Мақалада авторлық модальдылық категориясы және оның көркем мәтінде имплицитті берілу жолдары қарастырылады. Авторлық модальдылық категориясына автордың жеке ерекшеліктері, оның эмоциялық-этикалық өзгешелігі, аксиологиялық көзқарастары және авторлық бағалауы жатады. Зерттеу жұмысының мақсаты ‒ авторлық модальдылық категориясын жан-жақты зерттеп, оның көркем мәтінде имплицитті берілу жолдарын, соның ішінде антропоморфизм және зооморфты метафоралар арқылы берілуін анықтау. Зерттеу жұмысында модальдылық категориясы мәтін деңгейінде қаралғандықтан, мәтінді кешенді талдау әдісі қолданылды, яғни сипаттамалық, анализ, синтез әдістері, семантика-стилистикалық, контекстік, когнитивтік әдіс. Зерттеу жұмысының нәтижесінде авторлық модальдылық категориясына қатысты ғылыми еңбектер сұрыпталып, "авторлық модальдылық" категориясы әртүрлі деңгейдегі (грамматикалық, синтаксистік, морфологиялық, стилистикалық, мәтіндік) тілдік бірліктер арқылы жүзеге асады деген тұжырым жасалды. Көркем шығармада авторлық модальдылық сюжеттерге негіз болған тақырыптар, образдар, концептілер, мифологемалар, символдар, антропоморфизм, зооморфты метафоралар арқылы беріледі. Аталған зерттеу жұмысында авторлық модальдылық категориясының имплицитті құралдарына жататын антропоморфизм және зооморфты метафоралар қарастырылды. Зерттеу жұмысының нәтижелері қазақ тіл білімінде мәтін лингвистикасын, стилистика саласын әрі дамытуға, тілдік бірліктердің мәтін құраушы әлеуетін зерттеу мәселелерін шешуге, сонымен қатар прагмалингвистиканың, лексикологияның, функционалдық стилистика мен мәтін лингвистикасының жекелеген мәселелерін зерделеуге белгілі бір дәрежеде өзіндік үлесін қоса алады.

https://doi.org/10.48081/FGIA7512

2023

Выпуск 1

В данной статье будет рассмотрена история сбора народной литературы Машхур Жусип Копеевым. Раскрывается, когда, как, откуда и в каких объемах поэт собирал образцы народной устной литературы. Так, в 1865 году был перенесен на бумагу «Сказка об Олжабай батыре из рода Суюндик» («Сүйіндік: Олжабай батыр ертегісі»), а в качестве владельца текста указывается имя акына Сакау. В свою очередь, этот текст считается паспортом произведения в фольклористике. Такие паспортные данные в большом количестве встречаются в рукописях Машхур Жусипа. Следовательно, при сборе образцов фольклора Машхур Жусип выполнил научные требования, предъявляемые к ученым-фольклористам. Также проанализированы образцы фольклора, собранные из уст народа, с сравнением особенностей сбора таких ученых как: Ш. Уалиханов, В. В. Радлов, Г. Н. Потанин, А. Диваев и др. Собранные образцы Машхур Жусип Копеева охватывают все жанры казахской устной литературы: сказки, героические эпосы, лиро-эпические поэмы, кисса-дастаны, бытовые и обрядовые песни, предания и рассказы, скороговорки, загадки в стихотворной форме, пословицы, поговорки и т.д. Сведения, отраженные в рукописях, имеют большое значение в изучении особенностей сбора, истории развития казахской устной литературы Машхур Жусипом в целом.

https://doi.org/10.48081/UTDH2484

2023

Выпуск 1

This article considers the formation of research skills in students and pupils. The first part of this article displays the main aspects of the formation of research skills among students, why it is important, what skills a student or student acquires during the research, how effective this approach is in learning a foreign language, and how much it helps to form a student's interest in the subject. In the course of writing the article, it was revealed that this approach is effective and helps to diversify the conservative methods of teaching English, also increases the level of interest in the subject being studied, forms the skill of working in a team, and also forms the skill of conducting research. Within the framework of this study, a review was made of a study conducted by students of grade 6 on the topic of non-verbal communication methods in the Kazakh and English languages. The similarities and differences in the use of these methods in both languages were identified, and a comparative analysis of the etymology of the origin of certain means of transmission of non-verbal communication methods was also carried out.

https://doi.org/10.48081/LSPY6909

2023

Выпуск 1

В статье исследуется система мотивов поэтического языка казахстанского поэта Б. Канапьянова, отображенная в его лирике. Система мотивов анализируется как совокупность ее содержательных и структурных компонентов. Главная задача работы – описать устойчивые мотивы в поэтическом тексте через способы их создания и развития. В качестве исходной позиции выступает наличие мотива в прямом и переносном смысле. От способа выражения мотива в тексте зависит характер его изображения. Обязательное изучение системы мотивов означает обращение к как авторским проблемам в общем, так и к конкретным образным рядам. В статье предпринята попытка определить специфику мотивов лирики Б. Канапьянова в сравнении с общекультурными мотивами, выявлять и классифицировать в художественных текстах приемы и средства их изображения. Значительное место занимает вопрос структурирования субконцептосфер, как «семья», «Родина», «степь», «аул». Определены их компоненты и системные связи между ними, выделены и классифицированы основные языковые средства их репрезентации. В результате анализа сделан вывод, что мотивы выполняют различные функции: от характеристики лирической ситуации до образа, ключевой темы стихотворения. Диапазон осмысления системы мотивов и ее художественного выражения достаточно широк и разнообразен. Их анализ позволяет глубже понять мировоззрение автора, отраженное в его поэзии, и сформулировать понимание его творчества на новом уровне.

https://doi.org/10.48081/FEZY6995

2023

Выпуск 1

Данная статья посвящена исследованию роли термина в формировании разнообразных знаний: лингвистических, экстралингвистических, специальных, обыденных, научно-профессиональных, культурных, свидетельствующих о его когнитивной и прагматической природе. Являясь когнитивно-логической моделью знания, система терминов, с помощью которых общаются специалисты определенной области, представляет собой особые когнитивные структуры – фреймы. Все человеческие мысли строятся на основе знаний о внешнем мире, упорядоченных в определенные категории – ментальные объекты, отражающие наиболее существенные свойства и отношения предметов реального мира природы и людей (количество предметов, пространство и время, статика и динамика, оценочность и эмотивность и т.д.). Дефинитивность и системность термина как знака специального понятия предопределяет фреймовую организацию терминосистем. В связи с этим адекватной процедурой лингвокогнитивного и лингвокультурологического исследования терминологического пространства музыковедения является метод фреймового описания. Исследование лингвокультурологической и научной картины мира путем выявления процессов категоризации и концептуализации дает нам представление об участии разных структур знания человеческого опыта в продуктах когнитивно-дискурсивной деятельности индивида, субъективность человеческого опыта и влияние не научного, а обыденного восприятия мира раскрывает гораздо нагляднее специфику разнообразных терминосистем.

https://doi.org/10.48081/HWKM3602

2023

Выпуск 1

В статье речь пойдет о значении слова и многозначности. Изучение проблемы многозначности является актуальной задачей в лингвистической тюркологии, поскольку овладение лексическими единицами языка в многообразии их значений – это один из ключевых факторов успешной коммуникации. Следует отметить, что значение языкового выражения, как актуальное, так и виртуальное не представляет собой монолитную конструкцию, и в данной статье она рассматривается как сложное структурное образование, состоящее из семантических компонентов таких, как «денотативное», «сигнификативное», «коннотативное» и «валентностное или синтагматическое структурное». Статья посвящена проблеме многозначности тюркского слова и ее проявлению в кириллическом памятнике XIX века «Киргизско-русскому словарю», изданном в Оренбурге в 1897 году. Автор статьи рассматривает теоретические аспекты многозначности, анализируя труды зарубежных и отечественных ученых. Многозначность слова связывается со семантикой языкового знака, в частности, рассматривается асимметричность языкового знака, то есть ситуации, когда одному означаемому соответствует несколько означающих и наоборот. Так возникает явление полисемии – наличие у одного слова несколько вариантов его значений. В статье на материале указанного выше памятника рассматриваются лексико-семантические варианты многозначных лексем и выявляются их общие семы; раскрываются типы многозначности, обусловленные 1)номинативным значением слова (метафорические и метонимические), 2) отношениями между главным значением и значениями лексико-семантических вариантов (топосные), 3) ассоциативными связями в семантической структуре многозначного слова.

https://doi.org/10.48081/SZIJ9448

2023

Выпуск 1

Связь традиционных литературоведческих методов с лингвистикой давно интересует исследователей, особенно актуальна проблема взаимодействия поэтики как науки о художественности с психолингвистикой. Перспективность такого подхода объясняется тем, что язык как основной «материал» литературы представляет собой акт психической деятельности. Очевидно, что начинающие изучать язык связаны с орфографическими и фонологическими аспектами лексики. Существуют некоторые методы, разработанные на основе теорий психолингвистики, которые широко используются в области преподавания языков в разных странах. Так лингвистический и психологический анализ художественного текста предполагает изучение текста с его внутренней стороны. Он требует поиска лексических, стилистических и синтаксических приемов, которые формируют определенную специфику текста. В данной статье будут описаны некоторые виды этих методов. Цель данной работы - обосновать эффект влияния методики психолингвистического анализа художественного текста при обучении иностранному языку. В статье сделан вывод, что в художественном тексте выявлено множество приемов, которые вызывают в сознании обучающегося образные представления, формируя целостную визуальную картину, что помогает развиваться в обучении иностранному языку. Рассмотрена зарубежная литература в области изучения психолингвистики, анализа художественного текста и обучения языкам.

https://doi.org/10.48081/TVIJ7883

2023

Выпуск 1

Эмоция бұл адамның психикалық жағдайын білдіретін күрделі күй. Ол сезіммен әрдайым тығыз байланыста. Адам болмысы үнемі өзгерісте болғандықтан, сезім мен эмоциялар да үнемі өзгеріп, бір-біріне әсер етіп, әрдайым арақатынаста болады. Сондықтан да ғылымда, әсіресе, лингвистикада эмоцияларды зерттеу қашан да болса өзекті мәселе. Адам психикалық және эмоционалды күйін лексикалық, синтаксистік, фонетикалық және морфологиялық құралдар арқылы жеткізе алады. Мақалада тілдік сананың менталды бейнесін анықтау жолдарының бірі ассоциативті эксперименттің барысы баяндалады. Ассоциативті эксперимент лингвистика мен психолингвистикада кеңінен қолданылады. Соның бірі – еркін ассоциативті эксперимент. Эксперимент қазақ тіліндегі қуаныш, ашу, қайғы, бақыт, мұң, қорқыныш, қызғаныш, жек көру, көре алмау, ар-ождан, үміт сияқты эмоция атауларының семантикалық мағыналарын (коннотация) анықтап, сипаттауға бағытталған. Эксперимент көмегімен тілдік сананың қызмет ету ерекшеліктеріне көз жеткізуге болады. Экспериментке барлығы 100 респондент қатысты. Олар - жаратылыстану және филология факультетінің студенттері. Респонденттердің жасы 18-23 жас аралығында. Сауалнаманы толтыру барысында уақыт шектелмеді, алайда орындау уақыты орташа есеппен 15-20 минутты қамтыды. Зерттеу этикасына сәйкес, эксперимент барысында анонимділік қағидалары сақталды. Толтырылған сауалнамалар мұқият талданды.

https://doi.org/10.48081/MLPH9829

2022

Выпуск 4

Қазақстан Республикасының мемлекетік тілі – қазақ тілінің дамуы мен еркін қолданылуының қажеттігі заң түрінде бекітілген. Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында қазақ тілін оқыту мен үйрету әдістемелерінің сапасын жақсарту, қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру нақты айтылған. Бұл – заман талабы десек, мақаланың тақырыбы да осы бағытта, қазақ тілін екінші тіл немесе шет тілі ретінде оқыту әдістемесіне арналып отыр. Мақалада қазақ тілін меңгеруде қатысымдық құзыреттілікке қол жеткізу үшін теориялық тұрғыда негізделген, тәжірибеде дәлелденген тиімді технологияны қолданудың маңыздылығы сөз етіледі. Бүгінгі уақытқа дейін қолданылып келген тіл үйретудің көптеген әдіс-тәсілдері оқытудың басты шарттарын қанағаттандыра алмауда. Қазіргі қоғамымызда қазақ тілін екінші тіл ретінде үйренуге деген қызығушылық пен оны меңгеруге деген ұмтылыс тілді үйретудің ғылыми-әдістемелік негізін қалыптастырудың қажеттілігін тудырды. Соған байланысты мақалада мемлекеттік тіл – қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне үйрету мәселесінде тілдік дағдыны қалыптастыратын әр түрлі практикалық жұмыстары мен оларды жүргізудің әдістемесі қарастырылған. Соңғы кездері қазақ тілін шет тілі ретінде немесе екінші тіл ретінде оқыту әдістемесінде қатысымдық әдіске ерекше назар аударылып жүр. Тілді грамматикалық ережелерді жаттату арқылы оқытудың тиімсіздігі дәлелденгенмен, коммуникативті әдіс арқылы оқытудың барлық тілдерге ортақ әмбебап моделі жоқ. Сондықтан мақалада ана тілі, екінші тіл, шет тілі ұғымдарының айырмашылығы сараланып, қазақ тілін оқытудың барынша тиімді деп саналатын әдістері мен ізденістері ұсынылады.

https://doi.org/10.48081/MHAL8884

2022

Выпуск 4

Аталған мақалада адам мәдениеті деңгейінің, оның ойлауының, ақыл-ойының маңызды көрсеткіштерінің бірі-оның сөйлеу мәдениеті туралы қарастырылған. Қазіргі қоғамдағы адами қарым-қатынастың маңызды тұсы – сөз сөйлеу мәдениеті. Сөз мәдениеті - бұл адамдарға бірлескен іс-әрекетте, әлеуметтік өмірде, ақпарат алмасуда, танымда, білім беруде қызмет ететіні анық. Өйткені, сөйлеу - шындықты білу тәсілі. Бір жағынан, сөйлеудің байлығы көбінесе адамды жаңа идеялар мен тұжырымдамалармен байытуға байланысты; екінші жағынан, тілді жақсы білу, сөйлеу табиғаттағы және қоғамдағы күрделі байланыстарды білуге һәм шешуге ықпал етеді. Жалпы, қазақ тілі өзінің көп мағыналылығымен, байлығымен ерекшенеледі. Осы тұрғыда латын әліпбиіне көшу-тілді жеңілдетіп,оңтайландыру жолындағы сауатты қадам. Осылайша, болашақта ағылшын тілін оқыту әдістемесін пайдаланған кезде қазақ тілінің мүмкіндіктері арта түседі. Мақалада мәдени қарым-қатынас жасай отырып, адамдар коммуникативті міндеттерге жету бағытында дұрыс таңдау жасайтыны анықталған. Осыған орай, бұл мақалада тіл білімінде екі тілді қатар жетік меңгерту амалдары арқылы тілдің маңыздылығын арттырып, студенттің сауаттылық, логикалық ойлау деңгейін күшейтуге бағыт беру көзделді. Тіл мəдениеті сөзді дұрыс, тəртібімен ғана пайдалану болып саналмайды, тіл мəдениеті эстетикалық бағдарды қамтамасыз етеді. Ол өзінің ең жоғары деңгейінде стилистикамен түйіседі, оның мəселелеріне игі ықпал етіп, стилистикалық норманың қалыптасуына толық мүмкіндік жасап береді. Стилистикалық нормадан тілдік норманың өзгешелігі мынада: əдеби тілдің тілдік нормасын қолдану аясы шектеулі емес. Тілдік норма жалпы қолданыстың дұрыстық сапаларын игеріп отырады. Тілдік норманың функционалдық табиғаты варианттылықтың бар болуымен байланысты. Тілдік тəсілдердің варианттылығы əдеби тілдің функционалды-стилистикалық жіктелуін қамтамасыз етеді. Тіл нормасы белгілі жүйелілік пен бірізділікке бағынады. Əр халықта бір-біріне ортақ болып келетін лексикалық мағынасымен бірге сыпайылық мағына білдіретін сөздер көп екенін байқауға болады. Ғылыми мақаланың негізгі мақсаты - тілдің табиғи (биологиялық), жеке (психикалық), қоғамдық (әлеуметтік) қызметінде оның коммуникативті және когнитивті функцияларының мәдениет деңгейінде сараланатын сөйлеу этикетінің маңыздылығына мән беріп, оның әлеуеттік ортадағы формаларына назар аударту. Сондай-ақ, шет тілін тілдік білім берудің құрамдас бөлігі ретінде қарастыруда авторлық тәсілдер үлгі ретінде ұсынылды.

https://doi.org/10.48081/HRLC4845

2022

Выпуск 4