Мақала қазақтың көрнекті жазушысы, қаламгер-публицист Әбіш Кекілбайұлының қаламынан туған саяси мәтіндерді социолингвистикалық және психолингвистикалық тұрғыдан талдауға және саяси дискурстағы спичрайтер рөлінің маңыздылығын зерттеуге арналған. Қазіргі саяси жағдайда спичрайтерлердің қоғамдық пікір мен саяси стратегияның қалыптасуына әсерінің маңыздылығы күн сайын арта түсуде. Зерттеу Кекілбайұлының Елбасына арнап дайындаған кезекті бір мәтініндегі тілдік бірліктерді талдауға және оның қаламынан туған мәтіндердің қоғамдық пікір мен саяси тәжірибенің қалыптасуына ықпалын көрсетуді көздейді. Автор спичрайтердің нанымды және әсерлі мәтін жасау үшін қолданатын әдістері мен стратегияларын, сондай-ақ олардың саяси контекстерде тілдік және мәдени нормаларды бейімдеп қолданудағы және өзгертудегі рөлін талдайды. Кекілбайұлының лингвистикалық құралдарды құбылтуы мен сөйлеу мәнеріндегі ерекшеліктер негізінде саяси көшбасшылардың тұлғасын құру бағытындағы ықпалына ерекше назар аударылады.

https://doi.org/10.48081/ELKO1429

2024

Выпуск 4

This article examines the place of Raiymbek batyr in the gallery of historical characters of Kazakh literature based on the artistic level of his heroic image in works of art. The specifics of the description of heroic actions in the context of real events were analyzed in the context of historical reality and artistic solutions. In addition, a clear theoretical analysis of the continuity of literature and folklore was carried out. The main purpose of the article is to depict the artistic image of a historical figure. In modern prose, the influence of world folklore on the creation of an artistic image of a real historical person has been comprehensively considered. The differentiation of the fact that the Kazakhs, as today, achieved independence and became a fundamental state, was founded thanks to the courage, the heroism of which was experienced by the enemies, testifies to the relevance of the article. In the course of achieving this goal, the state archives were studied, valuable information about brave batyr was used, an analysis of research works and conclusions of scientists studying Raiymbek was carried out. The name of Raiymbek batyr is found in poems about such major historical figures as Abylai Khan, Kabanbai batyr in folk oral literature. Among the voluminous literary texts reflecting the image of batyr as the central hero are the versions of the saga "Raiymbegim asylym", sung by Sabdaly zhyrau, and "Raiymbek batyr", collected by M. Bolysuly, "Raiymbek! Raiymbek!" (1981) and the novel-dilogy of J. Turlybayuly "Raiymbek batyr" (1972-1991). Many praising poems dedicated to batyr, in themselves constitute one large thematic area in Kazakh literature. The problem of analyzing their theoretical and practical scope determines the main direction and idea of the article. K. Sauranbayev and M. Bolysuly made great efforts to collect oral data on Raiymbek batyr, who were still a legend, analyzed complex concepts and revealed the essence. The materials collected by them are stored in the collection of manuscripts of the M.O. Auezov Institute of Literature and Art and the State Archive of the Almaty region, in the personal fund of Rakhimzhan Kilybaevich. During the comprehensive study of the data and the writing of the article, recommendations were given on scientific analysis, systematization, complex analysis, descriptive and analytical methods, scientific methodologies.

https://doi.org/10.48081/VYLN6705

2024

Выпуск 4

В. В. Радловтың «Опыт словаря тюркских наречий» сөздігі (бұдан әрі Радлов сөздігі) – XIX-XX ғғ. түркі халықтарының лексикасын қамтыған түркология саласындағы бірегей лексикографиялық еңбек. Әсіресе қазақ лексикасының қалыптану мәселесін зерттеуде құнды материалдардың бірі болып саналады. Қазақ лексикасының бір қабаты кірме сөздер екенін ескерсек, оның ішінде араб, парсы сөздерінің В. В. Радлов сөздігінде лексикографиялану дәрежесі, семантикалық ерекшелігі, қазіргі қазақ тілінде қалыптану мен қайта жаңғыру мәселелерін арнайы саралауды, талдауды қажет етеді. Мақаланың мақсаты – В. В. Радловтың сөздігіндегі араб, парсы сөздерінің лексикографиялану, қазіргі қазақ тілінде қалыптану үдерісін талдау. Бұл мақсаттан мынадай міндеттер келіп шығады: сөздіктегі араб, парсы сөздерін лексикографиялану ерекшеліктерін сипаттау, топтастыру; араб, парсы сөздеріне лингвостатистикалық талдау жүргізу; араб, парсы сөздерінің қазіргі қазақ әдеби тіліндегі сабақтастығын, қалыптану үдерісін талдау. Зерттеу нәтижесінде лингвостатистикалық әдіс негізінде қазақ лексикасындағы араб, парсы сөздерінің саны анықталады; В. В. Радловтың сөздікке алған араб, парсы сөздерін лексикографиялауда өзіндік ұстанымдары айқындалады. Зерттеудің практикалық мәні: Қазіргі қазақ тіліндегі кірме араб, парсы сөздіктерін құрастыруда, сондай-ақ Қазақ тілінің ұлттық корпусының «Тарихи ішкорпусындағы» ауыз әдебиеті үлгілері мәтіндерінің метабелгіленімдерін әзірлеуде септігін тигізеді.

https://doi.org/10.48081/MRFF6853

2024

Выпуск 4

Business communication currently occurs in almost all areas of society. The ability to communicate with a business partner, understanding the psychology of a communicant, especially in intercultural communication, distinguishing between their worldview and ethnic norms are the major factors in business negotiations. The research work is devoted to the study of culture-specific keywords related to Kazakh business discourse in intercultural communication. The hypothesis of the research is that every culture can be explained and described with certain words called as keywords. Cultural keywords can help to study, learn, and discuss cultures of different nations all over the world. They can be referred to as a tool for intercultural communication. The authors use semantic analysis as a methodology to study the keywords and identify them in a text or culture. Findings of the research can be useful for intercultural and cross-cultural studies as well as other interdisciplinary cultural and linguistic research.

https://doi.org/10.48081/QOQX8516

2024

Выпуск 4

Бұл мақалада шағатай тілінде жазылған «Гүлістан бит Түркі» ескерткішіне синтаксистік талдау жасалады. Зерттеу сөз тәртібі, инверсия, жай сөйлемнің құрылымы сияқты мәтіннің синтаксистік ерекшеліктерін анықтауға және жүйелеуге бағытталған. «Гүлістан бит Түркі» ескерткішінің синтаксистік ерекшелігін зерттеу тарихи мәнмәтінде сақталған элементтерді, синтаксистік құрылымдардың эволюциясын анықтауға мүмкіндік береді. Сол себепті қазіргі қазақ тілінің синтаксистік құрылымының, оның ішінде поэтикалық синтаксистің тарихи сипатын анықтау үшін ерте, орта ғасырдағы ескі қазақ тілінің сөз, сөйлем түзілімін зерттеу маңызды. Зерттеудің мақсаты – «Гүлістан бит Түркі» ескерткішіндегі жай сөйлемдерге синтаксистік талдау жүргізу. Сонымен қатар жазба мәтіндегі стилистикалық және грамматикалық ерекшеліктерді анықтау арқылы шағатай тіліндегі синтаксистік модельдердің күрделілігі мен алуан түрлілігін көрсету. Жай сөйлемнің түрлері мен сөйлем құрамындағы тілдік бірліктердің байланысу амалдары қарастырылады. Нәтижесінде, сол кезеңдегі әдеби тілге тән негізгі синтаксистік құрылымдар анықталды және олардың мәтіндегі функционалдық рөлдері талқыланды. Аталған мақсатқа жету үшін тарихи-салыстырмалы, синтаксистік талдау, компонеттік талдау әдістері пайдаланылды. Зерттеу жұмысының нәтижелері тілтанушы, әдебиеттанушы, мәдениеттанушы, түркітанушы т.б. гуманитарлық сала мамандарына қосымша құрал бола алады.

https://doi.org/10.48081/GNFK3096

2024

Выпуск 4

Мақалада қазақ халқының асыл да бай мұрасы – паремиологияның заманға сай өзгеріске түсуі қарастырылады. Оның мән-мағынасын ашу барысында ғалымдардың пікірлеріне шолу жасалады, яғни лингвомәдениеттану саласы бағытында баспа бетін көрген шетелдік және отандық ғалымдардың ғылыми ой-тұжырымдары сараланады. Тәжірибелік қыры интернет желісінен, түрлі сөздіктер мен көркем шығармалардан жинақталған тілдік деректерді талдау арқылы жүзеге асырылады. Тіл білімінің лингвомәдениеттану саласы қазіргі таңда қарқынды дамып келе жатыр. Сондықтан да ол көптеген зерттеушілерге қызығушылық тудырып, түрлі аспектіде зерделену үстінде. Тіл және мәдениет тұтастығына негізделетін ұлттық дүниетанымның құрамдас бөлігі – паремиология екені анық. Мақал-мәтелдер өзінің қалыптасу, даму жолымен, мән-мағыналық сипатымен ерекшеленетін лексикалық бірліктердің бірі болып табылады. Онда ұлттың мұң-мұқтажы мен тұрмыстық жағдайлары көрініс табады. Тілдің паремиологиялық қоры халықтың рухани өмірімен, өткен тарихымен тығыз байланысты және тілдегі ұлттық нақышты, дүниенің тілдік бейнесінің ұлттық ерекшелігін көрсетеді. Мақал-мәтелдер арқылы құндылықтарымыздың жаңаша қырдан, заманауи көзқараспен өзгеріске ұшырағаны байқалды. Зерттеу жұмысында тілдік бірліктердің мағынасын ашуда лингвомәдени талдау, салыстырмалы әдіс, тілдік бірліктерді жинақтау, сипаттау, түсіндіру әдістері пайдаланылды.

https://doi.org/10.48081/TDXV4683

2024

Выпуск 4

The article discusses images in the works of Mashkhur Zhussip Kopeyev and their creation on the basis of didactic poems. To date, the works of the poet have been studied in the works of K. P. Zhussip [1], S. N. Sutzhanov [2], N. K. Zhussupov [3], A. K. Turyshev [4], S. Negimov [5], E. K., Zhussupov [6], M. N. Baratova [7] in terms of genre, style, continuation of traditions, oriental motif, theme and Idea, language of artistic work, but the development of a system of images in the poet's poems, characterization of the performance was not fully considered. This constitutes the relevance of the article. The above-mentioned study belongs to the justification of our scientific article. The purpose of the article is to identify the function of didactic poems in creating images. To achieve the goal, the task was to analyze the content of didactic poems, dialogue and monologues on the way to creating images, and analyze artistic means that increase the aesthetic value of the work. In the process of identifying images, their classification by literary and artistic methods and methods of creation was taken into account. Hermeneutic and structural methods were used in the article. The practical significance of the work is addressed to researchers, students of philology specialties of higher educational institutions, as well as to all readers of literature. The results of the study can be used in the disciplines of the University's literary theory, Kazakh literature of the early twentieth century, introduction to literary studies, Mashkhur studies, literary local lore.

https://doi.org/10.48081/MUFF1045

2024

Выпуск 4

Мақала ерекше биік беделге ие адамға тән харизмалық қасиетті жинақтауды мақсат етеді. Жұмыстың жаңашылдығы мен өзектілігін тақырыптың филология саласында қозғалмағандығы айқындайды. Авторлардың харизма мен харизмалықтың мәнін ерекше дарындылық, биік бедел, данышпан, дана(лық), әулие(лік) сөздері аясынан тарқатуы да жаңашылдықтың көрінісі болып саналады. Мақала авторлары психологиялық категория бірлігі ретінде тұрақталып қалған харизма туралы өз тараптарынан ғылыми тұжырым келтіріп, харизмалық мәнге ие тілдік бірліктердің концепциясын жасаудың алғышартын ұсынады. Әсіресе «қара» сөзімен тіркесетін «домалақ, көз» сөздерінің нәтижесіндегі этно-мәдени бірліктің қасиетті сипатта екендігіне назар аудартады. Бұл этно-мәдени бірліктің соматикалық атау (бас) арқылы қоршаған қауымның қабылдауына әсер ететіндігі жеткізіледі. Жұмыс авторларының орыс және ағылшын ілімін зерделеушілердің пікірлерін қазақ ғылымындағы сөздіктермен, философиялық пайымдармен ұштастыра берілуі тақырыптың ғылыми әлеуетіне әсер еткен. Сонымен бірге мұндай тұжырымдарды көркем шығарма және сұхбаттық дәрежедегі мысалдармен дәйектеу көтеріліп отырған мәселені практикалық тұрғыдан орнықтыруға алып келген. Нәтижесінде, мақала барысында психология, тіл білімі, әдебиеттану сынды ғылымдардың бірлігі орныққан. Мақала иелері жұмысты жазу барысында талдау-жинақтау, салыстыру мен салғастыру әдістерінің қызметіне сүйенген. Еңбектегі салыстыру – этно-мәдени ізденістің нәтижесі де, салғастыру орыс-ағылшын-қазақ тілдеріндегі еңбектердің тұжырымын алу үшін пайдаланылған. Ал талдау-жинақтау мысалдық деректерді сараптауда іске асқан.

https://doi.org/10.48081/BYVP7669

2024

Выпуск 4

Мақалада І.Жансүгіров поэмаларының зерттелуі әлеуметтік-тарихи процестермен байланыстыра қарастырылып, қазақ әдеби сынының қалыптасу, даму ерекшеліктері ішкі заңдылықтары арқылы жаңаша пайымдалды. Тарихи-әдеби құбылыстарды ұлтымыздың мүддесі тұрғысынан, әрі шынайы шындық арқылы зерттеу ғана ақиқатқа жол ашпақ. Осы тұрғыдан алып қарағанда, әдебиеттану ғылымының алдында тұрған міндеттердің күрделілігі айқындала түседі. ХХ ғасыр басындағы әдебиетті зерттеу таза әдеби мәселелерді шешумен қатар, тарихи дәуірдің тұтас бейнесін ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл кезең әдебиеті бүгінде, ең алдымен, өз заманының мәселелеріне тікелей бағытталған әдебиет ретінде қабылданады. Ілияс поэмаларының жанрлық табиғатын, олардың тарихи және әдеби негіздерін бірлікте қарастыру қазіргі әдебиеттану ғылымының алдында тұрған аса өзекті ғылыми мәселе болып табылады. Ілияс Жансүгіровтің поэма жанрына келу жолы мен осы жанрдағы ақындық дара ізденістерінің өз дәрежесінде зерттелмегендігі, поэмаларының басым бөлігі сыншылар назарына ілінбей, қарастырылмай келгендігі немесе біржақты қарастырылғандығы ашылды. Ілиястың поэмалары халқымыздың рухани қазынасына айналған көркемдік құндылық екені тұжырымдалып, қазіргі әдебиеттану ғылымында, ұлттық мәдениетте алатын орны айқындалды. ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті тарихының тұтас көрінісін қайта құрудағы, көркемдік-эстетикалық даму бағыттарын тұтас пайымдаудағы Ілияс Жансүгіров шығармашылығының ролі айқындалды.

https://doi.org/10.48081/IDXJ7854

2024

Выпуск 4

The article examines theme of war (Afghan War) common to modern Kazakh prose in the era of independence and the world literature, novels “Punishment” by Akim Tarazi and “A Thousand Splendid Suns” by Khaled Hosseini using the method of comparative typological research. Theoretical problems of typological research of artistic literary texts are considered. In addition to the general theme of the two novels, the unique characteristics were analyzed at the levels of idea, image, plot, style, literary genre, literary movement, literary era, literary process, national literature. Khaled Hosseini's novel, full of deep psychological twists, which describes the history of the creation of the state of Afghanistan and the horrors of war, as well as his current life, has been comprehensively studied. In the novel "Punishment" by Akim Tarazi, the psychological underpinnings of the war affecting the human mind, spiritual crisis, physical wounds, the loss of humanity due to the consequences of war, etc. are studied. The task of the article is to recognize the artistic-aesthetic world of the novels of the two writers, by analyzing the content basis of the novels, it aims to show the relevance of the issues raised by the writers in modern society, their skills in conveying the reality of life. The scientific and practical value of the research is reflected in the comparative study of the direction of development of Kazakh prose and world literature. The problems considered in the article show the value of the research work to reveal the artistic system of the authors' works, and the ideological-aesthetic content of the works.

https://doi.org/10.48081/AXRU5175

2024

Выпуск 4