талады. Күнделікті өміде кездесетін кейбір бейвербалды амалдардың мағынасына ұлттық таным тұрғысынан талдау жасалынады. Кинесикалық, просодикалық, такесикалық амалдардың берілу жолдары мен жасалуын тілтанушы ғалымдардың еңбектеріндегі пікірлері негізінде көркем шығармадан алынған мысалдар арқылы талдап түсіндіреді. Әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді. Әр ұлттың танымы мен мәдениеті, тарихы мен салтына байланысты қолданылатын тілдесімнің көмекші құралдарына семантикалық тұрғыда талдау жасайды. Коммуникация барысында қолданылатын бейвербалды амалдардың мағынасын студенттер арасында жүргізілген сауалнама негізінде анықталады. Мақала авторлары алғаш рет жасырын мәнді беру үшін жұмсалатын бейвербалды амалдардың болатынын нақты тілдік деректер арқылы дәлелдейді. Олардың жалпыхалықтық қолданыстағы мағынасынан басқа, жекелеген адамдардың немесе арнайы топ мүшелерінің өзара келісімі бойынша жұмсалатын қосымша мағынасы болатынын анықтайды. Зерттеу барысында авторлар бейвербалды амалдардың астарындағы жасырын, имплицитті мағынасын ашу мақсатында әртүрлі әдістерді, оның ішінде талдау әдісін, әр ұлттың танымы тұрғысынан дәлелдеу және қолдану аясын айқындау мақсатында сипаттама әдісін, жекелеген кинесикалық амалдардың қазақ және орыс халқында қолданылу мәнін түсіндіруде салғастырмалы әдіс қолданылады.

https://doi.org/10.48081/YLJR6888

2021

Выпуск 1

Бұл мақалада Ғ. Мүсірепов шығармаларындағы аналар бейнесі толық ашылған. Ғабит Мүсірепов өз туындыларының басым бөлігін аналар тақырыбына арнаған, сондықтан да жазушы шығармаларында аналар портреті кеңінен танылады. Академик З. Ахметов жазушы шығармаларындағы кейіпкерлер туралы былай деген: «Ғ. Мүсірепов мүсіндеген әрбір кейіпкердің бейнесінен біз тұтас бір өмір шындығын көргендей күй кешеміз. Оның кейіпкерлері – негізінен, еңбек адамдары... ардақты ана бейнесі де Ғабең шығармаларынан орын алған». Ана тақырыбын кемеліне келтіріп, орыстың ұлы жазушысы А. М. Горкийдің дәстүрін қазақ әдебиетінде жалғастырып, шеберлікпен сомдаған. Ол М. Горькийден «Адамның анасы», «Өлімді жеңген ана», «Ана кесімі айнымайды» деген шығармаларын аударып, өзі де «Ананың анасы», «Ашынған ана», «Ананың арашасы», «Ер ана», «Ақлима» атты әңгімелерін жазады. Қазақ әйелінің отбасының ұйтқысы, ошағының жылуы, үйінің сәнін кіргізіп, ұрпақ жалғаушы нәзік жандар екенін шығармаларында дәлелдейді. Ұлпан, Ақлима, Назыкеш сияқты тұлғалар арқылы жазушы аналар, арулар өмірін суреттеді. Мысалы: Ұлпан бейнесі – күшті, ақылды, қалың қауымның қамын көздеген ел қорғаны, ел анасы. Оның дүйім жұртты өз аузына қаратып, бағындыра білуі, ақылдылығын айшықтай түседі.

https://doi.org/10.48081/NMYW6079

2021

Выпуск 1

Мaқaлaдa Aбaйдың қaзaқ поэзиясына әкeлгeн жaңaлықтapы жәнe oлapдың жүрe кeлe әдeбиeттeгi мызғымac дәcтүpгe aйнaлғaндығы cөз бoлaды. Әдeбиeт тapихынa үңiлceңiз, қaзaқ поэзиясындағы Aбaй дәcтүpi oқшaу бiр биiк бoлып aйқын көpiнiп тұpaды. Aбaйдың қaзaқ поэзиясына әкeлгeн жaңaлықтapы өзiнен кeйiнгi кeзeңдeрдeгi әдeбиeт өкiлдeрiнiң тapaпынaн кeң қoлдaу тaпқaндығы aйтылaды. Aқынның өлeңдepi тaқыpыптық-мaзмұндық тұpғыcынaн тaлдaнып, қaзipгi қaзaқ поэзиясындағы бeлгiлi ақындар шығapмaлapымeн caлыcтыpылады. Абай дәстүрінің көріністері Қ. Мырза-Әли, Ф. Оңғарсынова және қазіргі ақындардан Т. Әбдікәкімов, А. Бақтыгереева, С. Нұржан, Д. Кәпұлы, А. Елгезек поэзиясынан жалғастық тапқаны дәлелденеді.

https://doi.org/10.48081/TZTM9421

2021

Выпуск 1

Мақалада топоним мен бүгінгі лингвистикалық зерттеулердің діңгегі болып табылатын концепт ұғымының арасында қандай байланыс бар деген мәселені қарастырамыз. Қазіргі тілтұтынушы санасы үшін географиялық атаулар тек жер бағдары емес, одан жоғарылау, сезім мен эмоция араласқан мәдени құндылықтар. Бір елді мекенге сол жердің географиялық ерекшелігіне сай, не халық қоныстанған тарихи сипатына қарай, не оны ашқан тарихи тұлғаның есіміне орай, болмаса кездейсоқ бір атау қойылған болсын. Атаудың өзі біраз уақыт өткен соң-ақ уәжділігін маңызды етуден қалады. Жер-су атауының неге олай аталғаны енді бізге мәнді емес. Атау тек инвентарлау үшін, таңбалау үшін қызмет атқара бастайды. Бірақ уақыт өте келе елді мекеннің тарихы, оны мекендейтін елдің, халықтың тарихымен астасып кетеді де, жер атауы сол мекеннің тұрғылықты халқы атауына ассоциация жасайды. Енді жер атауы емес, халық атауы, сол халықтың менталитеті басым күш ала бастайды. Сонда топоним, алдымен, ол атаған кеңістіктің физика-географиялық жағдайын, екінші адамға берер жер байлығын, сосын ол жерге қоныстанған халық дүниетанымы мен құндылықтарын немесе жер табиғатының әсемдігін, болмаса климатының адам төзбес жайсыздығын ассоциациялайды. Жер-су атауы бір ғана мазмұн межесі бар, ол тұрпат межеге сәйкес түсе қоятын таңба емес. Топонимдер – бойында бірнеше семалық бірлік жинақталған, халықтың ментальді өмірімен байланысты этномәдени бірлік.

https://doi.org/10.48081/YCMX6215

2021

Выпуск 1

Бұл мақалада «Ақиқат сыйы» дастанының көркемдік ерекшеліктері қарастырылады. Х–ХІІ ғасырлардағы түркі әдеби шығармалар туралы бірқатар ғалымдардың еңбектері мен мақалаларында жалпы айтылғанымен, көркемдік ерекшеліктеріне тереңірек талдау жасалынған жоқ. Сондай ақындардың бірі – Ахмет Иүгінеки. Орта ғасырдағы ақын мұраларын зерттеуші ғалымдардың пікірлері сараланып, А. Иүгінекидің «Ақиқат сыйы» дастанының композициялық құрылымы мен өлең өрнегін, бейнелілік құралдарының өзіндік ерекшеліктері анықталады. Ақынның шығарма жазудағы шеберлігіне, шығарманың өлең өлшеміне, тақырыптық және идеялық- көркемдік ізденістеріне талдау жасалынады. Ахмет Йүгнекидің шығармасындағы ұлттық, тілдік ерекшеліктерді зерделеу арқылы авторлық ұстаным мен дүниетаным мәселелеріне, көркемдік-эстетикалық ізденіс сипаттары қарастырылады. Теңеу, эпитет, параллелизм, егіздеу, метафора және т.б. көркемдік құралдарды қолдануда қарахандық ақынның ұсталығы, шеберлігі нақты мысалдармен зерделенеді.

https://doi.org/10.48081/MRHQ2950

2021

Выпуск 1

Мақала ғылыми стиль мәтіндерін аудару кезінде баламалылыққа қол жеткізу тәсілдерін зерттеуге арналған. Қазақ, ағылшын және орыс тіл білімінде «ғылыми дискурс» терминінің анықтамасын талқылауға ерекше назар аударылады. Зерттеу материалы ретінде Карен Армстронгтың «Құдай тарихы: 4000 жылдық иудаизм, христиан және ислам іздеуі» атты университеттерге арналған дінтану оқулығының ағылшын тілндегі түпнұсқасы және қазақша аудармасы таңдалды. Қазақ тіліндегі аударма 2018 жылы «Рухaни жaңғыру» бaғдaрлaмacы негізінде «Жaңa гумaнитaрлық білім. Қaзaқ тіліндегі 100 жaңa oқулық» аясында жүзеге асырылды және бұдан бұрын талданбаған. Аударматанудағы ғылыми дискурс – тиісті пәндік саламен және оның нақты терминологиясымен алдын-ала танысқан жағдайда ғана кәсіби жұмыстарды орындауға болатын аудармашылық қызмет екендігі сөз жүргізілді. Аталған оқулықтың ағылшын тілінен қазақ тіліне тікелей аударылу ерекшеліктеріне функционалдық және прагматикалық аспектілерде талдау жүргізілді. Жалпы алғанда, үш әлемдік діндерге: иудаизм, христиандық және исламға қатысты терминдермен және тұрақты сөз тіркестерімен түпнұсқа мәтін мазмұнының дұрыс берілуі туралы қорытынды жасалды. Нақты емес немесе толық емес аудармалары бар мәнмәтіндердің мақала авторларының өз нұсқалары келтірілген.

https://doi.org/10.48081/EUEP4871

2021

Выпуск 1

Статья посвящена мало изученному, но отвечающему всем требованиям фольклорности жанру – устному юмористическому рассказу, который является одной из наиболее непосредственных, ярких и выразительных форм народного художественного осмысления и отражения действительности. В научный оборот вводятся тексты, записанные с 2006 по 2011 гг. в селах Павлодарского Прииртышья. Внимание авторов сосредоточено на анализе жанровых, идейно-тематических и художественных особенностей юмористических нарративов. Комизм повествования зависит от отношения рассказчика к герою, его чувства юмора, умения видеть смешное в обыкновенной будничной жизни, от его сказительского мастерства. В принципах изображения героя явно видится связь с мировым фольклором о простаках и хитрецах. Особенности конфликта и сюжетосложения устных юмористических рассказов связаны с тем, что в них отражаются жизненные ситуации и человеческие характеры. Одним из способов раскрытия идейно- тематической сущности нарративов служит диалог. Речь персонажей своеобразна, индивидуальна, колоритна, выразительна и является средством их характеристики. Несмотря на то, что герои рассказов совершенно очевидно отличаются своими отрицательными качествами, совершают несуразные поступки, они вызывает смех и принимаются такими, каковы они есть, поскольку создают вокруг себя атмосферу веселья, балагурства, оптимизма.

https://doi.org/10.48081/HXCL8665

2021

Выпуск 1

Тәкeн дe өнep тaқыpыбындaғы туындылapындa өкciккe шoмылып өткeн caңлaқтapды бүгiнгi қaуымғa тaнытумeн бipгe, coлap apқылы бүгiндi бүгiнгiнiң өзiнe тaнытcaм дeгeн мaқcaттың бeлгiлepi көп. Жaзушы мүciндeп oтыpғaн cуpeткepiнe тән шыны тaзa мiнeз бaйқaтып, epeкшe ыcтық ceзiммeн cүйciнe қapaйды. Жaзушы apлы дa, дaуcыз өнepдiң қaй уaқыт, қaй кeңicтiктeн дe биiк eкeнiн pacқa жopу үcтiндe, кeшeгi өткeн шaңқaнбoз caңлaқтapдың бүгiнгi күн – қaуым aдaмның eншiлeci eкeнiн тaнытaды. Зaмaнымeн, тaғдыpымeн eмec, өмipгe, eлiнe, жepiнe дeгeн құштapлығымeн, тaлaйымeн eмec, тaлaнтымeн, cуpeткepлiк iздeнic, тoлғaныc-тoлғaмымeн eншiлec eкeнiн дe тaнытaды. Т. Әлiмқұлoвтың ocындaй cыншыл oйлapы көп жaзушының бoйынaн тaбылa бepмeйтiн қacиeт eкeнi ocыдaн көpiнeдi.

https://doi.org/10.48081/NQBY1785

2021

Выпуск 1

Мақала жазушы Нұрлан Қами шығармашылығына қатысты жазылған тұңғыш ғылыми зерттеу болғандықтан суреткер шеберлігіне, жазушы шығармаларының көркемдік ерекшеліктеріне басты назар аударылды. Жазушы шығармалары қазіргі кезеңнің әдеби-қоғамдық беталысын бейнелеуге ұмтылған. Әсіресе кейіпкердің ішкі әлемін бейнелеуде қолданатын көркемдік әдістері мен шығармаларындағы жатсыну мәселесі арнайы сөз етіледі. Адамның шатасқан санасымен бетпе-бет келгенде болатын кейіпкерлердің жан шошынысын, психологиялық дәлдікпен беретін тұстарын әлемдік жазушылар Э. Хемингуэй, Ш. Айтматов шығармаларымен салыстыра талдау әдісі қолданылады. Адaмның eкі ұдaй күй кeшуін, aдaмның ішкі әлeміндeгі сeзім мeн күштepдің бaс көтepуін суpeткepлік шeбepлікпeн, психологиялық тереңдікпен суреттеген. Нұрлан Қами кeйіпкepінің мінeзін бaяндaп, құpғaқ тaныстыpмaйды, образдарын оқиғa жeлісінeн тaнимыз. Жазушы шығармашылығын психологизм тұрғысынан зерделеп, жан-жақты салыстыру мен талдаулар нәтижесінде қаламгер прозасының идеялық-көркемдік ізденістеріне бүгінгі күн тұрғысынан баға беріп, жазушы туындыларындағы замандас бейнесі сөз болады. Шығарма соңын біз күтпеген бағытта тосын шешіммен аяқтап, жазушы оқырманды интеллектулдық тартысқа шақырған өзіндік тәсіл қолданады. Мақалада жазушының «Шал» әңгімесі тақырыптық, композициялық, поэтикалық тұрғыдан талданып, кейіпкеріне психологиялық анализ жасалады.

https://doi.org/10.48081/GNAN2952

2021

Выпуск 1

Объектом исследования являются казахстанские политические интернет-комментарии. Выбор объекта обосновывается с развитием информационных технологий, которые способствовали появлению разного вида жанров, где взаимосвязь языка и человека изучается в ином лингвистическом направлении. Цель исследования – определить ценностный фактор текстопорождения казахстанских политических интернет-комментариев в лингвоперсонологическом и лингвоаксиологическом аспекте. Предмет исследования – соотнесенность ценностного потенциала исходного текста и ценностных установок виртуальной языковой личности, реализуемых в интернет-комментариях. Для изучения данного объекта использовались методы сбора и контекстуального анализа теоретического материала, сравнительные, обобщающие, описательные методы и метод количественной обработки данных. Исследование изучаемого объекта базируется на модели текстодериватологичекого и лингвоаксиологического анализа производных текстов, которые рассматриваются в формальном, содержательном и функциональном планах. Результаты исследования показали, что тексты казахстанских интернет-комментариев преобладают ценностным потенциалом. Уровень ценностного потенциала обыденного политического дискурса был выявлен количеством употребляемых ключевых слов исходного текста в продуцировании вторичных текстов. Научная новизна исследования заключается в лингвоперсонологическом и лингвоаксиологическом осмыслении доминанты текстовой деятельности при порождении интернет-комментариев в казахстанском виртуальном пространстве

https://doi.org/10.48081/FQUG2047

2021

Выпуск 1