Қазіргі күнімізге дейін жетіп, сақталып қалған ертедегі ғұрыптық рәсімдер мен салт-дәстүрлер, жоралғылар, наным-сенімдер халықтың рухани-мәдени өмірінде маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар халықтың ғұрыптық рәсімдерінің ерекшелігін зерттеп, оны тұлға тәрбиелеу мен қалыптастыруда қолданудың құндылығы зор. Түркі халықтарының үйлену тойына қатысты ғұрыптық рәсімдері мен наным-сенімдерін зерттеу нәтижесі олардың шығу төркінінің бір екенін көрсетіп отыр. Біздің халықтарымызға (қазақ, түрік) ортақ осы тектес мәдени мұра, құндылықтарымызды түркі халықтарын біріктіруші күш ретінде пайдалануымызға болады, бұл өз кезегінде зерттеуіміздің өзектілігін көрсетеді. Осыған орай зерттеуміздің мақсаты: қазақ, түрік халықтарының тілінде үйлену тойы ғұрыптық рәсімдеріне қатысты лингвомәдени код ретінде сақталып қалған, заман ағымына қарай түпкі мағынасын өзгерткен тілдік бірліктерді (скриптонимдерді) зерттеу арқылы этнотілдік санасын жаңғырту тетіктерін анықтау. Осы мақсатқа сәйкес келесідей міндеттерді шешу көзделген: қазақ, түрік халықтарының үйлену тойына қатысты ғұрыптық рәсімдерін анықтау, салыстыру; қазіргі қазақ және түрік тілдерінде ғұрыптық рәсімдерге қатысты қалыптасқан лингвомәдени кодты бірліктерінде (скриптонимдерде) шифрленген ақпаратты ашу арқылы энотілдік санасындағы өзгерістерге баға беру, қазіргі қолданысының ерекшеліктерін анықтау.

https://doi.org/10.48081/UPQQ3037

2025

Выпуск 3

В данной статье представлена практическая реализация теоретической модели «словаря ключевых концептов, формирующих концептосферу русского языка» на материале исследуемой историко-культурной концептосферы русскоязычной прозы казахского писателя. В статье используются ключевые понятия: концептосфера, концептуальный анализ, ментальные составляющие и лексические репрезентации концепта. Информация о структуре и составляющих ключевых концептов, их классификации отражена во взаимообусловленных денотативно-идеографических связках с целью показа целостной концептуализации изображаемой автором художественно-исторической картины мира. Основные положения работы касаются методики проведения концептуального анализа историко-культурной концептосферы, представленной в текстах художественных произведений А.Алимжанова «Гонец» и «Возвращение учителя». Предметом рассмотрения явились лексические репрезентации ключевых концептов, выполняющих смысловую функцию в плане логико-семантических внутритекстовых связей, и формирующих образно-художественную сферу ментальности в историко-культурном пространстве текста. В качестве основной единицы описания выбран отдельный концепт – его ментальная сущность и его лексические репрезентации. Избранные концепты объединяются по взаимообусловленным денотативно-идеографическим признакам, связанных общим понятием (идеей) в силу их объективной логичности, что отмечается в основных лексических репрезентациях концепта. Лингвокультурологический метод исследования ключевых концептов учитывает тот фактор, что транскультурная литература (контактная, бикультурная) - это литература межкультурная, а метод описания ключевых историко-культурных концептов, обеспечивающих межкультурную коммуникацию и участвующих в концептуализации изображаемого мира автором, соответствует заявленной в работе идеографической сфере: путь мыслителя, путь учителя, путь батыра, путь гонца.

https://doi.org/10.48081/HUDJ2941

2025

Выпуск 3

В статье обсуждаются основные подходы к изучению фразеологизмов в лингвокультурологии, проблема номинативной ценности фразеологических единиц. Отмечается, что национальные блюда являются неотъемлемой частью национальной культуры народа и представляют собой ценности, которые отражают обычаи и традиции народа. В этой связи можно говорить о языковой и лингвокультурологической ценности фразеологизмов с кулинаронимами. Фразеологические единицы отражают национально-культурную специфику, передают культурные установки, стереотипы. Лингвокультурологический анализ фразеологизмов нацелен на изучение их способности отображать культурное самосознание народа, выражать его в процессах живого употребления фразеологизмов в различных дискурсах. В статье представлена классификация фразеологических единиц с кулинаронимами в русском и английском языках по структуре и стилистическим особенностям, что послужило основанием для определения их интегрированности в языковую систему. На основе проведенного анализа выявлено общее и специфическое для рассматриваемых языков. Выявлены наиболее продуктивные структурные и стилистические группы, определена степень интегрированности фразеологических единиц с кулинаронимами в языковую систему. Дано определение понятию интегрированность. Вводится понятие степени. Для сравнения фразеологизмов с кулинаронимами в русском и английских языках был использован метод интерпретационного анализа.

https://doi.org/10.48081/KJNY4437

2025

Выпуск 3

В статье рассматривается феномен феминитивов в казахской и русской лингвокультурах. Особое внимание обращено на словообразовательные особенности, эколингвистические аспекты и культурные значения феминитивов. Феминитивы отражают гендерные стереотипы и социальные роли, что подтверждается многочисленными примерами из художественной литературы, фразеологического и паремиологического фонда сопоставляемых языков. Исследование феминитивов, несмотря на их широкое использование в различных стилях и жанрах, показывает, что они остаются на грани официально-делового языка и требуют более глубокого понимания в контексте гендерной лингвистики. В ходе анализа выявлены различия в развитии феминитивов в контексте культурных и исторических факторов, а также их значение для достижения гендерного равенства в языке. Описывается влияние мужского мировосприятия на языковую асимметрию и формирование языковых норм. Делается вывод о том, что феминитивы и маскулинитивы отражают культурные установки и духовное мировидение народов. Обсуждается важность изучения гендерно маркированной лексики как отражения национального менталитета и культурных установок с учетом современных изменений в общественном сознании. Методологическая база исследования включает лексикографические, сравнительно-исторические и структурно-семантические методы, а также анализ текстов классической литературы и фразеологических единиц.

https://doi.org/10.48081/LRYM3669

2025

Выпуск 3

Мақалада заманауи әлеуметтік лингвистиканың негізгі зерттеу нысаны болып саналатын код ауыстыру мәселесі қарастырылды. Отандық және шетелдік социолингвист ғалымдардың осы тақырыпқа қатысты көзқарастары, терминге берген анықтамалары салыстырмалы түрде талданды. Қазіргі тіл білімінде әр түрлі критерийлерге негізделген қостілді сөйлеушілердің топтары мен тілдерді кезектесіп қолдану барысында сөйлеушінің миында орын алатын тілдік стратегиялар сипатталып, оларды түсіндіретін ғылыми көзқарастар сараланды. Код ауыстыруға әсер ететін факторлар лингвистикалық және экстралингвистикалық болып екіге бөлініп, олардың әрқайсысына сипаттама жасалды. Сонымен қатар код ауыстыру теориясында қарастырылатын код, субкод, интерференция және билингвизм секілді ұғым-түсініктердің дефинициясы беріліп, тіл теориясындағы түрлі тұжырымдар ұсынылды. Код ауыстыру лингвистикалық жағынан жеткілікті деңгейде қарастырылғанымен, психолингвистикалық тұрғыда ізденістерді қажет ететіні анықталды. Бұл құбылысты тереңдеп тануға бағытталған психолингвистика аспектілері сөйлеушінің психологиялық-биологиялық жағдайы, көңіл-күйі, тілдік ортасы секілді факторлармен байланысты қарастырылды. Код ауыстыруға қатысты ғылыми зерттеулерді саралай келе, қазақ лингвистикасында тіларалық қатынастарды ішкі және сыртқы лингвистика тоғысында зерттеудің маңызды әрі өзекті екені анықталды. Бұл өз кезегінде социолингвистикадағы код ауыстырудың теориялық және практикалық тұрғыларын дамытуға үлес қоспақ.

https://doi.org/10.48081/GKZL3593

2025

Выпуск 3

В данной статье рассматривается роль вещной художественной детали в стихотворениях двух современных поэтесс: О. Н. Григорьевой и И. А. Кабыш. Для изучения взяты два стихотворения с одинаковой художественной деталью – варенье. В работе рассмотрены общие характеристики и классификация художественной детали; рассмотрено структурное, художественное и эмоциональное значение данной конкретной детали, её связь с образом лирической героини и лирическим пространством и временем. Таким образом, вещная деталь проанализирована как значимая часть образной системы текстов и вписана в систему важных для данных стихотворений антитез: «зима – лето», «дом – внешнее пространство», «тепло – холод», «жизнь – смерть». Также в статье проведено сравнение художественного значения детали «варенье» в традициях русской поэзии и в двух рассмотренных стихотворениях. В результате в статье делается вывод о том, что варенье как деталь в изученных стихотворениях имеет не только вещественное, но и универсальное символическое значение, а также отражает авторскую индивидуальность. В статье использован метод структурно-семантического анализа, а также элементы сравнительного метода (при сопоставлении изучаемых стихотворений).

https://doi.org/10.48081/KGWY1083

2025

Выпуск 3

Мұхтар Әуезов – шығармашылық жолымен төл әдебиетімізде ғана емес, әлем әдебиетінде өзіндік сара жолын салып, классик жазушылар қатарынан ойып тұрып орын алған көрнекті тұлға. Оның көркемдік әлемі – мәдени контекстті бойына терең сіңірген, шығыс пен батысты жалғастырған әдеби әрі мәдени көпір. Өз кезегінде Мұхтар Омарханұлы өз заманының әлеуметтік және мәдени өзгерістерін көрсететін бейнелерді шығармаларында сомдау үшін қазақ тілі мен фольклорының әдеби мол байлығын пайдаланды. Оның шығармашылығы дәстүріміздің алып қайнаркөзіне бойлатып, жаңа идеяларға ашық болуымен, кең арналы тынысымен ерекшеленеді. Бұл мақалада Мұхтар Омарханұлы Әуезов шығармашылығының жаһандық дүниетанымда шығыс пен батыс мәдениетінің синтезін, қазақ халқының бірегейлігін танытуда қосқан үлесі баяндалады. Берілген мақала салыстырмалы әдебиеттану мен мәдениеттану саласындағы зерттеулердің кең арнасын қалыптастыруға, сондай-ақ Мұхтар Әуезовтің шығармашылығын әлемдік әдеби мұраның маңызды құрамдас бөлігі ретінде бағалауға арналған. Мұхтар Әуезов шығармашылығын әлем классиктерінің мұрасымен қатар қойып салыстыру оқырманның дүниетанымын кеңейтіп, әдебиетіміздің көркемдік әлеміне әртүрлі мәдени призмалар арқылы қарап бағамдауға мүмкіндік береді. Мақала қорытындысында Мұхтар Омарханұлы Әуезов шығармашылығын жаһандану жағдайында қазіргі әдебиеттану пен мәдени процестерге әсерін әрі қарай тереңрек зерттеу қажеттілігі атап өтілді.

https://doi.org/10.48081/WRCQ6436

2025

Выпуск 3

This research paper devotes an in-depth examination of effective methodologies for teaching vocabulary to students in higher education institutions in Kazakhstan. It is widely recognized that vocabulary is a fundamental component in the process of acquiring a new language. It's no secret that many teachers have prioritized grammar when teaching English. No one denies the need for grammar, but vocabulary plays a huge role in teaching a foreign language for communication. However, research signifies that students often struggle with communication due to insufficient vocabulary. While grammatical proficiency is essential, it is inadequate for effective communication when learners have a limited lexical repertoire. The purpose of this study is to highlight the essential role of vocabulary in communication and examine its acquisition through mobile applications such as Quizlet and Anki. It will explore effective strategies for helping students retain and recall new words, phrases, and idiomatic expressions. Furthermore, the paper will examine how contemporary online tools, such as Quizlet and Anki, can enhance the memorization process, leveraging the power of advanced technology to support language learning in the digital age.

https://doi.org/10.48081/BKXZ7428

2025

Выпуск 3

The article reveals the contents of a “virtual” and “actual” meaning of the word χul “fish” in the lexical-semantic paradigm of the Khanty language, developed by “field” research model fishing vocabulary. With a focus on the Khanty language’s lexical-semantic paradigm, this article aims to reveal the role and meaning of χul by looking at its actual (contextual) and virtual (potential) meanings. Also it aims to explore the virtual and real meanings of the word “χul” (fish) in the lexical and semantic field of the Khanty language. To achieve this goal, it is necessary to examine the word “χul” from both its specific and general meanings, from the perspectives of language and communication. In this regard, it is important to note that the lexical composition of a language is not simply a random collection of words, but rather an organized whole with its own unique structure. The study has employed source investigation, ethnolinguistic and etymological analysis, comparative historical analysis, and diachronic research. The research findings indicate that the functional and semantic analysis of the fishing vocabulary in the Khanty language has established the inventory composition of the field’s core and periphery. The authors conclude that, even though the Khanty people’s everyday lives and subsistence methods are fundamental to the meaning of “fish,” its various meanings capture the variety of cultural and metaphorical environments that are part of the Khanty worldview.

https://doi.org/10.48081/KKPQ5976

2025

Выпуск 3

In this article, we consider Islamic preaching as a unique communicative situation in which various participants interact and specific features of the chronotope manifest themselves. By Islamic preaching, we mean not only a ritual, but also a special linguistic and social tool used through speech to convey religious knowledge, values of the faith and to form ethical, moral and moral norms in Muslim society. In the article, we consider the types of sermons by purpose, analyze the key participants in the communicative situation – the addresser and the addressee, and their roles and features that manifest themselves in interaction with each other; we describe the chronotope in which Islamic preaching activities take place.; The structure of the Islamic sermon is determined by the example of homiletic fragments of speech of English-speaking theologians, the topic of proto-textuality as an important constructive principle of religious style is touched upon. We also examined the features of the functioning of the Islamic sermon, presenting a list of its main functions. In terms of subject matter, translated fragments of sermons by English-speaking theologians are studied, and based on this, a classification of the main types of sermons is presented, a wide range of which cover issues from spiritual guidance to social and political issues.

https://doi.org/10.48081/IWPE4487

2025

Выпуск 3