Мақалада авторлық модальдылық категориясы және оның көркем мәтінде имплицитті берілу жолдары қарастырылады. Авторлық модальдылық категориясына автордың жеке ерекшеліктері, оның эмоциялық-этикалық өзгешелігі, аксиологиялық көзқарастары және авторлық бағалауы жатады. Зерттеу жұмысының мақсаты ‒ авторлық модальдылық категориясын жан-жақты зерттеп, оның көркем мәтінде имплицитті берілу жолдарын, соның ішінде антропоморфизм және зооморфты метафоралар арқылы берілуін анықтау. Зерттеу жұмысында модальдылық категориясы мәтін деңгейінде қаралғандықтан, мәтінді кешенді талдау әдісі қолданылды, яғни сипаттамалық, анализ, синтез әдістері, семантика-стилистикалық, контекстік, когнитивтік әдіс. Зерттеу жұмысының нәтижесінде авторлық модальдылық категориясына қатысты ғылыми еңбектер сұрыпталып, "авторлық модальдылық" категориясы әртүрлі деңгейдегі (грамматикалық, синтаксистік, морфологиялық, стилистикалық, мәтіндік) тілдік бірліктер арқылы жүзеге асады деген тұжырым жасалды. Көркем шығармада авторлық модальдылық сюжеттерге негіз болған тақырыптар, образдар, концептілер, мифологемалар, символдар, антропоморфизм, зооморфты метафоралар арқылы беріледі. Аталған зерттеу жұмысында авторлық модальдылық категориясының имплицитті құралдарына жататын антропоморфизм және зооморфты метафоралар қарастырылды. Зерттеу жұмысының нәтижелері қазақ тіл білімінде мәтін лингвистикасын, стилистика саласын әрі дамытуға, тілдік бірліктердің мәтін құраушы әлеуетін зерттеу мәселелерін шешуге, сонымен қатар прагмалингвистиканың, лексикологияның, функционалдық стилистика мен мәтін лингвистикасының жекелеген мәселелерін зерделеуге белгілі бір дәрежеде өзіндік үлесін қоса алады.

https://doi.org/10.48081/FGIA7512

2023

Выпуск 1

Связь традиционных литературоведческих методов с лингвистикой давно интересует исследователей, особенно актуальна проблема взаимодействия поэтики как науки о художественности с психолингвистикой. Перспективность такого подхода объясняется тем, что язык как основной «материал» литературы представляет собой акт психической деятельности. Очевидно, что начинающие изучать язык связаны с орфографическими и фонологическими аспектами лексики. Существуют некоторые методы, разработанные на основе теорий психолингвистики, которые широко используются в области преподавания языков в разных странах. Так лингвистический и психологический анализ художественного текста предполагает изучение текста с его внутренней стороны. Он требует поиска лексических, стилистических и синтаксических приемов, которые формируют определенную специфику текста. В данной статье будут описаны некоторые виды этих методов. Цель данной работы - обосновать эффект влияния методики психолингвистического анализа художественного текста при обучении иностранному языку. В статье сделан вывод, что в художественном тексте выявлено множество приемов, которые вызывают в сознании обучающегося образные представления, формируя целостную визуальную картину, что помогает развиваться в обучении иностранному языку. Рассмотрена зарубежная литература в области изучения психолингвистики, анализа художественного текста и обучения языкам.

https://doi.org/10.48081/TVIJ7883

2023

Выпуск 1

Эмоция бұл адамның психикалық жағдайын білдіретін күрделі күй. Ол сезіммен әрдайым тығыз байланыста. Адам болмысы үнемі өзгерісте болғандықтан, сезім мен эмоциялар да үнемі өзгеріп, бір-біріне әсер етіп, әрдайым арақатынаста болады. Сондықтан да ғылымда, әсіресе, лингвистикада эмоцияларды зерттеу қашан да болса өзекті мәселе. Адам психикалық және эмоционалды күйін лексикалық, синтаксистік, фонетикалық және морфологиялық құралдар арқылы жеткізе алады. Мақалада тілдік сананың менталды бейнесін анықтау жолдарының бірі ассоциативті эксперименттің барысы баяндалады. Ассоциативті эксперимент лингвистика мен психолингвистикада кеңінен қолданылады. Соның бірі – еркін ассоциативті эксперимент. Эксперимент қазақ тіліндегі қуаныш, ашу, қайғы, бақыт, мұң, қорқыныш, қызғаныш, жек көру, көре алмау, ар-ождан, үміт сияқты эмоция атауларының семантикалық мағыналарын (коннотация) анықтап, сипаттауға бағытталған. Эксперимент көмегімен тілдік сананың қызмет ету ерекшеліктеріне көз жеткізуге болады. Экспериментке барлығы 100 респондент қатысты. Олар - жаратылыстану және филология факультетінің студенттері. Респонденттердің жасы 18-23 жас аралығында. Сауалнаманы толтыру барысында уақыт шектелмеді, алайда орындау уақыты орташа есеппен 15-20 минутты қамтыды. Зерттеу этикасына сәйкес, эксперимент барысында анонимділік қағидалары сақталды. Толтырылған сауалнамалар мұқият талданды.

https://doi.org/10.48081/MLPH9829

2022

Выпуск 4

Қазақстан Республикасының мемлекетік тілі – қазақ тілінің дамуы мен еркін қолданылуының қажеттігі заң түрінде бекітілген. Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында қазақ тілін оқыту мен үйрету әдістемелерінің сапасын жақсарту, қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру нақты айтылған. Бұл – заман талабы десек, мақаланың тақырыбы да осы бағытта, қазақ тілін екінші тіл немесе шет тілі ретінде оқыту әдістемесіне арналып отыр. Мақалада қазақ тілін меңгеруде қатысымдық құзыреттілікке қол жеткізу үшін теориялық тұрғыда негізделген, тәжірибеде дәлелденген тиімді технологияны қолданудың маңыздылығы сөз етіледі. Бүгінгі уақытқа дейін қолданылып келген тіл үйретудің көптеген әдіс-тәсілдері оқытудың басты шарттарын қанағаттандыра алмауда. Қазіргі қоғамымызда қазақ тілін екінші тіл ретінде үйренуге деген қызығушылық пен оны меңгеруге деген ұмтылыс тілді үйретудің ғылыми-әдістемелік негізін қалыптастырудың қажеттілігін тудырды. Соған байланысты мақалада мемлекеттік тіл – қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне үйрету мәселесінде тілдік дағдыны қалыптастыратын әр түрлі практикалық жұмыстары мен оларды жүргізудің әдістемесі қарастырылған. Соңғы кездері қазақ тілін шет тілі ретінде немесе екінші тіл ретінде оқыту әдістемесінде қатысымдық әдіске ерекше назар аударылып жүр. Тілді грамматикалық ережелерді жаттату арқылы оқытудың тиімсіздігі дәлелденгенмен, коммуникативті әдіс арқылы оқытудың барлық тілдерге ортақ әмбебап моделі жоқ. Сондықтан мақалада ана тілі, екінші тіл, шет тілі ұғымдарының айырмашылығы сараланып, қазақ тілін оқытудың барынша тиімді деп саналатын әдістері мен ізденістері ұсынылады.

https://doi.org/10.48081/MHAL8884

2022

Выпуск 4

Аталған мақалада адам мәдениеті деңгейінің, оның ойлауының, ақыл-ойының маңызды көрсеткіштерінің бірі-оның сөйлеу мәдениеті туралы қарастырылған. Қазіргі қоғамдағы адами қарым-қатынастың маңызды тұсы – сөз сөйлеу мәдениеті. Сөз мәдениеті - бұл адамдарға бірлескен іс-әрекетте, әлеуметтік өмірде, ақпарат алмасуда, танымда, білім беруде қызмет ететіні анық. Өйткені, сөйлеу - шындықты білу тәсілі. Бір жағынан, сөйлеудің байлығы көбінесе адамды жаңа идеялар мен тұжырымдамалармен байытуға байланысты; екінші жағынан, тілді жақсы білу, сөйлеу табиғаттағы және қоғамдағы күрделі байланыстарды білуге һәм шешуге ықпал етеді. Жалпы, қазақ тілі өзінің көп мағыналылығымен, байлығымен ерекшенеледі. Осы тұрғыда латын әліпбиіне көшу-тілді жеңілдетіп,оңтайландыру жолындағы сауатты қадам. Осылайша, болашақта ағылшын тілін оқыту әдістемесін пайдаланған кезде қазақ тілінің мүмкіндіктері арта түседі. Мақалада мәдени қарым-қатынас жасай отырып, адамдар коммуникативті міндеттерге жету бағытында дұрыс таңдау жасайтыны анықталған. Осыған орай, бұл мақалада тіл білімінде екі тілді қатар жетік меңгерту амалдары арқылы тілдің маңыздылығын арттырып, студенттің сауаттылық, логикалық ойлау деңгейін күшейтуге бағыт беру көзделді. Тіл мəдениеті сөзді дұрыс, тəртібімен ғана пайдалану болып саналмайды, тіл мəдениеті эстетикалық бағдарды қамтамасыз етеді. Ол өзінің ең жоғары деңгейінде стилистикамен түйіседі, оның мəселелеріне игі ықпал етіп, стилистикалық норманың қалыптасуына толық мүмкіндік жасап береді. Стилистикалық нормадан тілдік норманың өзгешелігі мынада: əдеби тілдің тілдік нормасын қолдану аясы шектеулі емес. Тілдік норма жалпы қолданыстың дұрыстық сапаларын игеріп отырады. Тілдік норманың функционалдық табиғаты варианттылықтың бар болуымен байланысты. Тілдік тəсілдердің варианттылығы əдеби тілдің функционалды-стилистикалық жіктелуін қамтамасыз етеді. Тіл нормасы белгілі жүйелілік пен бірізділікке бағынады. Əр халықта бір-біріне ортақ болып келетін лексикалық мағынасымен бірге сыпайылық мағына білдіретін сөздер көп екенін байқауға болады. Ғылыми мақаланың негізгі мақсаты - тілдің табиғи (биологиялық), жеке (психикалық), қоғамдық (әлеуметтік) қызметінде оның коммуникативті және когнитивті функцияларының мәдениет деңгейінде сараланатын сөйлеу этикетінің маңыздылығына мән беріп, оның әлеуеттік ортадағы формаларына назар аударту. Сондай-ақ, шет тілін тілдік білім берудің құрамдас бөлігі ретінде қарастыруда авторлық тәсілдер үлгі ретінде ұсынылды.

https://doi.org/10.48081/HRLC4845

2022

Выпуск 4

Мақала заманауи білім беру жүйесінде тілдік пәндерді оқытуда қолдануға болатын қызықты әрі тиімді оқыту жолы – кино дискурсы арқылы оқыту мәселесін назарға алады. Ол жаңа тақырыпты меңгертуде көрнекі құралдардың бірі бола тұра, білім алушылардың қызығушылығын оятып, назарын өзіне шоғырландыратын әрі тілді оның шынайы қолданысында көрсететін айрықша табиғатқа ие. Кинофильмдердің мұндай ерекшелігін байқаған ұстаздар мен әдістемеші ғалымдар оларды білім беру үдерісінде кеңінен қолданып, тілдік дағдыларды дамытуға арналған түрлі жаттығу жұмыстарын ұсынуда. Кино дискурсы негізінде білім алушылардың тыңдалым, айтылым, жазылым дағдыларын дамытуға зор мүмкіндіктер бар. Аталған құрылымның мұндай лингводидактикалық мүмкіндіктері шетел тілдерін оқыту әдістемесінде жақсы зерделеніп, кең қолданыс тапқанымен, қазақ тілін оқытуда әлі де жіті зерттелмеген, көңіл бөлуді қажет ететін мәселелердің бірі болып саналады. Бұл мақалада біз кино дискурсының тілдік тұлғаның жазылым дағдысын дамытудағы әлеуетін назарға алып, сабақта ұсынуға болатын жаттығу жұмыстарына тоқталамыз. Мысал ретінде қазақ тілінде түсірілген бірнеше кинофильм мен мультфильм алынды. Оларды тамашалаған білім алушылардың жазылым дағдыларын жетілдіруге арналған жұмыс түрлері сараланып, әрқайсысының нәтижелелігі мен тиімділігі талданады.

https://doi.org/10.48081/EHLC2286

2022

Выпуск 4

The article discusses the comparative aspect of the representation of linguistic data about horses in Kazakh and English. The article summarizes the ethnocognitive nature of language units in relation to horses. We know that the horse occupies a special place in human society, it has become a means of transportation of the nation, a close friend, even a sacred totem character, and now it has become one of the most revered mythical characters of the nation. It was also mentioned that in most of the winged words and alternative proverbs often used among men, a horse is often found, and it has been supplemented with phraseological language units. This scientific article analyzes the data obtained from historical sources of the two countries, is supplemented with comparative information, provides accurate and concise information, consistent data on the identity of each nation, phraseological units and proverbs. The study also attempted to compare the data of the language components used in Kazakh and English in relation to the horse. The theoretical significance of the work is determined by the growing interest in the study, the scale of the use of linguistic units in general in the Kazakh and English languages. The practical significance of the research results lies in the possibility of their application in pedagogical practice. The article uses a descriptive method, methods of linguistic and component analysis. The article summarizes the scope of application of linguistic data on horses from a sociolinguistic point of view and their adequate scientific assessment.

https://doi.org/10.48081/WYPH3657

2022

Выпуск 4

When studying the concept of "woman" in Kazakh literature, first of all, we take into account that the concept of concept is a complex structure transmitted by the ethno-cultural concept of a centuries-old idea of being, cultural values, short and deep truths transmitted from generation to generation, stored in our consciousness. In order to become a concept of conceptuality, it is necessary that the words used by the people have a close connection with the centuries-old culture, traditions, religion, mentality of this people, have an ethno-cultural degree. Speaking about the concept of "woman", it is necessary to distinguish these ethno-cultural characteristics. The article is aimed at identifying and studying conceptual concepts related to the image of a "woman" in Turkic mythology, including in Kazakh folklore. At the same time, identifying the ancient Turkic mythological "female" images, we tried to highlight their functions in the formation of modern "female" concepts. First of all, the "female" images in ancient history were identified and the characteristic features of each of them were classified. If such images as Tomiris, Queen Zarina, Elbilge-khatun were the starting point for the formation of the concept of "warrior", then the wolf in the legend of the Turkic history of creation served as the basis for the formation of ideas about "mother wolf" and "generation of the blue wolf". The fact that the opening of the door to the world of light by man is connected with the female substance gave rise to the conceptual concepts of "The Virgin", "Creator", "Light", "Mother Earth". The images of "women" in folklore samples also create complex semantic constructions. The creation of a historical description of the concept of "woman" will undoubtedly make it possible to highlight the internal cognitive structure of the modern conceptual system of "woman".

https://doi.org/10.48081/DCCK8920

2022

Выпуск 4

Әртүрлі мәдениеттерде елдің дамуы және жеке тұлғаның өмірі мен іс-әрекет етуіне тікелей қатысы бар еңбек негізгі құндылықтар қатарына жатады. Алайда, сол мәдениеттерде еңбектің концептуалдануы адамның дүниетанымы мен қоршаған дүниені тануы арасындағы басқа мәдениет өкілдерінен айырмашылығымен айқындалады. Орыс тілі мен мәдениеті өкілдері үшін еңбек тарихи тұрғыдан байлыққа жетуге бағытталмаған адамның маңызды іс-әрекеті болса, американдық лингвомәдениетте еңбек жақсы қаржылық жағдай, белгілі бір өмір деңгейін сақтау үшін емес, рахат алу үшін жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Ал неміс азаматы үшін еңбек тәртіп пен ұқыптылық, жұмысқа жауапкершілікпен қарау және ептілік секілді ұғымдардан тұрады. Осыда тұрғыда, бұл зерттеудің мақсаты қазақ тілі мен мәдениеті өкілдерінің тілдік санасында еңбектің концептуалдануын, оның этномәдени ерекшеліктерін айқындау және оны ассоциативті өріс түрінде бейнелеу болып табылады. Негізгі зерттеу әдісі 225 қазақ тілі мен мәдениеті өкілдерінің арасында өткізілген еркін ассоциативті эксперимент болды. «Еңбек» ынталандырушы сөзін қолданып өткізілген еркін ассоциативті эксперимент нәтижесінде ЕҢБЕК ассоциативті өрісі (300/95/53) қазақ тілдік санасында еңбектің күнделікті, ауыр, өмірлік жұмыс / адал, көп тер төгіп, болашағың үшін жұмыс жасау, маңдай, қара, таза төккен тер / көп тер төгу, ақша табу сияқты ұғымдармен ассоциацияланатындығын айқындады.

https://doi.org/10.48081/UNQY7861

2022

Выпуск 4

В данной статье комплексно рассматриваются теоретические проблемы поэтики психологизма, исследующего диалектику души, внутренний духовный мир, сложную природу литературного персонажа в романах Жусипбека Аймаутова. При анализе конкретных художественных текстов жанровые особенности психологического произведения определяются следующим образом: Во-первых, в психологической прозе есть сюжет, персонаж, период, время, тема, идея и т. д. Проблемы не могут выйти на первый план. Это не требуется. Во-вторых, самое главное здесь — внутренняя жизнь личности, мучительная судьба, которую переживает человек в период между жизнью и смертью, и превращение героя в сложную личность. В-третьих, в произведении углубленно анализируются не ряд случайных событий, а качественные изменения в сознании индивида, духовные потрясения, внутренние эмоциональные явления. В-четвертых, художественный мир психологической прозы глубоко анализирует конфликты мыслей и чувств, несоответствия слов и дел и дифференцирует их в художественной системе в соответствии со своими жанровыми требованиями. Кроме них, еще одним видом психологического анализа, имевшим место в литературе с древних времен, является психологическое двойничество и пейзаж, расширяющие рамки художественной образности произведений. В связи с этим основы и сущность психологического анализа в произведениях Жусипбека Аймаутова будут проанализированы с художественной точки зрения.

https://doi.org/10.48081/JRLC4032

2022

Выпуск 4