезеңіндегі айтылмыш мәселелерді арнайы қарастырған еңбектердің бірі. Жұмыста қазіргі қазақ поэзиясындағы формалық және поэтикалық тіл ерекшеліктеріне, олардағы жаңашыл белгілерге жан-жақты талдау жасалынады. Әдеби шығармалардың қағаз бетіне түскенге дейінгі процесі мен жарық көруі екеуі ішінара байланыста болады. Мақаланың қорытынды бөлімінде Тыныштықбек поэзиясының поэтикасындағы дискурстық негіздерге баға беріп, талқыланады.

https://doi.org/10.48081/XULI5534

2024

Выпуск 2

Тәуелсіздік кезеңде ғұмырнамалық романдар кеңінен жазыла бастады. Оның басты себебі қызыл цензураның жойылып, шығармашылық еркіндікке жол ашылды. Қ. Жұмаділовтің «Таңғажайып дүние» атты мемуарлық романы – оқырман сұранысына ие болған, қазақ мемуаристикасын жаңа белеске көтерген сондай туындылардың бірі. Мемуаристика тарихы мен классификациясы, жанрлық жүйеленуінің теориялық мәселелері, тілдік-стильдік ерекшелігі, «шекаралық» жанрларға (эсселер, өмірбаяндар, естеліктер, күнделіктер) қатыстылығы мен трансформациялануы, терминологиясы мен талдау әдістері әдебиеттану ғылымында біршама зерттелді. Мақалада ғұмырнамалық романның табиғаты мен образдардың жасалуы ерекшелігі, тұлға концепциясы арнайы қарастырылды. Романдағы басты тұлға – автор. Ол – жай баяндаушы емес, бүкіл шығарманың құрылымын түзуші, оқиғадан оқиға өрбітуші суреткер-жазушы, шығармашылық иесі. Ғұмырнамалық туындыда автор өмірінің екі ірі кезеңі көрініс берген. Біріншісі – Қытайдағы қазақтың тұрмыс-тіршілігі болса, екіншісі – елге оралғаннан кейінгі жазушылықпен белсенді араласқан уақыты. Екі негізгі желі – автордың бүкіл өмірін, күрес жолын, мақсат-мұратын қамтыған. Қытай жеріндегі қазақ жұртының тұрмыс-тіршілігін, басына түскен ауырпалығын боямасыз бейнелеп, бүгінгі ұрпаққа аманаттау – басты авторлық концепцияға айналған. Туындының екінші маңызды сипаты – автордың шығармашылық лабораториясының, өзі өмір кешкен жазушылық ортасының суреттелуі. Шығармашылық жолындағы жанкешті еңбегі, қайсарлығы оқырманды бейтарап қалдырмайды.Тұлға концепциясы – қарапайым да қайсар мінезді, адал жүректі ұлттық болмыс мадақталады. Мақалада биографиялық, тарихи-әлеуметтік, құрылымдық-сипаттамалық, герменевтикалық, психоаналитикалық әдіс-тәсілдер қолданылды.

https://doi.org/10.48081/NYIV6474

2024

Выпуск 2

Қазақ ағартушылығы ел азаттығының басты белгілерінің бірі ретінде білім мен ғылым арқылы ұлтты ағарту жолымен еркіндікке ұмтылу, санасын ояту идеяларын көтерді. Осындай идеялар Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы шығармаларында да айтылады. Білім мен оқудың мәнін ерте ұққан, ұлт үшін келешек бағының ғылымда екендігін түсінген ақын өз өмірі туралы жазылған шығармаларында да білімді насихаттайды. Оқу-білім, ғылымды Мәшһүр Жүсіп мал тауып, адамның материалдық игілігін көтеретін байлық деп те, рухани жан дүниесін ашатын адамшылық көзі деп те алады. Ақын мұсылман дінін елді ізгілендіру, халықты жақсылыққа бастау құралы етуді мұрат етеді. Дінді қазақ қоғамында қалыптасқан үлгіде тек әдет-ғұрыптық жағдайда пайдалануды емес, білім мен ғылым негізі деп қабылдайды. Қаламгердің ағартушылық ойлары надандықты жоюдан гөрі, әлдіден қорғану, халықтың жұрт ретінде еркіндігі деген ойға бастайды. Мақалада білімді басшы туралы ойларының да қоғамдық ойдағы маңызына көңіл бөлінді. Мәшһүр Жүсіптің «ұйқы» символының стильдік белгілері ашылды. Мәшһүр Жүсіптің ағартушылық тақырыптағы туындылары өз кезеңіндегі қоғам бейнесін, қажетін ашатын тақырыптар болуымен маңызды екені дәлелденді.

https://doi.org/10.48081/TQQV4570

2024

Выпуск 2

Cultural values, comprising socially formed beliefs and standards, govern individuals within a specific group’s behavior and are seen as an essential component of a society’s identity, frequently reflecting long-standing practices, traditions, and ideas. Family is regarded as the main foundation of many societies and cultures, in which parents are regarded as protectors, caretakers of children and are treated with great respect. The purpose of our study is to describe the conceptualization of parents in the linguistic consciousness of the Kazakh language and culture bearers and define the ethnic content of the value ата-ана / parents in the Kazakh linguistic culture. The study employed a complex of methods including lexicographic, linguistic, content, and cognitive analysis, as well as the word association test among 563 Kazakh language and culture bearers. The research data comprised dictionaries of the Kazakh language, Kazakh paroemia and aphorisms, and association responses. The results showed that parents are conceptualized as loving and caring beloved family members, which upbringing is very important for their children, and have a great value such as wealth and gift in the Kazakh linguistic culture. The study findings will contribute to a more in-depth knowledge of the concept under consideration and its function in Kazakh society from a psycholinguistic standpoint. The practical value of the research findings can be seen in effective cross-cultural relationships and the utilization of study materials in linguistic courses.

https://doi.org/10.48081/PUEB6017

2024

Выпуск 2

Тағылымсыз тарих жоқ. Егер ол болмаған болса, адамзат «тәуелсіздік», «теңдік», «демократия», «мәдениет», және басқа осы сияқты қасиетті мұраттар үшін қан төгіп күреспеген болар еді. Мақалада Солтүстік Қазақстан облысының тарихи тұлғаларының жүріп өткен тарих жолын, сол жолда сіңірген еңбегі бағаланып, ономастикалық кеңістіктен орын алғаны баяндалады. Қазақ шыққан тегін, туып өскен өлкесін зерделеп, өсер ұрпағының ертеңіне ерекше мән бере білген. Сондықтан тарихи тұлғалардың есімдерінің маңыздылығына сай ескерткіш ретінде сақталған нысандар баршылық, сол туралы сөз қозғалады.

https://doi.org/10.48081/JRCO3647

2024

Выпуск 2

Бұл мақалада Медиалингвистика саласы бойынша «Balapan» телеарнасы бағдарламалары тіліндегі отансүйгіштік құндылықтар туралы айтылады. Соңғы жылдары ұлттық мүдде мәселелері елімізге ортақ мәдени кеңістікте күн тәртібінде тұр. Бұл мәселе отандық медиа саласында түрлі тілдік бірліктермен өрнектеліп жүр. Халқымызды біріктіретін, қоғамға тән құндылықтарды, ортақ мүдделерді қалыптастыруға арналған іс-шаралар еліміздің халқын рухани байытады. Ұлттық құндылықтарды дамыту халықтың ұлттық мүдделері мен құндылықтарын ұстанудан басталады. Бұл үдеріс әр адамның балалық кезеңінен бойына сіңірілуі керек. Қазақ балаларының бойында осындай құндылықтарды дарытатын ең негізгі факторлардың бірі – телеарналардың қазақша мазмұнда болуымен қатар, отансүйгіштік мазмұндағы мәтіндер берілетін бағдарламалар. Әрбір бағдарламаның бала жасына сәйкес қызықты болуымен бірге бағдарламалардағы мәтіндерден отансүйгіштік дискурсы, прагматикасы сезілуі қажет. Осы бағыттағы зерттеу мақаламызда «Balapan» телеарнасындағы бағдарламалардағы отансүйгіштік идеясының дәріптелуі туралы қарастырылады. Медиалингвистикадағы отансүйгіштік идеясының бағдарлама мәтінінің арасына қажетті тілдік бірліктермен кіріктіріле отырып берілуі, оның тілдік қызмет атқаратындығы, бала көрерменге әсер етуі сөз болады. Бұл зерттеудің теориялық және практикалық құндылығының жоғары және зерттеу бағытының жаңа екендігін көрсетеді.

https://doi.org/10.48081/QRMK6992

2024

Выпуск 2

The article examines the value picture of the world of a person as a linguistic social personality, since values serve as an indispensable component of a person’s characteristics. Utilitarian values are defined as the dominant consideration in the article. To reveal them, utilitarianism is considered as the core of the principle of utility, when the main guideline for a person’s actions and thoughts is the good, both public and personal. The fundamental principles in considering utilitarianism were the studies of J. Mill, J. Bentham, F. Hutcheson, C. Bekaaria, C. Helvetius. The formation and development of utilitarian values are analyzed based on the material of artistic works of Russian- and German-speaking authors. Speech acts are analyzed, in which the statements and actions of people make it possible to judge the moral values of a person, evaluate his human dignity, as well as his dominant character trait. The results of the study show that the characteristics of values, their implementation and functioning in society are determined, first of all, by intersubjective relations. It is consciousness, as well as the spiritual and emotional state of people and social communities, that influence all spheres of human life. Numerous examples prove that utilitarian values are manifested in life through a person’s relationship to himself, to other people, to society and to nature.

https://doi.org/10.48081/TNCR3174

2024

Выпуск 2

The article examines the importance of studying dramatism in contemporary Kazakh prose. In today's global literature, the influence of modern times has been recognized in order to maintain the continuity of Kazakh literature. The problem of revealing the nature of dramatism in prose has been resolved. Dramatism in prose not only reflects societal values but also shapes the national literary worldview. Contemporary Kazakh writers are faced with various responsibilities. One of them is the effective use of dramatism in their works. It is clear that the nature of dramatism in prose is closely related to historical events, which underscores the diverse nature of its manifestation. While the debate on dramatism in prose can be divided into open and hidden, the particularity of the debate in contemporary Kazakh prose offers answers to questions about its essence. Exploring the inner struggles of characters in short novels sheds light on the social and cultural norms of Kazakh society. The analytical approach in contemporary literary studies often utilizes interpretative methods to examine the text. The development of the postmodern literary worldview is related to updating the interpretive approach. For instance, short novels with plots and actions but no central character. Interpreting such short novels necessitates the assistance of various humanities sciences such as psychology, sociology, and anthropology. The deduction method has been employed in interpreting dramatism to emphasize the significance of the debate in contemporary prose.

https://doi.org/10.48081/RFCR6189

2024

Выпуск 2

Статья посвящена анализу когнитивно-оценочной интерпретации понятия «гордость». Цель статьи – исследовать способы оценочной, референтной, языковой и содержательной интерпретации концепта в художественном тексте. Основные направления и идеи исследования заключаются в понимании интерпретации как процесса и результата субъективного понимания человеком мира и себя в этом мире, как процесс и результат субъективной репрезентации мира, основанной, с одной стороны, на общечеловеческих представлениях о мире, и, с другой стороны, на личном опыте взаимодействия человека с миром. Это проекция мира, знание о мире. Научная новизна – в привлечении к анализу концепта интегративного подхода, использовании интерпретативного, когнитивно-матричного и концептуального методов анализа. Методология исследования включает применение матричного формата знаний, концептуального анализа; когнитивно-матричного моделирования; моделирование частной когнитивной матрицы, контрастивно-сопоставительного анализа. Основные результаты: показана возможность привлечении интерпретативного подхода к анализу концепта «гордость», выявлены способы когнитивно-оценочной интерпретации, описана концептосфера художественного текста. В ходе сложной референтно-языковой и содержательно- интерпретирующей оценочной деятельности концепт «гордость», объективированный в языковой форме, формируется в результате понятийного осмысления признаков истинной гордости

https://doi.org/10.48081/LJXJ2793

2024

Выпуск 2