Мақала ғылыми стиль мәтіндерін аудару кезінде баламалылыққа қол жеткізу тәсілдерін зерттеуге арналған. Қазақ, ағылшын және орыс тіл білімінде «ғылыми дискурс» терминінің анықтамасын талқылауға ерекше назар аударылады. Зерттеу материалы ретінде Карен Армстронгтың «Құдай тарихы: 4000 жылдық иудаизм, христиан және ислам іздеуі» атты университеттерге арналған дінтану оқулығының ағылшын тілндегі түпнұсқасы және қазақша аудармасы таңдалды. Қазақ тіліндегі аударма 2018 жылы «Рухaни жaңғыру» бaғдaрлaмacы негізінде «Жaңa гумaнитaрлық білім. Қaзaқ тіліндегі 100 жaңa oқулық» аясында жүзеге асырылды және бұдан бұрын талданбаған. Аударматанудағы ғылыми дискурс – тиісті пәндік саламен және оның нақты терминологиясымен алдын-ала танысқан жағдайда ғана кәсіби жұмыстарды орындауға болатын аудармашылық қызмет екендігі сөз жүргізілді. Аталған оқулықтың ағылшын тілінен қазақ тіліне тікелей аударылу ерекшеліктеріне функционалдық және прагматикалық аспектілерде талдау жүргізілді. Жалпы алғанда, үш әлемдік діндерге: иудаизм, христиандық және исламға қатысты терминдермен және тұрақты сөз тіркестерімен түпнұсқа мәтін мазмұнының дұрыс берілуі туралы қорытынды жасалды. Нақты емес немесе толық емес аудармалары бар мәнмәтіндердің мақала авторларының өз нұсқалары келтірілген.

https://doi.org/10.48081/MMQI9923

2020

Выпуск 4

Мақалада көркем шығармадағы сөздердің символдық мағынада берілу жолдары, сөз-символды қолдану шеберлігі, сонымен қатар жазушының сөзді символдық мәнде қолдану арқылы, шығарманың бейнелілігін арттырудағы автордың дүниетанымы, мәдениеті, көркемдік әлемі және танымдық әрекетінің нәтижесі ретіндегі тілдік тұлғасы, оның лингвокогнитивтік деңгейі қарастырылған. Сонымен бірге,символдың ерекше сипатының бірі-оның мазмұнының жинақтылығы мен мағыналарының теңдігі айқындалды. Символ екі жақтың бірігуінің және «өзі» мен «өзгені» танудың белгісі деген зат есімнен шыққан. Символдағы тура мағына өзіндік дербестігін сақтайды, абстрактілі символдық мағынамен салыстырғандағы қалпы тең дәрежеде көрінеді. Символ – сөзді қолдану шеберліктің бір қыры болса, сонымен қатар, стильдік қызметті де атқарады. Жазушы сөзді символдық мәнде қолданғанда, белгілі бір стильдік мақсатты көздейді. Сөз-символ жазушының айтпақ ойын дөп басып, шығарманың бейнелілігін арттыру үшін қажет. Сондықтан символдың жеке автор қолданысындағы мәнін ашу, мағынасын тану ерекше қабілет пен көкірек көзін қажет етеді. Жазушының сөз-символға деген «көзқарасы» тек оның психологиялық,эстетикалық таным-талғамына ғана емес, сонымен қатар рухани дүниесіне, мәдени- білім дәрежесіне, мінез- құлқына, ұлттық ерекшелігіне байланысты болады. Символдық белгінің пайда болуына себеп жеке адамдардың таным-талғамынан туындайтыны байқалды

https://doi.org/10.48081/GCMN2096

2020

Выпуск 4

Мақалада қазақ поэзиясында өзіндік ерекше үнімен, өзіндік қолтаңбасымен дараланып көрінен, өлеңсүйер оқырман қауымның көңілінен еркеше орын алған белгілі ақын Иранбек Оразбаевтың Абай үлгісіндегі жырлары талданады. Қазақ әдебиетіндегі реалистік әдеби дәстүрдің басында ұлы ақын Абай тұрды. Бұл заңды да. Өйткені өз дәуірінің рухани жүгін арқалау міндеті Абай сынды алып тұлғалардың ғана қолынан келер іс еді. Ол өзінің сан қырлы шығармашылығы арқылы қазақ әдебиетінде бүтіндей жаңа дәстүр, әдеби мектеп қалыптастырды. Ұлттық әдебиеттің бұдан кейінгі даму процесін тікелей осы дәстүрдің заңды жалғасы деп білеміз. Қазақ поэзиясында Абай жырларымен сусындап, Абай поэзиясынан дәріс алмаған, Абай үлгісімен өлең жазбаған ақын кемде кем. Жыр әлеміне қадам басқан басқа да ақындар секілді Иранбек Оразбаев та Абай поэзиясының әлеуметтік тағдыры, халықтық сипатынан ғана емес, сонымен бірге көркемдік қырларынан, ақындық айшықтарынан, суреткерлік шеберлігінен де мол тағылым алды. Ол өзінің көптеген шығармаларын Абайдың жаңашыл поэзиясының өлшем, ұйқас түрлерімен жазды. Абай поэзиясының рухын бойына мол сіңіруі Иран- Ғайыптың өзінің де жаңашыл ақын болуына бөгет жасаған жоқ. Бұл үйрену қайта оның бойындағы зор ақындық қуатты ашты, оны көркемдік ізденістердің соны соқпақтарына салды.

https://doi.org/10.48081/ATDD5818

2020

Выпуск 4

Современные вопросы развития жанра и стиля, причины и условия расцвета ранее отсутствовавшей романной формы в казахской эпике сегодня остаются дискуссионными. В настоящей статье представлено рассуждение об истоках и основных тенденциях развития романной формы в русскоязычной прозе казахской литературы. Обращение к указанному вопросу, по нашему мнению, позволит выяснить характер нового соотношения национального и интернационального в процессе раскрытия закономерностей развития казахской литературы в разные периоды. Поиск истоков развития эпической прозы в контексте соприкосновения с культурой иного мира дает возможность проникнуть в диалектику историко-литературного процесса казахской русскоязычной прозы. Данное исследование обращено к онтологии произведений казахских писателей, в частности к творчеству А. Алимжанова, а точнее, к анализу его романов в контексте отражения влияния традиций русской романной формы.

https://doi.org/10.48081/BTDL6809

2020

Выпуск 4

Мақалада ұлттық әдебиетіміздің көркемдік дамуында өзіндік қолтаңбасымен дараланып, қазақ сөз өнеріне өлшеусіз үлес қосып жүрген қарымды қаламгеріміздің бірі Б. Нұржекеұлының қаламынан туған «Күтумен кешкен ғұмыр» атты романы талданады. Көркем әдебиетте өмірдің сан қырлы жақтары суреттелетіні айқын. Оқырман тарихтың өткені мен бүгінін шығарма арқылы танып, біліп отырады. ХХ ғасырдың жетпісінші жылдары әдебиетке қадам басып, қазақ прозасына өзіндік ерекшелігімен тың, соны соқпақ салып, өзіндік қолтаңбасымен дараланып көрінген жазушы қазақ прозасында қатарласынан басқаша ой түюге, тың жол ашуға ұмтылды. Қаламгердің қаламынан туған прозалық шығармалары бүгінде қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған табысты еңбек болып табылады. Қазақ әдебиетінде тың иедяларымен танылып келе жатқан қаламгердің өмірді өзінше көріп-тануға, өзінше бейнелеуге ұмтылысы, ешкімге ұқсамайтын кейіпкерлер галереясы жасалған шығармалармен оқырман жүрегінен жылы орын ала білді. Жазушының қаламынан туған «Күтумен кешкен ғұмыр» романы өткен ғасырдың басындағы қазақ даласында орын алған үлкен өзгерісті, қазақ халқының басынан өткен сан түрлі тарихи оқиғаларды сөз етеді. Тұрмыс-салтын берік ұстанған, ұлттық менталитеті айқын, ұлттық болмысы мықты қазақ халқының басынан өткен ауыр тарихи шындықты көркем шығармаға айналдыра білген.

https://doi.org/10.48081/OIEC4883

2020

Выпуск 4

Мақалада бүгінде аса сөз етіле бермейтін, қазіргі қазақ тіл білімінде басты назардан тыс қалып бара жатқан тілдік норма мәселесі қозғалған. Мақала авторы жалпы интернет лингвистика саласын зерттеп жүрген орыс зерттеушілері мен қазақ ғалымдарының пікіріне сүйене отырып, ғаламтордың тілдік нормаға әсер ету құбылысын екі жақты қарастырады. Біріншісі – ауызекі сөйлеу үлгілерінің интернеттегі қарым-қатынасқа енуі, екіншісі – керісінше ғаламтор әсерінен тілімізге еніп кеткен түрлі сленгтер. Бұл мәселе тіл тазалығын сақтауда өзекті екені белгілі. Сондай-ақ тілдік норманы бұзатын уәжді-уәжсіз ауытқулар жайлы ғалымдарымыздың пікірін келтіре отырып, интернеттегі тілдік норманы бұзатын себептер айтылған. Қай-қайсысы болсада бүгінде орын алып жатқан жағдайлар. М. Балақаев, Р. Сыздық және ағылшын, орыс тіл білімінде интернет лингвистикаға елеулі үлестерін қосып жүрген Д. Кристал, Л. Ф. Компанцева, Е. И. Горошко, Н. А. Ахреновалардың еңбектерін басшылыққа ала отырып, интернет әсерінен болып жатқан тілдегі өзгерістерді, оның алдын алу шаралары да мақалада қарастырылған.

https://doi.org/10.48081/YOLO5837

2020

Выпуск 4

Настоящая статья посвящена определению методологии когнитивно-лингвокультурологического исследования фразеологического пласта генетически отдалённых и разноструктурных языков. Подавляющее большинство современных лингвистических изысканий предпринимаются в целях описания соотношения языка и культуры. В этот круг научных интересов входит также изучение культурной составляющей фразеологических единиц. Изучение языковых явлений в рамках лингвокультурологического и антропоцентрического подходов неминуемо без фразеологии того или иного языка. Такое позиционирование многократно актуализирует выявление всеобщих и индивидуальных особенностей во фразеологии генетически отдалённых и разноструктурных языков, с последующим поиском на качественно новом уровне основных факторов, обусловливающих их идиоэтнические характеристики. Вместе с тем, установка когнитивного подхода при исследовании фразеологии позволяет глубже смотреть на дифференцированное мировосприятие и избирательную образную репрезентацию объективного мира разными лингвокультурными сообществами. При таком подходе необходимо особое внимание уделять основным методологическим установкам и методам исследования фразеологии разноструктурных и генетически отдалённых языков. В центре научного интереса настоящей статьи находятся возможности изучения взаимодействия языка, культуры и когниции в диапазоне фразеологии. В рамках одной статьи можно наметить основные методологические пунктиры такого изучения

https://doi.org/10.48081/BYVC9782

2020

Выпуск 4

Мақалада бауырлас қазақ және татар халықтары өкілдерінің әдебиетіндегі өзара ықпалдастығы қарастырылған. Қазақ әдебиетіндегі Абай Құнанбайұлының орны қандай болса, татар әдебиетіндегі Ғабдолла Тоқайдың да орны дәл сондай деп айтуға болады. Татар әдебиетіндегі бас ақын, ұлы тұлға болып саналатын Ғабдолла Тоқай шығармашылығының ежелден бері бауырлас, тамырлас болып келе жатқан тарихи, мәдени, әдеби қарым-қатынастардың нәтижесінде тек татар әдебиеті ғана емес, басқа да түркі тілдес халықтар әдебиетіне қосқан үлесі жайлы және қазақ әдебиетіндегі сол кезеңдегі белгілі тұлға С. Торайғыров шығармашылығы атап көрсетіліп, оның еңбегіне сипаттама берілген. Туындылары тамырлас Сұлтанмахмұт Торайғыров пен Ғабдолла Тоқай шығармашылығына тереңдеп талдап-зерттеу үшін ең алдымен екі халық әдебиетінің тарихи тамырластығын, өзара ықпалдастығын, дәстүр жалғастығын танып білудің маңызы зор. Ғабдолла Тоқайды өзіне үлгі тұтқан Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармашылығындағы үндестікке қоса, тағдыр жолы да аса ұқсас екендігі де айқындай отырып, екі ақынның тағдырлас қиын өмірі жайлы баяндалады. Осыған орай қазақ және татар әдебиеттерінің өзара байланысын дамытуға зор үлес қосқан Сұлтанмахмұт Торайғыров еңбегіне тоқтала отырып, оның шығармашылығын жаңа заманға сай насихаттау қажеттігі жайлы баяндалады. Мақаланың негізі мәні осы болып табылады

https://doi.org/10.48081/DAQB7928

2020

Выпуск 4

Мақалада қазақ әдебиеттану ғылымының аса көрнекті зерттеушісі, филология ғылымдарының докторы, профессор Қуандық Пазылұлы Мәшһүр-Жүсіптің ғылыми еңбектері талданған. Ғалым еңбектерінің басты ерекшеліктері қазақ лирикасындағы көркемдікті ашуымен айқындалады. Бұл ретте қазақ әдебиеттану ғылымының 1960 жылдардан кейінгі зерттеулері назарға алынуы керек. Бай қазақ лирикасының тектік белгілерінің негізі нақтыланғанымен де көркемдік сипаттары туралы ғылыми ой мен көзқарастарда әлі де зерттеулер қажеттігі осы – жиырмасыншы ғасырдың алпысыншы жылдарынан кейінгі кезеңде анық байқалды. Қуандық Пазылұлы ғылыми еңбектерінде қазақ лирикасындағы көркемдік бейне мен стиль ерекшеліктері туралы теория бір жүйеге келтірілді. Мақалада ғалымның қазақ лирикасындағы орны бөлек зерттеулері туралы айтылады. Әсіресе, ғалымның терең қаралып, қордалы ойымен ерекшеленер еңбегінің бірі – «Қазақ лирикасындағы стиль және бейнелілік» деп аталатын монографиясы. Бұл – жетпіс жылғы саясат сергелдеңінен кейінгі қазақ әдебиетінің орны бөлек мұрасы – лирикасын ұлт мүддесін тұрғысынан зерделеген еңбек болуымен артық. Зерттеуде 1989 жылдың желтоқсанында ақталған Мағжан Жұмабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы туындылары, әдебиет талдауы назарына ілінбей келген Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы шығармалары алғаш рет талданса, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин шығармалары тәуелсіз әдебиет тұрғысында, егемен ел зерттеушісі ой-пайымымен қарастырылады. Қазақ лирикасындағы әдіс пен тәсілдің ара-жігі ашылады. Әдебиеттегі көркемдік бейненің жасалуын, тегін анықтап көрсетеді. Осы тұста дәстүр сабақтастығы мен ой жалғастығына да мән беріледі. Бұл 20-ғасыр басындағы қазақ әдебиетіндегі лирика жанры арқылы, осы кезең туындыларын материал ретінде ала отырып, бейнелілік пен стиль туралы әдебиет теориясына қажет ойларды тұжырымдайды. Мақала авторлар ғалымның еңбектерінен қазақ лирикасына қатыстыларын алып талдайды. Бұл ретте Қ. П. Мәшһүр-Жүсіп ғылыми еңбектері алты топқа жіктеліп көрсетіледі. Осы топтар арқылы ғалымның қазақ лирикасындағы бейнелілік, автор ұстанымы, қоғаммен қатынас, көркемдік, стиль т.б. теориялық мәселелер туралы ой нақтылана түседі. Мақала әдебиет зерттеушілеріне, филология, гуманитарлық сала мамандарына арналған.

https://doi.org/10.48081/AYCE5658

2020

Выпуск 4

В статье рассматривается ряд актуальных вопросов, связанных с переходом казахского алфавита на латиницу. В эпоху глобализации информация и технологии распространяются, почти все слои общества входят в цифровую систему и переживают быстрое развитие. Необходимо идти в ногу со временем и ускорять процесс разработки. Таким образом, судьба языка и письма, являющихся стержнем развития страны, достойна высокого пьедестала процветания и роста. Само собой разумеется, что образ жизни, становление, путь развития, прошлое, настоящее и будущее каждого народа и города зависит от положения родного языка. Это проблема перехода на латинский алфавит. Конечно, процесс принятия латинского алфавита и его радикального перехода на него имеет большое социально-политическое, культурное и экономическое значение. В статье акцент ставится на необходимости следовать позиции Ахмета Байтурсынова в вопросе орфографии, орфоэпии, транскрипции в мировых языках совместимы с природой казахского языка. Правда, нынешнему поколению, уходящему корнями в кириллицу и ее правописание, такая позиция может показаться удивительной, но решить эту проблему можно путем возрождения национального самосознания.

https://doi.org/10.48081/CSCM2746

2020

Выпуск 3