Статья посвящена анализу когнитивно-оценочной интерпретации понятия «гордость». Цель статьи – исследовать способы оценочной, референтной, языковой и содержательной интерпретации концепта в художественном тексте. Основные направления и идеи исследования заключаются в понимании интерпретации как процесса и результата субъективного понимания человеком мира и себя в этом мире, как процесс и результат субъективной репрезентации мира, основанной, с одной стороны, на общечеловеческих представлениях о мире, и, с другой стороны, на личном опыте взаимодействия человека с миром. Это проекция мира, знание о мире. Научная новизна – в привлечении к анализу концепта интегративного подхода, использовании интерпретативного, когнитивно-матричного и концептуального методов анализа. Методология исследования включает применение матричного формата знаний, концептуального анализа; когнитивно-матричного моделирования; моделирование частной когнитивной матрицы, контрастивно-сопоставительного анализа. Основные результаты: показана возможность привлечении интерпретативного подхода к анализу концепта «гордость», выявлены способы когнитивно-оценочной интерпретации, описана концептосфера художественного текста. В ходе сложной референтно-языковой и содержательно- интерпретирующей оценочной деятельности концепт «гордость», объективированный в языковой форме, формируется в результате понятийного осмысления признаков истинной гордости

https://doi.org/10.48081/LJXJ2793

2024

Выпуск 2

В данной статье исследуется влияние деятельности учащихся в научных проектах по русскому языку на формирование их научной речи. В современном образовательном пространстве акцентируется значимость развития учащихся в области научного и исследовательского мышления, а также владения научной речью. На основе анализа существующих научных исследований и практического опыта автор обосновывает значимость проектной деятельности в развитии научной речи учащихся. Для стимулирования и развития научной речи автором предлагается активное вовлечение учащихся в научные проекты. Отмечается, что такая практика способствует формированию навыков формулирования научных вопросов, анализа и интерпретации данных, аргументации и представления результатов, подведения итогов исследования. Автором подчеркивается важность коммуникативных навыков и развития критического мышления через коллективное исследование и обсуждение проектов. В статье приведены результаты анкетирования учащихся об уровне владения ими научным стилем речи, стилистический анализ научных текстов учащихся на начало и конец эксперимента. Эта статья представляет интерес для специалистов в области образования, педагогики и лингвистики, а также для всех, кто интересуется развитием научной речи учащихся.

https://doi.org/10.48081/NOXY9189

2024

Выпуск 2

Статья посвящена изучению индивидуальных стратегий, которые обучающиеся используют при создании когнитивных проекций в условиях учебного дискурса. Создание когнитивных проекций базируется на связи новой информации с уже существующими знаниями, что помогает индивиду лучше усвоить и применить учебный материал. В статье систематизированы модели, полученные в ходе анализа реакций-обоснований ответов на тестовые задания к тексту по грамотности чтения, представлена их классификация. Реакции-обоснования были созданы обучающимися только на те задания, которые они не смогли выполнить верно или при выполнении которых возникли трудности. Обоснования, рассмотренные как когнитивные проекции при восприятии текстов и заданий, классифицированы по следующим типам: тексты-рассуждения, тексты-убеждения, тексты-мнения, тексты-отрицания. Для выявления моделей, реализующих индивидуальные стратегии в работе использована методика когнитивного картирования и метод контент-анализа. Полученные результаты позволяют выявить особенности восприятия информации, содержащейся в тексте и заданиях, которые затрудняют выбор правильного ответа. На основе анализа особенностей поэтапного восприятия текста и тестовых заданий к нему предпринята попытка выявить возможные причины искажения содержания в процессе восприятия.

https://doi.org/10.48081/XITP2144

2024

Выпуск 2

В современном мире значительно возрос интерес научного мира к восприятию речи со стороны психологии и филологии как междисциплинарная основа. Так Копыленко М. М. указывает на специфическую функцию психики человека, которая рассматривает процессы восприятия слов, их организацию в памяти человека, особенности процессов речевого понимания и говорения. Структура и организация внутреннего лексикона человека, и в особенности его роль в процессах восприятия родной и иностранной речи, является одной из наиболее интересных и актуальных проблем современной психолингвистики, выражаемых понятием «ментальный лексикон". В статье описаны результаты экспериментального исследования по выявлению уровня и прочности усвоения внутренней иноязычной лексики в учебной ситуации на примере преподаваемой дисциплины «Профессионально-ориентированный английский язык» у студентов 3 курса педагогических специальностей университетов «Туран», ЕНУ имени Л. Гумилева. Следует отметить, что, несмотря на возрастающую роль английского языка в Казахстане в настоящее время, указанная психолингвистическая проблема, пожалуй, наименее разработана. Цель статьи - описать результаты научного исследования процесса вхождения иностранного слова в систему внутреннего лексикона студента на уровне профессиональной подготовки. Используемая методика: анкетирование (выявление порога «образовательного» лексического минимума, установление количества слов-стимулов) и сравнительная диагностика (на начало проведения исследования и при завершении). Исследование основывалось на данных, полученных от преподавателей английского языка университета, работающих со студентами курса выпускных педагогических специальностей в количестве 134 человек (ПиМНО, ПиМДО, Педагог-психолог). Основные выводы: полученные данные позволяют выявить специфику вхождения иноязычного слова в систему внутреннего лексикона студента на профессиональном уровне, составление словаря слов-стимулов.

https://doi.org/10.48081/VNPE5867

2024

Выпуск 1

Мақалада қазіргі күні өзектілігін жоймай келе жатқан тілдесімнің бір түрі – бейвербалды амалдар сөз етіледі. Осы уақытқа дейін бейвербалды амалдар психологиялық және тілдік тұрғыда жан-жақты зерттелгенімен, әлі де бұл салада қарастырылатын сұрақтар аз емес, әсіресе ұлттың танымына, салты мен дәстүріне сай жұмсалатын тілден тыс құралдарды, ым-ишараттарды тілдік тұрғыда талдау өзекті мәселелердің бірі болып келеді. Паралингвистикалық амалдарды ұлттың танымы тұрғысында қарастырған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, нақты тілдік деректер арқылы қазақ танымына сай қолданылған ишараттардың мағынасына талдау жасалады, олардың қолданыс аясы аняқталады. Қамшы қазақ халқының киелі құралының бірі екенін талдай келе, оның негізінде жасалатын ишараттардың беретін мағынасы анықталып, жұмсалу аясы белгіленді. Тарихи тақырыпта жазылған шығармалардан алынған мысалдар арқылы мағынасына талдау жасалды. Халық өміріндегі қайғылану, қайғыға ұшырау кезінде жасалатын ишараттарға тоқталып, көркем шығармадан алынған мысалдар негізінде талданды. Халық танымында қара түс қайғыны сипаттайды дей келе, оны тілдік тұрғыда жан-жақты талдайды. Қазақ халқының айтар ойын тура айтпай, бейвербалды амалдар арқылы да тұспалдап жеткізіп отырғандығын дәлелдейді.

https://doi.org/10.48081/VKTS3286

2024

Выпуск 1

Бұл мақалада ХХ ғасыр басындағы ұлт зиялыларының тұлғасы сомдалған пьесалардағы көркемдік-тарихи шындық мәселесі зерделенеді. Осы орайда Мағжанның өміріне қатысты Жолтай Жұмат-Әлмашұлының «Абақты-ғұмыр», Виктор Шалаевтың «Мағжан соты», Дулат Исабековтің «Жүз жылдық махаббат», Алмас Нүсіптің «Мағжан», Жұмагүл Солтиеваның «Әйел махаббаты» пьесалары зерттеу нысанаға алынды. Алаш зиялысы ретінде Мағжан Жұмабаевтың тұлғасын сахналаудағы тұстары арнайы қарастырылып, әрбір драматургтің өзіндік шеберлік деңгейіне де назар аударылды. Осы туындылардағы басты кейіпкер Мағжанның бейнесі арқылы көрініс тапқан алаш зиялыларының тұлғасы қаншалықты тарихи шындықпен байланысып жатқаны ашып көрсетіледі. «Абақты-ғұмыр» туындысындағы Нәзір Төреқұлов, Сұлтанбек Қожанов; «Мағжан соты» пьесасындағы Міржақып Дулатов, Әлихан Бөкейханов, Мұхамеджан Тынышпаев, Сәкен Сейфулин; «Жүз жылдық махаббат» пьесасындағы Сәкен, Бейімбет, Ілияс; «Мағжан» туындысындағы Бернияз Күлеев пен Мұхтар Әуезов есімдерінің ардақталуы негізсіз еместігі талданады. Саяси қуғынға ұшыраған ұлт зиялыларының тағдыры сахналанған кейбір пьесалардағы ортақ ұқсастықтардың болуы да, олардың алынған фактілердің дұрыстығын нақтылап көрсететіндігімен ерекшеленетіні де сөз етілді. Пьесалардағы тарихи тұлғалардың көркемдік шындықпен қабысып жатқандығына баса назар аударылды. Республикалық, аймақтық театр сахналарында толығымен қойылған драмалық қойылымдардың маңызы да қамтылды.

https://doi.org/10.48081/FLSF7955

2024

Выпуск 1

Мақалада тұрмыс-салт ертегілердегі ұлттық дүниетаным көрісіндегі туралы сөз қозғалады. Қазақ рухани мәдениетінің қалыптасуы мен дамуында ертегілердің де өзіндік орны бар. Мәдени мазмұнның өлшемі адамның ежелгі заманнан бастап прогреске дейінгі эволюциясы ретінде қарастырылады, сонымен бірге әртүрлі қоғамда мәдени айырмашылықтар әр түрлі түсіндіріледі. Қоғам өркениет белгілері жағынан неғұрлым күшті болса, соғұрлым мәдени дамуы да прогрессивті болады деп түсінуге негіз бар. Нақты тақырыптарға терең үңілмес бұрын, тұрмыс-салт ертегілерінің көркемдігі мен мәдени маңызын бағалау маңызды. Ертегілер табиғат әлемінің сұлулығын және адам өміріндегі күрделілігін жеткізетін терең эмоцияларға және жарқын бейнелерге толы болды. Адамдар өз өнері арқылы терең моральдық және философиялық шындықтарды жеткізу үшін табиғи әлемнің метафораларын қолданды. Зерттеп-зерделеп отырған мақаламызда зерттеу нысанына алынып отырған ертегілердің ұлттық мәдениеттің лингвомәдени бағыттағы дамуына қосқан өзіндік үлесі талданып, тіл мен мәдениеттің өзара байланысы жаңа қырынан ашылады. Мақаланың қорытынды бөлімінде негізгі бөлімге тұжырымдама жасап, нақты талдаулар арқылы қорытынды ой ұсынамыз. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі бірқатар ізденістерге де шолу жасап, өзіндік бағамызды береміз. Тіл мен мәдениет тұрғынан зерттелінетін тұрмыс-салт ертегілерінің дүниетанымдық ерекшелігін анықтаймыз. Халықтың ең негізгі этникалық бірлігі – дүниетаным. Осыны ескерсек, біздің зерттеу нысанымыздың құндылығы анықтала түседі. Маңыздысы, бұл құндылықтар қазіргі қоғамда да өзекті болып қала береді.

https://doi.org/10.48081/GNQH4983

2024

Выпуск 1

Мақала қазақ паремиологиялық қордың дамуын кешенді түркология бағытында және пәнаралық зерттеуге арналады. Қазақ тілінде концепт ретінде қарастырылмаған табиғаты әлі толық ашылмаған «қарға» орнитонимінің паремияларға тірек сөз болуының уәждемесі сараланады, тілдік материалдар ретроспективті әдіс бойынша қазіргі кезеңдегі қолданыс ерекшеліктері көне және орта түркі жазба ескерткіштері мәтіндерімен дәйектеледі. Қазақ халқының мифтік-салттық кешені әлем мәдениетінің тоғысында сарапталып беріледі. Сонымен қатар қазақ дүниетанымымен байланыстырылып, әлем мәдениетімен сабақтастығы ағартушылық дәстүр аясында талданады. Әлем, оның ішінде түркі мақал-мәтелдерін тіларалық салыстыру және тарихи-этимологиялық талдау, мақал-мәтелдерді лингвистикалық зерттеу мен лексикографиялық-графикалық түсіндірудің басым бағыттарының бірі – оларды тіларалық салыстыру және бастапқы көзін іздеу болып табылады. Біршама маңызды зерттеулердің барлығына қарамастан, түркі мақал-мәтелдерін салыстырмалы және тарихи-этимологиялық талдаған іргелі зерттеулер жасалмады. Бұл мәселе славян мақал-мәтелдерін зерттеген еңбектерде кездеседі. Аталған құбылыстың таңбалық маңызы мен функционалды прагматикалық аспектісі де зерделенеді. Мақаланың мақсаты қазақ мақалдарының әлем мәдениетімен байланысын паремиологиялық қордағы «қарға қарғаның көзін шұқымайды» мақалының трансформациясын интерпретациялау арқылы сипаттау.

https://doi.org/10.48081/ZVQU1141

2024

Выпуск 1

Ұлттың рухани деңгейін танытатын әдебиеттану ғылымы бүгінгі дәрежесіне дейін түрлі даму жолдарынан өтті. Ол көнеден-көркемдікке, жалпыдан нақтылыққа дейінгі өсу жолдарында түрлі қоғамдық көзқарастарды бастан кешірді. Қазақстанда әдебиеттану ғылымының пайда болуы, қалыптасуы, жетілуі ұлт тарихы секілді талай кезеңдерді бастан өткерді. Ұлт мәдениетін тану кезінде сырттан таңылған қасаң талаптарға тәуелді болды. Ол әдебиет зерттеушілерінің адымын аштырмады, айтарын анық айтқызбады. Солай бола тұрса да өресі биік тұлғалар тарапынан ұлттық, әдеби-сыни ой-пікірлер айтылып отырды. Ол әдеби айтыстан, жеке мақаладан, оқулықтардан монографияға дейінгі еңбектерді тудырды. Бұл мақалада І.Жансүгіров шығармашылығының зерттелуін әлеуметтік-тарихи процестермен байланыстыра қарастыру арқылы қазақ әдебиеттану ғылымының даму ерекшеліктеріне талдау жүргізілді, қазақ әдебиетінің ғасыр басындағы дамуының ішкі заңдылықтары ашып-айқындалды. Әдебиеттің тұтас бір дәуіріне – күрделі әрі қайшылығы мол дәуіріне қатысты жаңа деректер, тың ой-пікірлер, толымды ғылыми жинақтаулар, сыни талдаулар қосылды. Ілияс Жансүгіровтың шығармашылығын бағалауда ұзақ жылдар бойы кеңестік жүйенің саяси ұстанымдарымен жазылып, бағаланып, сараланып, танылған көзқарастар ығыстырылып, қазақ әдебиеттану ғылымының кейінгі кезеңдегі тың зерттеу бағыттарындағы озық ұстанымдар, жаңаша пайымдау, тың нәтижелер негізге алынды. Қаншама жыл бойы құрсауда болған шығармашылық ой сыртқа шықты, тыйым салынған ойлар мен пікірлер айтылды. Әдеби айтыстар төңірегінде талдаулар ұсынылды, ұлт әдебиетінің ауыр жүгін арқалаған Ілияс шығармашылығының зерттелуінің алғашқы кезеңі жөнінде кең көлемді мағлұматтар берілді. Әдеби даму заңдылықтарының басты ерекшеліктері сараланып көрсетілді.

https://doi.org/10.48081/WHCS8850

2024

Выпуск 1

Мақалада транслингвизмдегі дискурсивті тәжірибе талқыланып, жастардың күнделікті қарым-қатынастағы таңдау тілін анықтау және зерттеу әрекеті жасалды. Дискурс соңғы ғылыми жұмыстарда кеңінен қарастырылып жүргенімен, оны, әсіресе, жастар дискурсы тұрғысынан зерттеу – бүгінгі лингвистикалық зерттеулердің маңызды тақырыптарының бірі. Ал жастар дискурсындағы транслингвизмнің маңыздылығы жастардың қоғамның тілдік бейнесінің айқын көрінісі ретінде танылуымен түсіндіріледі. Сондықтан, мультилингвалды қоғамдағы жастар дискурсында транслингвизмнің орын алуы оны зерттеуге негіз болып табылады. Зерттеу мақаласында отандық және шетелдік тіл білімі саласындағы дискурс және оның түрлері, жастар дискурсы мен транслингвизм сияқты ұғымдарды зерттеген ғалымдардың ғылыми еңбектеріне шолу жасалды. Олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтары, ерекшеліктері аталып, салыстырмалы-салғастырмалы зерттеу жүргізілді. Мақаланың тәжірибелік бөлігінде лингвистикалық аспектіде жастар дискурсындағы транслингвизмді тәжірибе тұрғысынан анықтау үшін сауалнама жүргізіліп, оның нәтижелері талданды. Зерттеудің фокус тобы – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің студенттері, магистранттары, докторанттары және ҚР азаматы ретінде танылған жастар. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – транслингвизмдегі дискурсивті тәжірибедегі жастардың күнделікті қарым-қатынастағы таңдау тілін анықтау және жастардың тілдік репертуарды қолдануын сипаттау болып табылады.

https://doi.org/10.48081/LGRO3602

2024

Выпуск 1