Зерттеу Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің қазақ және орыс тілді нұсқаларында кездесетін синонимия мен полисемия және заң аудармасындағы лингвистикалық мәселелерге арналған. Аудармада балама терминдердің қолданылуы әсерінен туындаған заң тіліндегі лингвистикалық дәлсіздік күрделі қиындықтар туғызуы мүмкін және ол заң түсіндірмесі мен қолданысына ықпал етеді. Зерттеудің негізгі мақсаты – Азаматтық кодексте синонимия мен полисемияның қолданысы арнайы немесе аударма қателері салдарынан екенін анықтау. Аталмыш мәселе, әсіресе, Қазақстан үшін өзекті, өйткені мұнда заңдар әуелі орыс тілінде әзірленіп, содан соң қазақ тіліне аударылады; сондықтан аударманың субъективтілігіне байланысты жиі дәлсіздікке ұшырайды. Зерттеуде салыстырмалы әдіс қолданылады, яғни Азаматтық кодекстің қазақ тілді нұсқасының жалпы және арнайы бөліктерін орыс тілді нұсқасымен салғастыруға және талдауға мүмкіндік береді. Нәтижесінде сәйкессіздіктерді анықтап, олардың салдарын бағалауға жол ашады. Зерттеуде заң мәтіндердегі лингвистикалық дәлдікті қамтамасыз етудің практикалық және ғылыми маңыздылығы айқын көрсетілген. Aудармадағы қателер Азаматтық кодекстің орыс және қазақ тілдеріндегі нұсқаларының қарама-қайшы түсіндірмелеріне және әркелкі қолданылуына ықпал етеді. Азаматтық кодекс терминдерін синонимия және полисемия тұрғысында қарастыратын зерттеу заң лингвистика саласына өз үлесін қосып, заң құжаттарының жүйелі әрі нақты болу жолдарын ұсынады.

https://doi.org/10.48081/EPHU7940

2025

Выпуск 1

Мақалада детектив жанрындағы мәтіннің түзілуі, компоненттік ерекшеліктері зерттеледі. Зерттеу нысанына қазақ әдебиетінде осы жанрда алғаш шығармалар жазған Кемел Тоқаевтың шығармашылығы, оның ішінде «Түнде атылған оқ» повесі алынады. Жазушының детектив жанрында жазылған шығармалары қазақ әдебиетінде үлкен орын алады. Мақала мақсаты – қазақ детективтік прозасының жанрлық ерекшеліктерін анықтау. Осыған орай детектив жанрының типологиялық белгілерін, құрылымдық-композициялық ерекшеліктерін талдау міндеттері қойылды. «Түнде атылған оқ» повесінде криминалистік стильдің барлық элементтері қолданылады. Құпиялық, қылмыс, бүркеншік әрекет, тергеу, әшкере, күдік, сараптама, тыңшылық секілді элементтер мәтінде тұтас стиль түзіп тұрады. Классикалық детективтің кейіпкерлердің мінез-құлқының стереотиптілігі, тұлғалық қасиеттеріне қарағанда әлеуметтік рөлдерінің басымдығы, іс-әрекеттерінің стандартты мотивтері, сюжет құрылымының арнайы ережелері сияқты белгілі бір типологиялық белгілері көрініс табады. Тілдік айғақтар контекст құрамында берілді, себебі олардың мәні, мағынасы көбінесе контекст арқылы ашылатыны ескерілді. Зерттеу әдісі ретінде, негізінен, сипаттамалы әдіс қолданылды. Зерттеу нысаны көркем мәтін болғандықтан стилистикалық талдау, семантикалық талдау амалдары қолданылды. Мақала әдеби жанрдың зерттеушілері мен детективтік әдебиет оқырмандарын қызықтырып, сонымен қатар детектив жанры мен оның стиль ерекшеліктері туралы қосымша зерттеулерге негіз бола алады.

https://doi.org/10.48081/DNRJ5463

2025

Выпуск 1

Настоящее исследование отражает теоретическое осмысление понятия «художественная картина мира», основанное на философской категории «картина мира». Привлечены результаты последних исследований по рассматриваемой проблеме европейских филологов. В исследовании учтено мнение, что описание нематериальных явлений (язык, культура, обычаи, традиции и др.), характерных свойств восприятия жизни как глубокого слоя, инварианта абстрактных моделей, по Л.В.Миллер, и есть художественная картина мира, отличающаяся концептуализированным художественным пространством и оригинальной уникальностью ментальности этноса, есть особый литературный феномен. В предлагаемой статье содержится описание предпринятого практического анализа художественной картины мира в научной статье Ч.Валиханова с описанием ценностой доминанты из языковой картины мира его родного народа, связанная с историей концепта «айналмак». Данный концепт, позднее представленный его инвариантом «айналайн», а также народное поверье в «аруахов» рассмотрены в лирике О.Сулейменова; через когнитивный, тезаурусный уровень языковой личности писателя В.И.Даля проделана попытка реконструкции ХКМ казахского этноса в его повести о казахах. Результаты предпринятого исследования предоставляют возможность более глубокого и разностороннего освещения индивидуальных стилей авторов произведений с их личным опытом, собственной неповторимой картиной мира. Опыт проделанного анализа можно применить при анализе произведений литературы в рамках исследования имагологии в аспекте отображения ХКМ одного этноса представителем иной культуры. Факт исследования ХКМ казахского этноса в лингвистике и литературе встречается нечасто, что придает новизну настоящему исследованию.

https://doi.org/10.48081/DEMG4541

2025

Выпуск 1

In the world of language and communication, terminological phraseological units play an important role, especially in the business sector, where accuracy and effectiveness of communication are key success factors. Terminology, as a special lexical group, enriches the language with special expressions that combine semantic saturation and specialized lexical turnover. Terminological phraseological units act as a kind of "codes" understandable to representatives of a certain field, and are designed to facilitate and speed up the process of communication in a professional environment. Terminological phraseological units are structured expressions, often enriched with historical, cultural and professional nuances. In the business sphere, where even small misunderstandings can have serious consequences, the use of specific expressions becomes an integral part of successful interaction. The purpose of this article is to consider terminological phraseological units in the context of business communication in two languages, Kazakh and English, identifying their role, features of use, and also compare their impact in the context of cultural and linguistic differences. By opening the doors to the world of professional communication, we immerse ourselves in a unique linguistic field where these phraseological units become not only a means of transmitting information, but also the key to successful business in various cultural environments.

https://doi.org/10.48081/HKZA9819

2025

Выпуск 1

В статье рассматриваются лингвокультурологические особенности лакун, имеющих национально-культурную коннотацию, факторы их возникновения и употребления в речи казахско-русских билингвов. Явление лакунарности наиболее четко проявляется при сопоставительном анализе языковых систем. В процессе межкультурной коммуникации происходит столкновение разных мировоззрений, отображается специфика национальной языковой картины мира представителей определенного этноса. Ученые относят лакуны к культурно-маркированным лексическим единицам, которые содержат информацию об истории и быте того или иного народа, его традициях и менталите. Лакуны, выступая в роли проводников в мир чужой культуры, выполняют также аксиологическую и контактоустанавливающую функции. Длительные контакты между казахской и русской культурами, которые исчисляются столетиями и характеризуются гармоничностью отношений, способствовали проникновению казахской национально-специфичной лексики в состав русского языка казахстанского общества. С целью определения особенностей функционирования русского языка в билингвальной среде Республики Казахстан и выявления наиболее употребляемых лакун в русской речи был проведен социолингвистический эксперимент, участниками которого стали студенты актюбинских университетов. Результаты опроса позволили составить портрет билингва из среды студенческой молодежи, а также произвести выборку часто используемых казахских лакун и классифицировать их по тематическим группам.

https://doi.org/10.48081/IEMC1083

2025

Выпуск 1

Мақаланың мақсаты – ұлттық құндылықтарға лингвоаксиологиялық талдау жасау арқылы азаматтық сананы ояту, ұлттық бірегейлікті сақтау мен дамыту жолдарын қарастыру. Мақаланың ғылыми жаңалығы талдау жүйесінің бағалауыштық құрылымдағы «жақсы» мен жаман оппозициясына негізделіп, талдау жасаудың үлгісі мен моделінің берілуінде. Бұл зерттеудің бірегейлігіне жақсы позициясы арқылы ұлттық құндылықтарға тән сапалық белгілер, жаман позициясында ұлттық құндылықтарға қарсы жүретін сапасыз белгілер және құндылықтар мен антиқұндылықтарға субъект тарапынан баға беруге болатын өлшемдердің талдамасы (анализ) кіреді. Зерттеудің теориялық маңыздылығы ұлттық құндылықтарға лингвоаксиологиялық талдау жасау, ұлттық бірегейлікті сақтаудың жолы ретінде түсіндіріледі. Талдау барысында ұлттық құндылықтарға қатысты жеке адамдардың субъективті көзқарасы қалыптасатыны, сол арқылы ұлттық құндылықтардың мәнін түсіну процесі жүретіні дәлелденеді. Ол ізгілікті қоғам орнату мен жаһандық мәдениетке жұтылып кетпеудің жолы ретінде талданады. Тақырыпты ашуда бағалау, салыстыру, жүйелеу, модельдеу әдістері қолданылады. Зерттеудің әдіснамалық негізі А. Шаңбаева, И. Ивин, Е. Вольф, Н. Арутюнова т.б. ғалымдардың философиялық, лингвистикалық зерттеулері болды. Жұмыстың практикалық маңыздылығы – бұл мақала ЖОО «Жалпы тіл білімі» пәні бойынша дәрістерге, семинарларға дайындық кезінде қосымша материалдар ретінде пайдалануы болады.

https://doi.org/10.48081/OLRD4608

2025

Выпуск 1

This study scrutinizes mother-daughter relationship theory through literary analysis, focusing on the primary female characters in Ali Smith’s novel “Autumn”: the mother, Wendy, and the daughter, Elisabeth. It seeks to explore and comprehend the roles of these women as portrayed by the contemporary Scottish writer. Mothers exert significant influence on their children from birth, shaping their mental, physical, gender identification and personal identity. Moreover, the perception of the relationship between the same genders boils down to the mother’s unbiased approach to it. Consequently, the nature of maternal relationships can profoundly impact children’s societal roles and self-perceptions. The primary objective is to uncover Ali Smith’s portrayal of mother and daughter roles through language and culture, particularly her treatment of enmeshed mother-daughter relationships in contemporary English literature. The data is derived from “Autumn”, using conversational analysis as the principal method to meticulously examine the mother-daughter dyads and their interactions in the novel.

https://doi.org/10.48081/REPT2789

2025

Выпуск 1

Берілген мақалада қазақ фольклорлық прозасындағы мифтік лексикасының классификациясы аясында зерттeу жасалған, яғни мифтік кейіпкерлердің дифференциалды белгілері, оның ішінде реалды және ирреалды белгілері, ортақ ұқсас атрибуттары мен олардың (мифтік кейіпкерлердің) ерекшелігі жөнінде сөз болады. Шетел және отандық ғалымдардың мифтік кейіпкерлерге қатысты айтқан ғылыми тұжырымдары саралана отырып, лингвофольклористика аясында айтылған ғалымдар пікірі негізінде мифтік лексиканың басты ерекшеліктері мен дифференциалды белгілері, яғни реалды және ирреалды белгілері бар мифтік кейіпкерлер қатары анықталады. Мифтегі таным ондағы кейіпкерлердің сипаты, түрі, олардың қимыл-қозғалысы, жалпы кейіпкердің болмысы, оларға тән ерекше белгілер арқылы берілетіні белгілі. Жалпы кейіпкерлер арқылы сол халыққа тән таныммен қатар белгілі бір бәріне ортақ, түсінікті, айтпаса да айдан анық ұғымның пайда болып, қалыптасатындығы да жасырын емес. Дүниежүзі халықтарын ортақ жүйе, ортақ модельге тоғыстыру үрдісі заманында әр этностың ұлттық мәдениеті мен тіл ерекшелігін сақтап қалу мәселесі қазіргі таңда өте өзекті. Адамзаттың танымын суреттейтін символдар, этномәдени белгілер, ұлттық реңкті білдіретін аялық білім және т.б. да рухани құндылыққа толы дүниелер әр ұлттың болмысын танытатыны ақиқат. Сол ұлттық болмыстың бірден бір көрінісін мифология әлемінен табатынымыз айдан анық, әсіресе мифтік кейіпкерлер әлемін зерттеу арқылы халық танымының қыры мен сырынан көп ақпарат аламыз.

https://doi.org/10.48081/DHNR8599

2025

Выпуск 1

Аңдатпа. Мақалада аударматанудағы ең күрделі мәселелердің бірі – аударма мәтінінің коммуникативтік әсер тудыру, реципиентке прагматикалық әсер ету қабілеті болып табылатын түпнұсқа мәтіннің прагматикалық әлеуетін беру мәселесі қарастырылған. Неміс ғалымы А.Нойберттің теориясына сәйкес, төл тілде сөйлейтіндерге арналған көркем шығармалар көп жағдайда басқа тілдерге аударылады, сондықтан оларда прагматикалық факторлар маңызды рөл атқарады. Мәтіннің прагматикалық параметрлері оның барлық элементтерін қамтитындықтан, мәтіннің өзі мен қарым-қатынас субъектілері, автор мен адресат арасындағы қатынас бір белгі түрінде немесе балама түрде бекітіледі. Аудармашы аударма тіліне мәтінді прагматикалық бейімдеу кезінде мәтінге қосымша элементтерді, басқа тілді реципиенттің көзқарасына сәйкестендіріп, артық элементтерді түсіріп жіберуді, сондай-ақ семантикалық түрлендірулерді қолданады. Осының салдарынан түпнұсқа мәтінді түпнүсқа тілінде сөйлеуші-реципиент пен аударма тілінде қабылдаушы-реципиент тұрғысынан бағалайтын аудармашы-реципиент арасында сәйкессіздіктер туындайды. Осы өзекті мәселені шешу үшін белгілі жазушы-драматург Дулат Исабековтің көркем аударма мәселелеріне көзқарасы, оның шығармаларының аудармасының сапасына ғана емес, автордың аудармашыларға берген ұсыныстарына қатысты деректі сұхбаты негізінде зерттеу жүргізілді. Жалпылай алғанда. бүгінгі таңда Д.Исабековтің шығармалары әлемнің 11 тіліне аударылды, оның пьесалары шетел сахналарында қойылды. Бірақ аудармалардың сапасы, аудармашылардың түпнұсқа мен аударма мәтін арасындағы тілдік және мәдени тосқауылдан өту жолдары, аудармада қолданылған трансформациялар мен олардың болашақта әкелер салдары авторлық прагматикалық тұрғыдан қарастырылып, зерттелмеген. Сондықтан да мақалада тікелей диалог арқылы лингвистикалық және экстралингвистикалық қиындықтар, оларды шешу жолдары, шығармаларын аудару процесіне тікелей араласқан жазушының өзі бетпе-бет келген аударма сапасы мен сыни мәселелері қарастырылады. Сұхбатта кеңестік басылымнан аудармаларды басып шығару барысында орын алған олқылықтар да ашылып, орыс тілін аралық тіл ретінде қолданудың салдары сараланады. Тікелей сұхбат барысында алынған нақты деректер отандық аударматану саласында, атап айтқанда, көркем аударма теориясы мен аударма дидактикасында қолдану тұрғысынан құнды материал болып табылады.

https://doi.org/10.48081/BXRQ4963

2025

Выпуск 1

Статья посвящена выявлению, определению и анализу коммуникативных стратегий и тактик в рекламных текстах. Актуальность работы определяется необходимостью использования коммуникативных стратегий и тактик при составлении рекламных текстов и возможностью достигать определенных объемов продажи и воздействовать на мысли и чувства адресата. В статье исследуются ключевые принципы, влияющие на эффективность рекламы в современном мире. В условиях перенасыщенного информационного пространства рекламные сообщения требуют особого внимания к выбору стратегий и тактик для установления успешного общения с целевой аудиторией. Работа делится на несколько частей. В первой части рассматриваются теоретические аспекты коммуникации в рекламе, включая понятия стратегии и тактики. Стратегия определяется как долгосрочное направление, которое устанавливает общие цели и задачи рекламной кампании, тогда как тактика представляет собой конкретные приемы и методы, используемые для их достижения. Во второй части статьи обсуждаются различные коммуникативные тактики, а также их влияние на восприятие рекламного текста. Акцент делается на важности понимания потребительской психологии и формирования эмоциональной связи с аудиторией, что способствует повышению эффективности рекламного сообщения. Третья часть посвящена анализу конкретных примеров рекламных текстов, где применяются различные тактические приемы, такие как стимулирование, обратной психологии и др. Успешное использование данных приемов может значительно усилить воздействие рекламы на потенциальных клиентов. Статья завершается выводами о необходимости интеграции комплексного подхода к конструированию рекламных текстов, который сочетает в себе как стратегии, так и тактики. Это позволит рекламодателям не только донести необходимую информацию, но и сформировать положительный имидж бренда, а также увеличить его конкурентоспособность на рынке.

https://doi.org/10.48081/SNHG1359

2025

Выпуск 1