Мақалада тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетінің өкілі Қ.Түменбайдың «Жасыл жанып тұрғанда» хикаятындағы психологизм көріністері талданады. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі хикаят жанрындағы психологизм мәселесі әлі күнге дейін зерттеліп жатыр. Белгілі бір кейіпкердің өмірдегі орны мен тұлғалық болмысын жоғалтып алмас үшін жанталасқан әрекеті оның психологиялық сипаттамасы болып шығатыны белгілі. Көркем шығармадағы кейіпкердің сыртқы болмысына көбірек мән беріп, ішкі әлемі қалыс қалып жататын тұстар болады. Көркем шығарманың басты нысанасы адамның ішкі, сыртқы болмысы шынайылықпен сомдалуы тиіс, осы тұрғыда адам жанын жандандырудың басты тәсілі психологизмнің алатын орны ерекше. Қаламгер өз туындысында кейіпкердің ішкі әлеміндегі ахуалдарды түрлі психологиялық әдістер арқылы сипаттаған. Негізгі кейіпкердің балалық шағында көрген психологиялық жарақаттары, есейген шағында өз баласында қайталануы рухани сабақтастыққа жетелейтіні, хикаяттың реалистік сипатта жазылып, қазіргі қоғамда көтеретін әлеуметтік жүгі туралы қорытынылар жасалды. Мақалада басты кейіпкер ойының ұдайы шиеленісуін, бір тоқтамға келе алмауын, ішкі қақтығыстарын түрлі психологиялық әдістер арқылы көрсеткен автордың жазу шеберлігін зерттедік. Автор хикаятқа арқау болып отырған бас кейіпкер Отарәлінің ішкі дүниесі мен қосалқы кейіпкерлер арасында болып жатқан іс-әрекеттерді, оның өмірінде орын алып жатқан оқиғаларды баяндай отырып, нақты шешім шығаруды оқырманның өзіне қалдырады.

https://doi.org/10.48081/JXDT7058

2022

Выпуск 4

Бұл мақалада қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалаушы ғалым, тіл білімінің зерттеушісі, тюрколог, мәдениет қайраткері, ағартушы – Ахмет Байтұрсынұлының фольклортанушылық еңбектері жан-жақты қарастырылды. Мақалада Ахмет Байтұрсынұлының фольклор саласындағы ізденіс-зерттеулері – алдымен ол жазған «Ер Сайын», «Тіл-құрал» т.б. деген еңбектерінен көрінеді. Бұл еңбектеріне ел арасынан және кітап пен қолжазбалар жүзінен жиыстырған ауыз әдебиеті мен фольклор үлгілері кіреді. Мәселен, ғалымның жазған оқу құралдарында фольклор үлгілері ең алдымен жанрлық ерекшеліктері жағынан көзге түседі: оның ішінде ең жиі қолданылғаны – мақал-мәтелдер, сонымен қатар жаңылтпаштар, жұмбақтар, шешендік сөздер, ертегілер, тұрмыс-салт жырлары үлгілері, батырлар жыры мен айтыс нұсқалары т.б. Ғалым өз еңбегінде мақал-мәтелдерді, бір жағынан дайын тілдік материал көзі ретінде колданды. Екінші жағынан ғылыми, ағартушылық, танымдық, эстетикалық, тәрбиелік т.б. мақсаттарда да пайдаланды. Еңбетерінде фольклор үлгілерін саралап қайта-қайта қолдануы, жан-жақты талдауға түсіруі, ғылыми-бұқаралық сипатта жариялауы т.б. – бәрі фольклорист ғалымның ағартушы-демократиялық көзқарастарынан туындайтынын дәлелдейді. Жалпы мақалада Ахмет Байтұрсынұлының қазақ фольклорын жинаудағы, жариялаудағы және зерттеудегі еңбектері қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/TXBE9344

2022

Выпуск 4

В современной науке появляется возможность исследования концептов, которые реализуются в фольклорных текстах и отражают особенности этнического менталитета. Определение понятия в данном контексте формулируется на основе общенациональных взаимосвязей, то есть не определяется только словарными статьями и частотностью употребления той или иной лексемы, репрезентирующей концепт, а охватывает определенные составляющие культуры народа. Используя концептологический подход в таком широком смысле, можно проследить определенные тенденции об осознании человеком Вселенной и своего места в ней. Приняв за рабочее определение точку зрения В. В. Колесова, авторы считают концепт основной единицей ментальности культуры, которая в границах отдельной вербальной языковой единицы и языка в целом предстает как образ, как понятие и как символ. Основная задача ментального описания в таком случае – выявление и формулирование смысловой доминанты, не изменяющейся с течением времени. Концепт выражает созначения «национального колорита», то есть все принципиально возможные значения символико-смысловой функции языка как средства мышления и общения. Материалом для исследования послужили полевые записи фольклорных экспедиций преподавателей и студентов Торайгыров университета и Павлодарского педагогического университета с 1978 по 2008 гг.

https://doi.org/10.48081/XVPE5525

2022

Выпуск 4

This article is devoted to the study of metatext elements in public speaking “TED Talks”. Generally, metatext organizes the main text, structures it, helps to understand the main information and has the property of reflection. The reflexivity of metatext is manifested in its secondary nature in relation to the main text. Metatext in its narrow sense can be considered as metatext elements the function of which is auxiliary. Metatext elements are connected with the scientific text and establish a logical connection between its elements. On the basis of the typology suggested by A. Crismore metatext elements are divided into textual and interpersonal. Metatext elements are used at every stage of public speaking. The analysis of 150 metatext elements in public speeches “TED talks” starts with the examination of their introduction, body and conclusion sections. The emphasis is focused on public speeches in the field of modern technology. According to the analysis it is proved that the use of textual and interpersonal metatext elements in public speaking makes it more logical, having a positive impact on every step of preparing a speech, its structuring, and presentation to the audience, improvisation and success.

https://doi.org/10.48081/EWYV6147

2022

Выпуск 4

Статья посвящена вопросам реализации лингвометодических принципов в существующих учебниках русского языка для школ с государственным языком обучения. Создание учебников русского языка и литературы для школ с государственным языком обучения, отвечающих современным требованиям и учитывающих специфику условий Казахстана, является важной проблемой, решение которой связано, в первую очередь, с ее лингвометодическим обоснованием. Лингвометодические и научные основы учебников русского языка и литературы определяются в качестве важной задачи в условиях обновленного содержания образования. В статье дан анализ типовой программы по учебному предмету «Русский язык и литература» для школ с государственным языком обучения, выявлены принципы представления грамматического материала в учебниках обновленного содержания образования; также в работе проанализированы и описаны лингвометодические особенности учебников русского языка и литературы для школ с государственным языком обучения в условиях обновления содержания образования; обоснована необходимость более системного изучения грамматики с целью успешного овладения всеми видами речевой деятельности (слушание, говорение, чтение и письмо); изучены и проанализированы представленные задания, упражнения в соответствии с целями учебной программой, которые способствуют формированию знаний о языковой системе и языковых единицах.

https://doi.org/10.48081/NIEQ5332

2022

Выпуск 4

Статья посвящена вопросу определения понятия информационно-стратегический потенциал дискурса университетских веб-сайтов. Актуальность темы обусловлена тем фактом, что веб-сайт является одним из элементов престижа и, в некоторой степени, лицом образовательного заведения в информационном сегменте. Цель исследования – описать компоненты, составляющие данный потенциал, а также единицы, с помощью которых эти компоненты реализуются. В качестве материала исследования выступают тексты сайтов зарубежных вузов (США, Великобритания). В статье проведен краткий понятийно-терминологический анализ понятия потенциал, а также производных от него словосочетаний. В результате исследования представлена авторская формулировка данного феномена, в которой информационно-стратегический потенциал представлен в виде совокупности таких компонентов как аттрактивность, презентационность и суггестия. Показано, что реализация вышеперечисленных компонентов достигается за счет мультимодальной структуры сайта, благодаря которой дискурс веб-сайта предстает в качестве сложного ансамбля семиотических элементов. Результаты проведенного исследования могут послужить основой для более детального изучения особенностей рецепции и интерпретации мультимодального текста. Более того, изучение принципов и закономерностей «сборки» его семиотических элементов в ансамбли позволит усилить дискурсивный эффект, тем самым, увеличив информационно-стратегический потенциал веб-сайта.

https://doi.org/10.48081/TFJC7814

2022

Выпуск 4

The study is dedicated to the analysis of the peculiarities of a child's linguistic worldview and values formation through fairy tales. The aim of the study is to identify the linguistic units representing the nominative field of the concept "Jaqsylyq / goodness", on the material of fairy tales. The algorithm used by the authors to determine language units is based on the analysis of lexical, morphological, stylistic and textual levels that verbalize the concept in fairy tales. This approach is based on the integration of methods of cognitive and linguocognitive analysis and associative experiment. The research materials are the fairy tales from the book "Folk Tales of Kazakhstani People". Also, in the present research interrelationships of linguistics, cognitive linguistics and culture, different points of view of scientists on the term concept are considered. The description of the concept "Jaqsylyq / goodness" is based on the analysis of the dictionary entries that revealed its conceptual content as a whole. The concept was analyzed in fairytales, which allowed to see the reflection of national reality through language. The formation of the concept in the linguistic consciousness was revealed on the basis of the associative experiment with the concept "jaqsylyq/goodness" and on the results of the analysis of the vocabulary of 10-11 year-old schoolchildren. The results of the research work may be used in the field of cognitive linguistics, cultural linguistics.

https://doi.org/10.48081/LPQZ3711

2022

Выпуск 4

Бұл мақалада ағылшын тілі сабағында қолданылатын коммуникативтік құзыреттің компонеттері туралы қарастырылады. Коммуникативтік құзырет ‒ кәсіби және тұлғааралық өзара әрекеттесу мақсаттары мен шарттарына сәйкес тиімді қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік беретін психологиялық білімнің жүйесі, қарым-қатынас дағдылары мен әлеуметтік жағдайлардағы мінез-құлық стратегиясы. Авторлар коммуникативтік құзырет компоненттерін, сөйлеу әрекеттерін және ерекшеліктерін сипаттайды. Сонымен қатар әйгілі әдіскерлердің коммуникативтік құзырет компоненттерін саралап, қысқа тұжырымдамалар берген. Коммуникативтік құзыреттің маңыздылығының екі тұсын атап көрсеткен. Олар: әдепті сөйлеу мен интеллектуалды даму. Әдепті сөйлеу - сөйлеу қызметінің мазмұны мен құрылымы деңгейінде еркін сөйлеуде, сөйлеуді қалыптастыру сәтінде тіл арқылы ойды тұжырымдауда көрінеді. Интеллектуалды даму ‒ ақпарат іздеу қабілеті, ақпаратты алу және өңдеу, ақпаратты түсіндіре білу, осы ақпаратты жеткізудің түрлі тәсілдерін білу, трансформациялау, негізгі және қосымша ойды ажырата алу, ұғымдардың маңызды ерекшеліктерін анықтау, тұжырымдамалар арасындағы байланыстарды айқындай алу болып табылады. Лингвистикалық, прагматикалық және социолингвистикалық компоненттерді қамтитын коммуникативтік құзырет моделі ‒ адамдар арасындағы ой мен сезімді тіл арқылы алмасудың әлеуметтік процесі ретінде қарым-қатынасты үйретуді дәлірек көрсетеді деген қорытындыға келеді.

https://doi.org/10.48081/XRIQ4197

2022

Выпуск 3

Мақалада лингвистикалық зерттеулердегі медиадискурс ұғымы, зерттелуі, медиадискурс түрлері қарастырылады. Медиадискурсты талдау мәселелері, жаңалықтар дискурсы, жарнама дискурсы, PR дискурстар; ақпараттық, аналитикалық, публицистикалық дискурстар, идеологиялық дискурстар және т.б. дискурс түрлері мен олардың бір бірінен айырмашылықтары туралы сөз болады. Мақалада медиадискурстық талдаудың шындықты сипаттау, оны түсіндіру, адресаттардың қызметін реттеу (мысалы, мәжбүрлеу немесе шектеу), адресаттардың санасына әсер ету (мысалы, ұсыныс), шындықты бағалау, болжау т.б. мақсаттары айқындалады. Медиадискурстың мақсаты оның белгілі бір пәндік салаға қатысты белгілі бір модальділікте болуын білдіреді. Медиадискурс аясына оның тақырыптық және семантикалық «өзегін» құрайтын ұғымдарды кіреді. Медиадискурсты зерттеудегі негізгі мәселелер сараланып, оларға медиамәтін деңгейінде мағынаның құрылуы, шындыққа қатысты орындалатын дискурсивті әрекет, дискурсты ұйымдастырудағы коммуниканттардың адресат және адресант топтарының құрылуы т.б. мәселелерді жатқызады. Сонымен қатар мақалада медиадискурстың өмір сүру формасы болып табылатын медиамәтіндердің ерекшеліктері сипатталады. Мақала авторы медиадискурсты зерттеудің негізгі мәселелерін, медиадискурстың мақсаттарын саралай келе, медиадискурс - БАҚ саласындағы өнімдер мен процестердің жиынтығы болып табылатын дискурс нысандарының бірі деген тұжырым жасайды

https://doi.org/10.48081/PBTI6470

2022

Выпуск 3

Мақалада қазақ тіліндегі әскери терминдердің лингвистикалық сипаты қарастырылған. Терминологияның басқа салаларына қарағанда құрамы мен құрылымының өзіндік ерекшелігі бар әскери терминология қазіргі қазақ тіл біліміндегі өзекті тақырыптардың бірі болып табылады. Әскери терминдер – лингвистикалық тұрғыдан арнайы ұғымдарды дәл білдіру үшін және әскери білім-ғылым саласында қолданылатын арнайы тілдік қолданыстар. Қазақ лексикасының көлемді бір саласын қамтитын әскери терминдерді зерттеп, тілдік тұрғыдан ғылыми тұжырымдар жасау қажет. Себебі әскери терминдер қазақ лексикасының үнемі толығып отыратын көлемді бір саласы екені белгілі. Мақалада қазақ әскери терминдерінің зерттелу тарихына шолу жасалады. Он тоғызыншы ғасырдан бастап жариялана бастаған алғашқы сөздіктер мен ілгері-кейінді жазылған ғылыми зерттеулердің әскери терминология саласын қалыптастырудағы үлесі сараланады. Қазақ тіліндегі әскери терминдер құрылымдық-семантикалық тұрғыдан талданып, құрылымы бойынша әскери терминдердің бір компонентті және көп компонентті болып бөлінетіні, көп компонентті терминдердің саны бір компонентті терминдердің санынан көп екені ғылыми зерттеулерді негізге ала отырып, мысалдар арқылы дәлелденеді. Қазақ тіліндегі әскери терминдердің сөзжасамы қарастырылып, әскери терминдердің терминжасамның түрлі тәсілдері негізінде үздіксіз дамып келе жатқаны және әскери терминдердің жасалуында синтаксистік әдістің активтілігі анықталады.

https://doi.org/10.48081/YKLU4230

2022

Выпуск 3