В статье рассмотрены особенности построения учебников русского языка и литературы в соответствии с дидактическими принципами коммуникативности, системности, последовательности, учета лингвокультурологического и психодидактического аспектов и особенностей родного языка обучающихся при обучении русскому языку как неродному. Раскрываются аспекты языковых явлений (говорение и понимание, язык, текст), виды речевой деятельности, предлагается психолингвистический анализ текстового и нетекстового аппарата учебников для 5-7-9-10 классов. Психолингвистический анализ проводился посредством анализа действующих учебников на предмет соответствия психологическим и лингвистическим требованиям для их последующей интерпретации и оценки. В то же время для объективности представления учебников анализ осуществлен в контексте общепринятых критериев. Одним из путей реализации в учебниках русского языка и литературы принципа коммуникативности, является тематическая организация учебного материала, которая позволяет вести целенаправленную работу над смысловой, содержательной стороной связной речи и языковыми средствами ее формирования. Психолингвистические аспекты школьного обучения в контексте развития речевой деятельности находят отражение в содержании среднего образования, так как психолингвистика ставит перед собой задачу – выявить те ментально-психологические процессы, результатом которых и является речь человека.

https://doi.org/10.48081/BPKF5002

2022

Выпуск 2

Мақалада ХХ ғасыр басындағы қоғамдық-тарихи жағдайларға орай қазақ зиялыларының, оның ішінде алашшыл әдебиет өкілдерінің ұлттық идеясының азаттық-ағартушылық арнада тоғысулары сөз болады. Шынында, өткен ғасырлар тоғысында ұлт келешегі үшін аса қажетті оқу-ағарту мәселелері зиялы қауым өкілдерін түгел толғандырды. Ұлт үшін ұлардай шулаған ұландар өздері шығарған газет-жорнал беттері мен кітаптарда бұл мәселені бірінші кезекке қойды. Жәдитті жақтап, халқын өнер-ғылымға, іргелі ел болуға үндеген Алаш ардақтылары елді бостандыққа, еркіндікке шақырды. Жазылымда қазақ әдебиетінің қалыптасу, даму кезеңіндегі азатық-ағартушылық, ұлттық сарынның дәстүрлі жалғастығы Міржақып, Ахмет, Жүсіпбек, Сұлтанмахмұт шығармалары негізінде дәйектеледі. Сондай-ақ қаламгерлер туындыларындағы ұлттық, елшілдік сарынның қоғамдық-әлеуметтік жағдайлармен байланыстылығы, төл сөз өнеріміздің тақырыптық, идеялық тұрғыда дамуына да әсер-ықпалы үнемі сабақтастырыла талданған. Ұлт-азаттық идеяның тууына ықпал еткен көркемдік ойлау, оның жанрлық сипаты, тақырып ерекшелігі, мазмұн сонылығы, пішін өзгешелігі қоғамдық үрдіспен тығыз байланыста зерделеніп, ғылыми танымнан өткізілді. Осындай ғылыми ізденістер нәтижесінде қаламгерлердің жаңашыл қырлары сараланып, тиісті баға берілді. Мақала авторлары тақырыпқа қатысты сыншы, ғалымдардың еңбектерінде айтылған ғылыми тұжырымдарды түгел ескеріп, өзіндік ой-пікірлерін де білдірген.

https://doi.org/10.48081/MMVA6275

2022

Выпуск 2

Бұл мақалада Қазақтың бас ақыны Абай Құнанбайұлының шығармалары бойынша ғылым-білімнің нәтижесі жайында тезаурустық талдау жасалып, ойшыл-ақынның ғылым мен білімді жеріне жеткізіп айтқаны, өзі ғылым мен білімді өте жақсы білген және түсінгендігі айқындалған. Абай Құнанбайұлы ғылым мен білімді жай ғана сауатты болу үшін емес, оған белгілі бір нәтижені айқындап бергендігін және білім мен ғылымды үйренудің басты екі мақсатын көрсеткені айтылған. Оның бірі – Абай шығармаларының басты концепциясы «кемел адам» болу үшін қажет екендігі, екіншісі білім мен ғылым арқылы Қазақтың Тәуелсіздігіне қызмет ету керек екендігі ақынның өлеңдері мен Қарасөздерін арқылы дәлелденеді. Абай Құнанбайұлы шығармаларында келтірілген ғылым мен білімге қатысты тұжырымдардың қазіргі таңда да күн тәртібінен түспеген өзекті мәселелер екені қазіргі жағдаймен салыстырыла зерделенеді. Абай Құнанбайұлы шығармаларында білім мен ғылымға қатысты сөздерге тезаурустық талдау жүргізіліп, олардың мағыналары мен қолданылу жиілігіне статистикалық мәліметтер келтірілген. Қорытындылай келгенде, мақалада ұлт болмысы, бітімі, тұрмысы, тіршілігі, дүниетанымы, мінезі, жаны, діні, ділі, тілі, рухы көрініс тапқан Абай Құнанбайұлының еңбектерінде Ғылым мен білім мәселесінің алар орны ерекше екендігі анықталған. Мақала ҚР БҒМ грантымен қаржыландырылатын «AP09259039 – Абай өлеңдерінің поэтологиялық тезаурусы» ғылыми жобасы аясында жазылды.

https://doi.org/10.48081/CAIM8757

2022

Выпуск 2

Мақалада COVID-19 пандемиясы кезінде қазақстандық қоғамда қалыптаса бастаған лексикалық инновациялар (жаңа түсініктер, неологизмдер), семантикалық өзгерістер қарастырылады. Бұл мақалада біз ассоциативті сауалнама жүргізу арқылы COVID-19 пандемиясы туындатқан жаңа түсініктерді, неологизмдерді, лексика-семантикалық өзгерістерді сипаттаймыз. Зерттеудің сауалнамасына еректі түрде 142 респондент онлайн қатысты. Стимул-сөз ретінде коронавирус термині алынды. Респонеденттерге коронавирус стимулымен қатысты қандай түс және сан есіммен байланысты болатынын жазу керек болды. Жауаптарды онлайн түрде барлық адам көре алады. Зерттеудің нәтижесі көрсеткендей, коронавирус стимулы адамдардың санасында қызыл, жасыл, қара, көк, сары түстері активтенді, ал қоңыр, ақ, алтын, күлгін, түссіз өте әлсіз ассоциацияларды тудырады және 19 санының жиілігі байқалды. Сонымен бірге, зерттеу нәтижелері бойынша, COVID-19 пандемиясы кезеңінде колоративті лексиканың (жасыл түстен басқа, бұл түс қауіпсіздікті бейнелей бастады), сандардың жағымсыз мағыналары өзектеніні анықталды және кейбір жаңа ұғымдар пайда болғаны көрсетілді. Қорытынды бөлімде ағылшын тілінің рөлі атап өтілді, себебі дағдарыс кезеңінде қазақ тілінің сөздік құрамы жаңа ағылшын сөздерімен толықтырылды, бұл ағылшын тілінің плюрицентристік және «дағдарыс төтеп бере алатын» тіл екенін дәлелдейді.

https://doi.org/10.48081/DUQO2097

2022

Выпуск 2

The article provides a comprehensive analysis of medieval written heritage and Arabic-Kipchak dictionaries written in the old Kipchak language during the Mamluks (13-15th centuries). In particular, a comparative study of lexical sections of linguistic works known in modern Turkic studies, such as "Tarjuman", "Al-Idrak", "At-Tuhfa", "Al-Qawanin" and "Ad-Durra" was conducted, and similarities, structural differences and content features of Arabic-Kipchak dictionaries are determined. By studying the linguistic materials in the Arabic-Kipchak dictionaries sections of these monuments, it is possible to collect valuable data in the study of the history of modern Turkic languages, including the Kazakh language belonging to the Kipchak group. Linguistic data in the Mamluk-Kipchak language preserved in the medieval manuscripts of the Mamluks provide information not only about the medieval Egyptian society, but also about the history, culture, literature, language, religion, mentality and life of the peoples of the Golden Horde, which had close relations with the Mamluk state of Egypt. Therefore, a comprehensive study of the Mamluk manuscripts as a common cultural heritage of all Turkic peoples, including a comparative analysis with a general description of linguistic works, is one of the most important issues in the field of linguistics and Turkic studies. In modern domestic science there is a need to propagate among the people by finding and comprehensively studying written monuments about the history and culture of our nation.

https://doi.org/10.48081/UCQX1079

2022

Выпуск 2

Павел Васильев относится к поэтам, которые активно используют в своих произведениях русские фольклорные мотивы, персонажи, ритмы, поэтику. Он не просто «вкрапляет» фольклорные элементы в поэтические тексты, а делает их органической частью своей художественно-эстетической системы. Характерной чертой его поэзии является функционирование персонажей казахской народной демонологии. Эта черта отражает транскультурность поэтического мира Васильева, в которой симбиотически сосуществуют две культуры: русская и казахская. Функционирование мифологических персонажей народной демонологии позволяет поэту показать существование фантастического, мистического в обыденной жизни, продемонстрировать фантасмагоричность и таинственность обычных ситуаций. Васильев моделирует свой поэтический мир, в котором гармонично сосуществуют обычные люди и мистические персонажи, а привычные предметы выглядят таинственно и нереально. Так, в его произведениях действуют персонажи казахской низшей демонологии из категории «знающих» людей (дуана), полудемонический персонаж (шаман), а также такой демонологический персонаж, как шайтан. Актуальность изучения творчества транскультурного поэта – представителя литературы казахско-русского приграничья обусловлена необходимостью популяризации его оригинального и своеобразного поэтического наследия как части общеказахстанской культуры и литературы в европейских научных и академических кругах.

https://doi.org/10.48081/MFVU4299

2022

Выпуск 2

Информационная медиакультура в Казахстане в конце 1990-х годов как новая парадигма масс-медиа вошла в глобальное медиапространство с его неограниченными возможностями для вхождения страны в мировое информационное сообщество. Несомненно, переход человечества в новую эру информационных технологий требует от современного общества конкретной трансформации сознания и готовности к быстрой метамарфозе медиасреды. Особо следует отметить тот факт, что в формировании общественного самосознания или собственного мнения каждого гражданина нашей страны большую роль играет медиакультура Казахстана, особенно среди подрастающего поколения. Современная молодежь в настоящее время уже не может обходиться без Интернета, современных информационных ресурсов, социальных сетей и блогосферы. Основными параметрами, обеспечивающими индивидуализацию медиа культуры, стали: во-первых, возможность формирования потребителями собственных цифровых интернет-контентом; во-вторых, диалоговый способ подачи информации. Поэтому комплексное исследование информационной медиа культуры в Казахстане необходимо для выявления существующих проблем, связанных с эффективной организацией и подачей достоверной информации с применением современных медиа коммуникаций, что в свою очередь и определило актуальность выбранной темы данной статьи. Объект исследования: информационная медиа культура Казахстана в современных условиях социализации медиа пространства. Предмет исследования: особенность процесса организации и подачи информации с помощью современных медиа коммуникаций в Казахстане. Цель исследования: заключается в исследовании информационной медиа культуры в Казахстане и в определении насущных проблем для поиска путей их решения. Научная новизна выбранной темы состоит в определении теоретических аспектов и методологических подходов в решении назревших проблем в информационной культуре Казахстана. Следует выделить основные ключевые характеристики практической значимости современной информационной культуры в Казахстане: - огромный охват аудитории; -мобильные инструменты передачи информационного потока с большим потенциалом в работе с целевой аудиторией; -интерактивность, т.е. возможность привлечь пользователя в процесс исследования информации по различным вопросам с помощью веб-сайта, социальных сетей, блога и пр.; -четкая измеримость результатов. В аналитической части статьи дана краткая характеристика фактического состояния медиакультуры в Казахстане на основе проведенного контент-анализа и определены основные проблемы по созданию интерактивной среды, посредством Интернет. В б рекомендательной части статьи были сделаны выводы и предложения по дальнейшему совершенствованию информационной культуры в Казахстане. Ключевые слова: язык, информация, лексика, медиакомпания, медиакультура.

https://doi.org/10.48081/CZPX6723

2022

Выпуск 2

Мақалада қазақ халқының танымындағы әбжад ғылымының қолданылуы туралы айтылады. Әбжад ғылымынң зерттейтін аясы дыбыстардың сандық мағыналары болғандықтан, мейлі ауызша болсын, мейлі жазба түрінде болсын сөздік қолданыста оның сандық сипаты қоса жүретіндігін ғылыми тұрғыда анықтау негізгі міндет болып табылады. Нәтижесінде қасиетті деп есептелетін біршама сандардың өзегі қоса ашылады. Сонымен қатар, дыбыстардың бір бөлігінің сандық мағынаға ие болу себептері де түсіндіріледі. Қолданысы қазақ халқының дәстүрінде толық орныққан сандық-дыбыстық әрекеттердің ұлттық көзқарас тұрғысынан қалыптасу негізі де қарастырылады. Әрбір айтылған тұжырымды пікірлерге «Мұхаммад пайғамбар», «Ғалиарыстан», «Мәлике қыз», «Жүсіп-Зылиқа» тәрізді діни дастандар мен Абай Құнанбайұлы шығармаларынан дәлелдеу мақсатында үзінділер келтірілген. Мәселен, бір және екі санының мағынасын ашу үшін дастандардан үзінді қолданылса, адам деген сөздің сандық негізін айқындауда Абайдың өлеңі алынған. Сондай-ақ, қазақ халқының дәстүріндегі қыз баланы «қырық жеті» деп атаудың да себебі айқындалған. Келесі бір келелі мәселе қазақ сөзіне байланысты. Оның әбжадтық мағынасын айқындай отырып, қазақ халқының осы дүниені неге бес күндік жалған деп атағандығы ғылыми тұрғыда сарапталып, көрсетіледі. Тағы бір назар аударарлық мәселе алфавиттік реттік неге А дыбысынан басталады деген сұраққа ғылыми тұрғыда жауап беру болып табылады. Мақаладағы негізгі түйін қазақ халқында дыбыстың сандық мағынасымен айқындала отырып қолданылуы көне дәуірде қалыптасқан, сөйтіп, үйреншікті дәстүрге айналғандығы айтылады. Яғни, әбжад ғылымын ұлттық таныммен сабақтастыра зерттеу ғылыми тың тұжырымдардың ұйытқысы болары хақ.

https://doi.org/10.48081/WYVD5768

2022

Выпуск 2

Мәшһүр-Жүсіптің әлемдік тілдік бейнесі әлі толық ашылып болған жоқ. Демек, ақынның шығармашылығын антропологиялық тұрғыда зерттеу күнқұрғатпайтын міндет. Философтар – Гегель, Фейрбах, Гулыга т.б. антропоцентрлік (антропоөзектік) мәселелерге философиялық тұрғыдан келген. Тұлғатану ол – Мәшһүр-Жүсіптің ұлттық болмысын жете зерттеу арқылы ғана ашылады. Ол үшін қоғам – табиғат – адам байланысы оның ішінде адамдардың қарым- қатынасы, сыртқы қоршаған ортаны танып білу (таным) тіл арқылы жүзеге асады. Ұлттық мінез дегеніміз белгілі бір ұлттың өзіне ғана тән, өзгеше мінез-құлықтарының жиынтығы емес, жалпы адамзаттың мінез-құлықтардың өзгеше әмбебап жиынтығы екендігін ғалымдар айтып жүр. Кей жағдайда, әлемнің тілдік бейнесін де тұлға арқылы ашуға болатыны көрінді. Осы орайда, Мәшһүр-Жүсіптің 20 томдық шығармалар жинағы арқылы жалпы түркі, шығыс, орыс-еуропа мәдени-рухани байланысын тануға да әбден болады. Сол арқылы әлемнің рухани мәдениетіне де жол ашылатыны байқалады. әл-Фараби шешендік өнерді философияның құрамында қарастыруы тегіннен-тегін емес. Мәшһүр-Жүсіп шығармаларындағы шешендік сөздер, риторикалық өнері – Ұлы Даланың есте жоқ ескі заманнан жеткен ауызша мәтіннің хатқа түскен мәтіні, ұлттық коды. Айталық ым тілі, тұспал сөз, диалог сөз, дала соты лингвистикасы, жұмбақ сөз, жарыс сөз, сөз сұрау, дат айту (адамның дүниеге келгеннен, өлік жөнелту) лексикасы ұлттың расында да мінез-құлқын нақты көрсете алады.

https://doi.org/10.48081/HKKZ1053

2022

Выпуск 1

Мақалада әдіскер ұстаз Бітібаева Қанипа Омарғалиқызының әдебиеттану және әдебиетті оқыту әдістемесі ғылымына қосқан педагогикалық еңбегі сөз етіледі. Қ. Бітібаеваның М. Әуезовті мектепте оқыту туралы зерттеу еңбектеріндегі «Абай жолы» роман-эпопеясын оқытудың технологиясы, әдістемесі жан-жақты қарастырылады. Негізгі бөлімде Қ. Бітібаеваның тереңдетілген бағдарламасында берілген «Абай жолы» роман-эпопеясын тұтастай оқытудың тиімді жолдары мен әдістемесі ұсынылады. Ұстаз технологиясына түсініктеме беріліп, рөлі айқындалған. Қ. Бітібаеваның «Ой тастау, ойланту, ойлау» технологиясымен «Абай жолы» роман-эпопеясын санаулы сағаттарда оқытып, тұтастай талдау барысында тиімді ұйымдастырылатын жұмыс түрлерін саралап көрсетеді. Ғылыми еңбектермен жұмыс, қосымша материалдарды қолдану, мәтінді өмірмен байланыстырудың ұстаз технологиясында өзара тығыз байланысты екендігін дәлелдейді. Ұстаздың құзырлылыққа бағытталған тапсырмалар үлгісін ұсынады. Қ. Бітібаеваның педагогикалық идеясын, тың ізденістерінің қазіргі оқыту жүйесіндегі маңызын айқындаған, тәжірибеде қолданудың тиімді жолдары көрсетіледі. Мақаланың қорытынды бөлімінде автор Қ. Бітібаеваның жаңашыл ізденістерін зерделей келе, тиімді әдіс- тәсілдерін іс-тәжірибесінде қолданған сабақ үлгілерін, оқушыларды зерттеушілікке жетелейтін тапсырмаларды ұсынады. Қазіргі оқыту жүйесінде Қ. Бітібаеваның технологиясының жаңашылдығы, өміршеңдігі басым және ұстаздар қауымы тәжірибелерінде қолданып келеді деп қорытындылаған.

https://doi.org/10.48081/DGDZ1673

2022

Выпуск 1