Бұл мақалада қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалаушы ғалым, тіл білімінің зерттеушісі, тюрколог, қазақ баспасөз тілінің ұлттық үлгісін қалыптастырған журналист, өз елінің рухани дүниесін көтеруге көп еңбек еткен мәдениет қайраткері, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушысы – Ахмет Байтұрсынұлының фольклортанушылық еңбектері қарастырылды. Ахмет Байтұрсынұлы әдебиет тарихына, теориясы мен сынына, методологиясына тұңғыш рет тиянақты анықтама беріп, қазақ әдебиеттану ғылымының жүйесін жасады. Халық тілінің бай қоры көзінен мағынасы терең, ұғымдық аясы кең сөздерді термин етіп алып, соның негізінде қазақ фольклоры мен әдебиетінің барлық жанрлық формаларын топтап, жіктеп берді. Мақалада оның «Оқу құралы», «Тіл-құрал», «Әдебиет танытқыш», «Ер Сайын», «23 жоқтау», «Әліп би» т.б. деген еңбектері фольклортанушылық тұрғыдан сөз болады. Оның мақалалары ғылыми байыптауымен, өткір ойларымен сол кезеңнің шындығынан хабар береді. Ахметтің шыр етіп жерге түскеннен бастап, ер жетіп есейгенге дейінгі өмір жолы халық поэзиясы үлгілері негізінде тербетілуі; ақын-жыраулар аузынан шыққан түрлі ғашықтық, батырлық, тарихи жырларды, айтыстарды, би-шешендердің дуалы сөздерін т.б. естіп ержетуі - болашақ фольклортанушы ғалымның шығармашылықтағы бағыт-бағдарын, таным-мақсатын т.б. негіздеп бергені анық. Жалпы мақалада Ахмет Байтұрсынұлының қазақ фольклорын жинаудағы, жариялаудағы және зерттеудегі еңбектері жан-жақты қарастырылады.

https://doi.org/10.48081/OVIQ5382

2022

Выпуск 3

Мақала қазіргі тіл білімінде кеңінен түсіндіріліп жүрген «әлемнің тілдік бейнесі», «әлемнің ұлттық бейнесі», «әлемнің құндылық бейнесі» құбылыстарының ерекшеліктерін зерделеуге арналған. Авторлар мәселені ашып, тіл мен мәдениет, тіл мен ұлттық құндылық сияқты категориялардың байланысын сипаттайды. Зерттеудің мақсаты – әлемнің тілдік бейнесінің сипаттамалық ерекшеліктерін саралау, сонымен қатар әлемнің ұлттық тілдік бейнесінің өзіндік өзгешелігін қарастыру. Жұмыста әлемнің тілдік бейнесінің күрделі табиғаты туралы жалпы тіл білімінде қалыптасқан ғалымдардың көзқарастары сипатталып талданады, аталған ұғым-түсініктер түйінделеді. Солардың негізінде авторлар тарапынан шығарылған өзіндік анықтамалар ұсынылып, пайымдаулары жан-жақты ашылып көрсетіледі. Жүргізілген зерттеу нәтижелері виртуалды коммуникациядағы қажетті критерий болып табылатын ұлттық менталитетті терең түсінуге мүмкіндік береді. Мәтіннің жаңа түрін зерттеу дәстүр арқылы қайта құрылатын виртуалды тілдік тұлғаның портретін жасауға көмектеседі, әлемнің қарапайым тілдік бейнесін тұжырымдамалық тұрғыда зерделеу мәтін материалында ұсынылған әлем бейнесінің құндылық аспектісіне қызығушылық тудырады. Виртуалды тілдік тұлға ұлттық мұра мен мәдениеттің тасымалдаушысы болып табылады. Өйткені ол мәтіндерде көрінетін өзіндік дүниетанымы мен стереотиптері бар белгілі бір лингвомәдени қоғамдастыққа жатады.

https://doi.org/10.48081/LDBR4193

2022

Выпуск 3

Singing songs and memorizing their lyrics is a way of learning foreign languages, and a good addition to the main educational process. However, language mistakes in the lyrics of songs can cause much harm to language learners. The study aims to describe language errors in British and American popular songs and investigate language learners’ attitude towards them. The research methodology was based on a survey conducted among language learners, and an analysis of lyrics of the English songs. The survey results demonstrated that young people are active listeners of songs, and according to most of them, both lyrics and music are important. More than half of the respondents pay attention to the lyrics, which are not always examples of correct language use. The most frequent mistakes in the lyrics of the songs are abbreviations of words and word combinations, omission of parts of words, as well as improper coordination of sentence members.

https://doi.org/10.48081/DVYK8453

2022

Выпуск 3

The article discusses some aspects of the motivation of the terms in the field of IT in medicine on the basis of the Russian language. Definitions of the concepts "term", "abbreviation", "acronym" are given, motivated and unmotivated types of terms are distinguished. The specifics of the motivation of terms is revealed, which manifests itself in the disclosure of the semantic relationships of the meaning and structure of the terminological unit. In the course of the study, there is a tendency to combine different types of motivation within the same sphere, models of term abbreviations are presented, as well as acronyms and abbreviations in English used in international nomenclature. The article also presents an analysis of Russian acronyms and abbreviations in the terminological system under study, highlights thematic categories according to the name of organizations, equipment, medical history, treatment methods, names of information databases. In the context of the issues under consideration, groups of information systems are given in terms of content (territorial, problem-oriented). The authors came to the conclusion that the use of the abbreviation method in term formation indicates the flexibility of the language and its ability to adapt to the changing conditions of modernity, which is an important argument for the functioning of the law of economy of language means. In addition, it was noted that, depending on the field of application, various extralinguistic factors influence the formation of the studied terminological system.Introduction

https://doi.org/10.48081/CMPO2003

2022

Выпуск 3

Мақалада өз шығармаларын орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Олжас Сүлейменовтің эстетикалық көзқарастары мен өлеңдеріндегі эстетикалық категоргиялар ұғымы туралы айтылады. Ақын поэияларынан аңғарылатын эстетикалық көріністерді сұлулық жайлы қалыптасқан ғылыми түсініктермен салыстыра зерттеу негізгі міндет болып табылады. Зерттеу нысаны ретінде ақынның өлеңдері алынған. Сан қырлы ақын өлеңдерінде әсемдік әлеміне деген ұлттық және интерноционалдық көзқарас байқалады. Бұған ақынның ұлттық және еуропалық эстетикалық мәдениеттен жақын таныс болуы ықпал етсе керек. Автор ақынның эстетикалық көзқарастарын саралап, оның әлемдік әдебиеттегі рөлін айқындайды. Эстетикалық категориялардың поэзиядағы қолданылу жүйесі мен ерекшелігін ашуға тырысады. Зерттеу жұмысында баяндау, анализдеу және индукция әдісі қолданылған. Индукция әдісі ақынның эстетикалық жеке қорытулары негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Автор ақынның ішкі сезімдері, талғамы, бағалауы, күйзелісі, идеялары мен армандарына терең үңілуге тырысқан. Олжас Сүлейменов поэзиясынан сұлулық, асқақтық сынды негізгі эстетикалық категорияларды ақын поэзиясынан тауып, мысалдармен дәлелдей келтірген. Ақын шығармашылығының сұлулық әлемін тануда ғылыми зерттеу жұмысы төмендегі мәселелерді негізгі мақсат етіп қояды. Сұлулық әлемін танытар өлең жанрына қойылатын қалыптасқан пікірлерді саралау. Сұлулық әлеміне қояр ақынның өз талабы мен өлең жолдарынан қорытылып алынған негізгі эстетикалық ойларды анықтау. Ақын поэзиясындағы эстетикалық категорияларды тауып, нақты мысалдармен дәлелдеп көрсету. Мақалада сұлулық ілімінің тарихы, мәселесі мен міндеттері, категориялары және эстетиканың өнермен байланысы және О.Сүлейменовтің поэзиясын ғылыми тұрғыда зерттеп келе жатқан ғалымдар пікірі басты назарға алынған. Автор талас тудырған пікірлерге тоқталып, ақын өлеңдеріне жаңаша көзқараспен қорытынды жасайды.

https://doi.org/10.48081/KYMA8167

2022

Выпуск 3

В данной статье рассматриваются в контрастивно-сопоставительном аспекте вопросы, связанные со стратификацией общенародного русского и английского языков на стандарт и субстандарт, выявленном составе субстандартной лексики в разных языках и анализ наиболее продуктивных и эффективных способов образования нестандартной лексики. Актуальность изучения данных явлений вызвана также все более возрастающим интересом к исследованию нового направления – социолектологии в современной лингвистике, к вопросам нестандартной лексики, языковой ситуации. В статье уточняется определение субстандарта в разных языках, критерии различения стандарта и субстандарта, рассматривается понятийное поле субстандарта, характеризуются социальные, социокультурные, фонетические, лексические словообразовательные признаки просторечия, жаргона, арго, сленга. В процессе исследования получены результаты: выявлен критерий разграничения стандарта и субстандарта; определен состав английского просторечия; установлено, что субстандартная лексика русского языка включает в себя видовые понятия просторечия, жаргон, арго, сленг; выявлены различия между просторечием субстандарта и социолектов по фонетическим, лексическим, словообразовательным признакам. Сделан вывод о том, что требуется дальнейшее изучение субстандарта в разных языках, что связано с влиянием его на стандартный язык в современном языке.

https://doi.org/10.48081/JPRG1043

2022

Выпуск 3

ХХІ ғасыр ғылым мен білім берудегі қарама-қайшылықтардың жаһандануымен, олардың адамзаттың жалпы мәселелерімен байланыстарының күшеюімен сипатталады. Қазіргі әлемдік ғылым-білім кеңістігіндегі халықаралық стандарт талаптары бойынша оқу процесінің басты тұлғасы, субъектісі - білім алушылардың функционалды сауаттылығы мен бәсекеге қабілеттілігі болып саналады. Ғаламдық кеңістіктегі ғылым-білім саласындағы ортақ мәселенің бірі – академиялық жазылымға келіп тіреледі. Тілді жақсы білу академиялық жазылым дағдысын автоматты түрде жақсы игереді дегенді білдірмейді. Академиялық жазылым көп жағдайда тек жоғары оқу орындарының оқытушылары мен студенттеріне, жоғары білім беру жүйесінде қызмет етуші зерттеушілерге ғана керек дүние ретінде қабылданады. Кез-келген ғылымның дамуы қазіргі таңда оқшауланған стильде емес, керісінше жаһандық деңгейде өзге елдердегі ғалымдардың ғылыми зерттеулерінің нәтижелерімен таныса отыра дамуды көздейтін ерекше құбылыс. Бұл әлемдік ғылымның берік ұстанып отырған заманауи тренді. Әрине, осы орайда жаһандық тіл – ағылшын тіліндегі тың жұмыстармен танысу әрі оларды пайдалану академиялық жазылымның негіздерін, басты принциптерін білуді талап етеді. Бұл мақалада авторлар академиялық жазылым ұғымына тереңірек үңіліп, оны зерделеп, қазақстандық заманауи білім беру жүйесіндегі болашақ ғалымдардың бойында дағды ретінде қалыптасу ерекшеліктерін қарастырды. Сонымен қатар академиялық жазылымның білім мен ғылымды тоғыстыратын әмбебап форма екендігі алға қойылды. Академиялық жазылым мәтіндік коммуникацияның фрагменті және мәтін түзілімінің белгілі бір типі, мұнда субъект өзінің негізгі коммуникативтік әрекетінің мақсатына сай өз стратегиясын қалыптастырады. Академиялық жазылым лингвориторикамен, герменевтикамен, психолингвистикамен, әлеуметтанумен, прагматикамен байланысады. Осылардың бәрі кешенді түрде автор мен адресаттың қарым-қатынасы мәселесіне жауап береді. Өйткені академиялық жазылым коммуникацияның ерекше формасы ретіндегі академиялық мәтін концепциясын жасаумен байланысты. Осыған орай, бұл жұмыстың авторлары академиялық мәтін, дискурс пен мәнмәтінді тұтастықта қарау оны жүйелі түрде зерттеуге жаңа мүмкіндіктер ашатынын айқындады.

https://doi.org/10.48081/JGSV3296

2022

Выпуск 3

Статья посвящена исследованию специфики женской русской поэзии Павлодарского Прииртышья. Русская литература Павлодарского Прииртышья играет значительную роль – как в регионе, так и в Казахстане в целом. Актуальность темы обусловлена региональным, гендерным и социальным историко-культурным характером изучаемого материала. В качестве объекта исследования было выбрано творчество поэтов, наиболее репрезентативно представляющих женскую павлодарскую поэзию на разных этапах – Ольги Григорьевой и Марины Кисенко. Женская русская поэзия Павлодарского Прииртышья отражает состояние социума и конкретного человека, оказавшегося в сложной ситуации перелома времен: развала некогда великой страны, становления новых независимых государств, изменения мировоззренческих установок; и при этом сохранения базовых ценностей жизни – любви, дружбы, межнационального согласия, взаимоуважения, терпения, смирения, надежды, веры. Произведения павлодарских поэтов очаровывают красотой и яркостью образов и духовным разнообразием, а их философский смысл становится вневременным. Лирические героини утверждают в себе активное, независимое волевое начало. Наиболее часто встречающийся – мотив душевного разлада, в попытке преодоления которого авторы воспевают вечные ценности земной жизни человека, гармонию в любом ее проявлении. Причем делают это с художественной тонкостью и образной выразительностью.

https://doi.org/10.48081/TDAJ4864

2022

Выпуск 3

Ана тіліміз түркі тілдеріне тән негізгі белгілерді сақтап қалған. Дегенмен әр тілдің дамуына, ішкі, сыртқы заңдылықтарына байланысты туыс тілдердің бір бірінен өзгешеленуі – заңды. Қандай да бiр тiлдiң өзіндік ерекшелігі, әсіресе, оның сөздік қорынан, синонимдік қатарынан, яғни лексикасынан анық көрінеді. Себебі, лексика тiл жүйесінiң басқа салаларына қарағанда біршама тез дамиды, әртүрлі экстралингвистикалық факторлар әсерінен үнемі толығып отырады. Сондай-ақ бір тілде бар сөздердің онымен туыс басқа тілдерде ұшырасуы – заңды құбылыс, мұның түп-тамырын, негізгі себебін ортақ түркілік сөздік қордан іздегеніміз жөн. Бұл тұрғыдан келгенде, күллі түркі жұртшылығына ортақ мұра саналатын орта ғасырларда жарық көрген ескерткіштер материалына жүгінудің берері мол. Осымен байланысты, тарихи лексикологияның маңызды міндетінің бірі – өткен дәуірлерден мирас болып қалған жазба ескерткіштер тілін лексика-семантикалық тұрғыдан зерттеу. Бұл мәселе этностың қыпшақ халықтарының құрамында болған кезіндегі, әсіресе, қазақ болып қалыптасқанға, яғни ұлттыққа дейінгі кезеңдегі мұралар тіліне қатысты алғанда өткірлене түседі. Мақалада қазақ тіліндегі туыстық атаулар семантикасы орта ғасырлардағы жазба мұра «Тәржүмандағы» нұсқаларымен және қазіргі түркі тілдері материалымен салыстырыла қарастырылған. Олардың пайда болуы, қалыптасуы мен дамуына ықпал еткен лингвистикалық және экстралингвистикалық факторларды анықтау көзделген. Авторлар түркі тілдеріне қатысты лексикографиялық дереккөздердегі туыстық атаулардың семантикалық әлеуеті мен мағыналық шеңберін анықтауда танымдық ақпаратқа назар аударған. Түсіндірме сөздіктегі атаулар мағынасы мен олардың күнделікті қарым-қатынас тіліндегі қолданыс ерекшеліктерін зерделеген.

https://doi.org/10.48081/QFAF2370

2022

Выпуск 3

Бұл берілген мақалада қазақ әдебиет пен қазақ фольклор саласының дамуына өлшеусіз үлес қосқан көрнекті, атақты және ұлы ғалым академик Митрофан Семенович Сильченконың өмірі, оның өмірбаяны мен шығармашылығы қарастырылады. Мақала докторлық диссертация «академик М.С. Сильченконың ғылыми мұрасы» аясында әзірленген. Өткен ғасырдың отызыншы-сексенінші жылдарындағы ғалым академиктің қазақ әдебиет пен фольклор дамуындағы орнын анықтау да маңызды. Бұл мақаланың мақсаты мен міндеті - Митрофан Семенович Сильченконың шығармашылық өмірбаянын қарастыру, оның әдеби және ғылыми мұрасын анықтау, ғалым академиктің біраз еңбектеріне шолу жасау болып жатыр. Ғалымның салыстырмалы талдауы негізінде мұрағат құжаттары жүйеленіп, академиктің қазақ әдебиетінің даму тарихындағы орны айқындалды. Митрофан Семенович Сильченко ғалымның бірнеше зерттеу бағыттары да айқындалды, мәселен орыс әдебиеті классиктерінің шығармашылығы (қазанға дейінгі және кеңестік кезең); қазақ әдебиетінің орыс әдебиетімен байланысы; әдебиетті оқыту әдістемесінің сұрақтары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар жазу; абайтану ғылымының дамуы – Абай шығармашылығын танытатын, ақынды дүниеге әкелген және өз шығармаларында бейнелеген тарихи дәуірді дәл әрі терең түсінуге көмектескен зерттеудің нәтижесі болып жатыр.

https://doi.org/10.48081/FARP6554

2022

Выпуск 3